Θάνος Βερέμης: η λανθασμένη κριτική στον στρατηγό Μακρυγιάννη

Στην "Καθημερινή" της Κυριακής 12.5.2019 μοιράστηκε το βιβλίο του Θάνου Βερέμη "Εκσυγχρονισμός και συντήρηση: από τον 19ο στον 21ο αιώνα" όπου επικρίνει τον λαϊκισμό όπως εκφράστηκε από το ΠΑΣΟΚ του Α.Παπανδρέου και τον ΣΥΡΙΖΑ. Προσπαθώντας να διατυπώσει μια ιστορική αναγωγή και αιτιολογία φτάνει να ορίσει ως γενάρχη του λαϊκισμού τον στρατηγό Μακρυγιάννη. Το συμπέρασμα αυτό είναι προϊόν ορισμένων λαθών που έχουν ιδεολογικό χαρακτήρα. Στην πραγματικότητα όταν επιτίθεται στον Μακρυγιάννη θέλει να επιτεθεί κυρίως στον Γ.Σεφέρη και στην περίφημη διάλεξη του στο Κάιρο όπου μεταξύ άλλων είπε"κάθε φορά που η φυλή μας γυρίζει προς τον λαό ζητά να φωτιστεί από τον λαό , αναμορφώνεται από τον λαό". Επειδή ο Θ.Βερέμης συγχέει το λαϊκό με το λαϊκίστικό είναι εύλογο να επικρίνει τον Γ.Σεφέρη και να μην αποδέχεται ότι ο λαός μας δημιούργησε το δημοτικό τραγούδι, διέσωσε την βυζαντινή τέχνη και μέσα από την ορθόδοξη λειτουργία το τυπικό της αρχαίας τραγωδίας. Επιπλέον μέσα από τους κοινοτικούς θεσμούς και το εθιμικό δίκαιο δημιούργησε πρωτογενείς θεσμούς δικαίου. Για αυτό ο ισχυρισμός του Θ.Βερέμη "ότι ανεξάρτητα από τη λογοτεχνική του αξία, ο Μακρυγιάννης περιγράφει με ακρίβεια μια κοινωνία με άφθονη παλληκαριά αλλά χωρίς νόμους, αρχές και συνέπεια εκτός από την προαγωγή των συμφερόντων των ημετέρων"(σελ.159) παραλείπει να αναφέρει ότι η οθωμανική κοινωνία και το οθωμανικό κράτος απέτρεπε κάτι τέτοιο αλλά όμως σύμφωνα με το έργο του Πανταζόπουλου και του Μοσχοβάκη οι Έλληνες παρόλα αυτά δημιούργησαν τις δικές τους συσσωματώσεις όπως φαίνεται και στα Αμπελάκια και στους συντροφο-ναύτες των Σπετσών Ύδρας. Σε αυτές τις περιπτώσεις το γνήσιο ενδιαφέρον για την διαιώνιση του ελληνισμού συνδυάστηκε με κανόνες δικαίου και με μια μορφή οικονομικού ορθολογισμού, αφού η συντροφική διανομή προυπέθετε την δημιουργία πλούτου και κερδών.Το παλαιό ΚΚΕ εσωτ δια μέσου των κειμένων του Νίκου Πουλαντζά και του Άγγελου Ελεφάντη είχε υποδείξει τον λαϊκισμό ως ένα σημαντικό πολιτικό του αντίπαλο. Αντιθέτως ο ΣΥΡΙΖΑ αναρριχήθηκε στην εξουσία χάρις στην δημαγωγία, την δημοκοπία και την εξαπάτηση του ελληνικού λαού. Ο Θ.Βερέμης προμηθεύεται τα επιχειρήματα του κατά του Μακρυγιάννη και κατά συνέπεια και κατά της γενιάς του 30 από διανοούμενους που κινούνται στον χώρο του ΣΥΡΙΖΑ όπως ο Γ.Γιαννουλόπουλος και ο Ν.Θεοτοκάς που σε αντίθεση με την μέχρι τότε τακτική της αριστεράς επιτέθηκαν στον Μακρυγιάννη και τον Σεφέρη. Ο λόγος είναι γιατί σκόπιμα συγχέουν το λαϊκό με το λαϊκίστικο και το εθνικό με το εθνικιστικό. Αντίθετα οι εκπρόσωποι της γενιάς του 30, που προέρχονταν από τον βενιζελισμό και την φωτισμένη αστική τάξη, έκαναν δύο αμοιβαία εξισορροπητικές κινήσεις: υιοθέτηση της φόρμας του μοντερνισμού και εμβάθυνση στα στοιχεία του νέου ελληνισμού. Οι ορθές αναφορές του Θ.Βερέμη στον Αριστοτέλη παραλείπουν να τονίσουν ότι αυτός συμπέρανε πως ο άνθρωπος "είναι ζώο πολιτικό" δηλαδή ότι διαμορφώνεται από την σχέση του με τους άλλους ανθρώπους, και ότι απέδιδε καίρια σημασία στην οικογένεια, στην φιλία, στην πολιτεία. Οι επικριτικές αναφορές του στο πολίτευμα που διαμορφώθηκε μετά την ελληνική επανάσταση προσπαθούν να ερμηνεύσουν αυτό που εύστοχα μας έδειξε ο Π.Κονδύλης. Η εισαγωγή κοινοβουλευτικών θεσμών σε μια κοινωνία που δεν είχε διαμορφώσει την δική της αστική τάξη επρόκειτο να τους μετατρέψει σε όπλο των προαστικών δυνάμεων. Συνεπώς μόνο ο Ι.Καποδίστριας με την φωτισμένη δεσποτεία του που τελικά θα οδηγούσε σε κοινοτικούς θεσμούς άμεσης δημοκρατίας όπως έκανε στην Ελβετία θα μπορούσε να δώσει λύση στο ελληνικό πολιτικό πρόβλημα. Το δοκίμιο του Θ.Βερέμη παρουσιάζει και άλλες δευτερεύουσες αδυναμίες όπως: παραλείπει να αναφέρει ότι για το πελατειακό κράτος υπάρχουν διαχρονικά ευθύνες (για παράδειγμα ο Κ.Μητσοτάκης, ο κατά τα άλλα φιλελεύθερος, υπερηφανευόταν σε συνέντευξη του στον Α.Παπαχελά για τα ρουσφέτια που έκανε) σε όλο το πολιτικό σύστημα και ότι στο περιβάλλον του Κ.Σημίτη υπήρξαν συμπτώματα διαφθοράς. Τελικά ο Θ.Βερέμης συναντάται με την διανόηση του ΣΥΡΙΖΑ στην κοινές τους συγχύσεις ανάμεσα στο λαϊκό και το λαϊκίστικο, το εθνικό και το εθνικιστικό. Εξ ου και η κοινή τους υποστήριξη στη συμφωνία των Πρεσπών.
(Τελικά:ο Θ.Βερέμης δεν είναι εθνομηδενιστής αλλά προσπαθεί , σε ορισμένες περιπτώσεις, να ερμηνεύσει την ιστορία με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετεί ορισμένους πολιτικούς στόχους που συμμερίζεται ο ίδιος και μια αφελής πολιτική τάξη που πρωτοστάτησε στο σχέδιο Ανάν, στην συμφωνία των Πρεσπών και άλλα παρόμοια. Με αυτό τον τρόπο πράττει λάθη και παρερμηνείες που ενδεχομένως και να τις γνωρίζει. Για παράδειγμα σε ένα άλλο βιβλίο του για τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις (Ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων ,εκδόσεις Ι.Σιδέρης και "Βήμα")περιγράφει με ακρίβεια τον συγκρουσιακό τους χαρακτήρα από την μάχη του Ματζικέρτ αλλά και τους διωγμούς του μικρασιάτικου ελληνισμού το 1914 με την καθοδήγηση του Γερμανού Λίμαν φον Σάντερς(σελ.90). Σε αυτό όμως γράφει σαν επιστήμονας , ενώ όταν επικρίνει τον Μακρυγιάννη ως ιδεολόγος επαναλαμβάνοντας τα επιχειρήματα σχεδόν αυτούσια των Γιαννουλόπουλου -Ν.Θεοτοκά αποδεικνύοντας έτσι την σύμπνοια απόψεων με τον ΣΥΡΙΖΑ σε πολλά σημαντικά θέματα).

Θεόδωρος Ζιάκας: Παρακμή και μηδενισμός

Στους πρώτους μήνες του 2019 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Θ.Ζιάκα « Τα δύο τέρατα και η αριστερά- για την παρακμή και τις δυνατότητες ανάσχεσης της»(εκδόσεις Αρμός, σελ.316) όπου εξετάζονται δύο συναφείς και αλληλοτροφοδοτούμενες καταστάσεις: ο μηδενισμός και η παρακμή.

Εύκολα εντοπίζουμε τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του λόγου του Θ.Ζιάκα: πυκνός- επιγραμματικός λόγος που επιχειρεί με αυτόν τρόπο να ερμηνεύσει αποτελεσματικά σύνθετα ιστορικά γεγονότα και μεγάλα ρεύματα πολιτισμού. Έρχεται ως απόσταγμα της γνώσης της κλασσικής αρχαιοελληνικής σκέψης αλλά βεβαίως και του πατερικού λόγου. Όλα αυτά καρποφορούν σε ένα πεδίο που έχει οργωθεί προηγουμένως από το έργο του Χ.Γιανναρά, του Ζ.Λορεντζάτου, του μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη αλλά και του Π.Κονδύλη. Οι διακρίσεις του Μάξιμου του Ομολογητή ανάμεσα στον δούλο, τον μισθωτό και τον φίλο προβάλλονται για να χαρακτηρίσουν διαφορετικά πολιτιστικά πρότυπα. Σε αυτό το σημείο επαναλαμβάνεται ο Πλάτωνας που διέκρινε την κοινωνία προβάλλοντας σε αυτή τα διάφορα μέρη της ψυχής. Η ερμηνευτική τους χρήση έχει αναλογίες με βεμπεριανούς ιδεότυπους. Αλλά και η διαπίστωση ότι η ακμή περιέχει τις προϋποθέσεις της παρακμής (γράφει «η παρακμή η κοπριά της ακμής») θυμίζει την χεγκελιανή διαλεκτική όπου στο ίδιο περιέχεται ή προεικονίζεται το ενάντιο. Πέραν τούτων το βιβλίο κατά ένα μέρος είναι σε διαλογική μορφή (κυρίως με τον ψυχίατρο και συγγραφέα Γιάννη Τσέγκο) ή αποτελεί πιστή μεταφορά του προφορικού λόγου γεγονός που ευνοεί την ανάγνωσή του.

Ο Θ.Ζιάκας περιγράφει με ακρίβεια τα ρεύματα που οδηγούν στον μηδενισμό. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τον Φίχτε που «απορρίπτει την αντίληψη του Διαφωτισμού για τον Λόγο χάριν ενός απόλυτου υποκειμενισμού ο οποίος επιχειρεί να παράγει τον Λόγο εν γένει από την άπειρη βούληση του απόλυτου εγώ. Αυτή η απόρριψη οδηγεί στη σκοτεινή νύχτα του νοούμενου εγώ και στην εξύμνηση του αγώνα και του πόθου που αποτελούν την έκφραση αυτής της υποσυνείδητης βούλησης. Μολονότι ο Fichte  στηρίχθηκε στη σκέψη του Descartes και  του Kant, τελικά επέλεξε μια διαφορετική και πιο επικίνδυνη κατεύθυνση. Αυτή η κατεύθυνση οδηγεί, όπως διαπίστωσε ο Jacobi, στον θάνατο του Θεού και στη θεοποίηση του ανθρώπου»(Michael Allen Gillespie , Ο μηδενισμός πριν από τον Νίτσε, μετ. Γ.Μερτίκας, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2004,σελ.189) .

 Ο Θ.Ζιάκας περιγράφει τα δύο τέρατα : την μεταμοντέρνα τοκογλυφική πλουτοκρατία που υπέταξε την παραγωγική αστική τάξη  και τον μεταμοντέρνο μηδενισμό ο οποίος «έχει διαβρώσει καίρια την πληθυσμιακή βάση του νεωτερικού πολιτισμού»(σελ.26). Πλέον στον μεταμοντέρνο μηδενισμό «ο Μηδενισμός του Συλλογικού υποκειμένου ολοκληρώνεται με τον Μηδενισμό του ατομικού υποκειμένου»(σελ.28). Στο παραπάνω συμπέρασμα αφενός περιέχεται η σκέψη του Π.Κονδύλη όπως ξετυλίγεται κυρίως  στην  «Παρακμή του αστικού πολιτισμού» και αφετέρου συναντά αντίστοιχα πορίσματα του Κρίστοφερ Λας. Βέβαια ο ιδεότυπος του «ανθρωπόθεου»  που είναι αντιστροφή του «Θεάνθρωπου»  έχει ως αφετηρία το έργο του Φ.Ντοστογιέφσκυ. Ο εθνομηδενισμός ερμηνεύεται ως « το καταστατικό πρόταγμα της μοναδικής πλέον Αυτοκρατορίας. Είναι η στρατηγική πλατφόρμα της αμερικανικής «παγκοσμιοποίησης». Του οράματος της να εδραιωθεί ως Κοσμοκρατορία»(σελ. 108,109), ενώ αναλυτικότερα θα προσθέσει «η κυριαρχία του μεταμοντέρνου εθνομηδενισμού αντιστοιχεί στην διαμόρφωση μιας υπερκρατικής ολιγαρχίας, τεχνοσυστημικής-χρηματιστικής υφής, εξοπλισμένης με στρατιωτική ισχύ πλανητικών διαστάσεων»(σελ.166).

Η φράση του Θ.Ζιάκα «η ελληνική ανθρωπολογία είναι έκτοτε η ανθρωπολογία της μετάβασης από το Άτομο στο Πρόσωπο»(σελ.123) απορρέει από αντίστοιχες σκέψεις του Χ.Γιανναρά και του  μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη. Νομίζω όμως ότι κάτι τέτοιο έχει ξεκινήσει ήδη από τον ελληνικό λόγο για να ολοκληρωθεί στον πατερικό λόγο. Η σκέψη του πλατωνικού Σωκράτη ότι είναι προτιμότερο να αδικούμεθα παρά να αδικούμε, η προτροπή του Αριστοτέλη να αγαπάμε το μέρος εκείνο του εαυτού που καλλιεργεί την αρετή αλλά και οι διαπιστώσεις του ίδιου ότι ο άνθρωπος είναι «ζώο πολιτικό» δηλαδή τελικά σχηματίζεται με την τριβή με τους άλλους αποδεικνύουν έναν τέτοιο ισχυρισμό. Άλλωστε ο Ιωάννης Δαμασκηνός δυσκολευόταν να διακρίνει το άτομο από το πρόσωπο. Ορθά επισημαίνει όμως ο Θ.Ζιάκας ότι «βρήκαμε στην χριστιανική αγάπη την πραγματική ουσία μας, την αληθινή μας φύση»(σελ.132).  Αναζητώντας διέξοδο στον μηδενισμό καταλήγει ότι «η συλλογικότητα ριζώνει στην σταυρική σχέση ανάμεσα στο Εγώ και στο Εσύ και των δύο με τον Θεό»(σελ.2030. Η πόλη ανήκει στους θεούς και στους ήρωες. Σε αυτό το σημείο επαναλαμβάνεται η φράση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ότι την Πόλιν αυτή δεν μπορεί να την παραδώσει γιατί δεν ανήκει σε αυτό , ούτε σε κανένα άλλο από τους κατοίκους.

Ο σύγχρονος μηδενισμός, αυτός που ο Π.Κονδύλης ονομάζει «χαρούμενο μηδενισμό» αποτελεί μια μετάλλαξη αυτού που εντοπίστηκε αρχικά  στις διανοητικές κατασκευές του Νετσάγιεφ, ή στους ανθρώπινους τύπους που ενσαρκώθηκαν στο έργο του Τουργκένιεφ και του Ντοστογιέφσκι ή στον ειρωνικό  λόγο του Διογένη του Κυνικού ή του Σιοράν. Όπως συμπεραίνει ο Θ.Ζιάκας «κάνοντας την κατανάλωση αξία και τις αξίες καταναλωτικά αγαθά» ή αλλιώς , κάνοντας μοναδική αξία το χρήμα, ζωντανεύει τον χειρότερο εφιάλτη του Τεχνοσυστήματος , να δει κάποια μέρα την «δεξαμενή της γνώσης» άδεια από τους αναγκαίους «σταχανοβίτες» της Επιστήμης και της Τεχνολογίας» (σελ.295). Με το έργο του Θ.Ζιάκα η συζήτηση για τον μηδενισμό και την παρακμή βέβαια δεν έκλεισε, όμως επέτυχε να μας δείξει τις πλευρές πάνω στις οποίες πρέπει να σκεφτόμαστε.

Κυκλοφόρησε το σπουδαίο έργο του Μιχάλη Πάτση για τον ελληνορουμάνο συγγραφέα Παναϊτ Ιστράτι

Πρόκειται για μια εξαιρετική εργασία του Μιχάλη Πάτση που προϋπόθεσε μεγάλο κόπο και προσπάθεια για να καταλήξει τελικά σε ένα έργο περίπου 730 σελίδων που ανατέμνει όχι μόνο την ζωή και το έργο του ελληνορουμάνου συγγραφέα Παναϊτ Ιστράτι αλλά και το πνεύμα της εποχής του. Ονομάστηκε ως Γκόρκυ των Βαλκανίων αφού το έργο περιεστράφει γύρω από τους ταπεινούς και τους καταφρονεμένους. Ο ίδιος ο Ιστράτι περιπλανήθηκε σε αρκετές χώρες πριν καταλήξει στην Γαλλία και αναδειχθεί το ταλέντο του από συγγραφείς όπως ο Ρομαίν Ρολλάν. Φίλος του Ν.Καζαντζάκη επισκέπτεται την Αθήνα προσκαλεσμένος του "Ελεύθερου Βήματος", θα μιλήσει στις 11 Ιανουαρίου 1928 στο θέατρο Αλάμπρα , θα επισκεφτεί φυλακισμένους κομμουνιστές και στην συνέχεια θα εκδιωχθεί και απελαθεί από την χώρα για την φιλοκομμουνιστική του δραστηριότητα. Θα του συμπαρασταθεί ο Α.Μοναστηριώτης που δεν είναι παρά το φιλολογικό ψευδώνυμο του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου τότε αρχειομαρξιστή και στην συνέχεια επιφανή δημοσιογράφου και τελικά υπουργού της δικτατορίας. Η επιστροφή του στην ΕΣΣΔ θα έχει απρόβλεπτη εξέλιξη αφού θα αναδειχθεί σε έναν από τους οξύτερους κριτικούς του καθεστώτος, ακολουθώντας σε αυτό το σημείο την αριστερή αντιπολίτευση και τον τροτσκισμό. Το γεγονός αυτό δεν θα του συγχωρεθεί από την διανόηση της αριστεράς που ακολουθούσε πιστά τότε τον Στάλιν. Άμεσα το κλίμα θα γίνει εχθρικό γι΄αυτόν , θα ανακαλυφθούν αδυναμίες στο έργο του που πριν δεν υπήρχαν, άλλοτε θα αποσιωπάται και στο τέλος θα κατηγορηθεί ως πράκτορας του εχθρού. Η ΕΣΣΔ ήταν ένα από τα κράτη που κατανόησαν πρώτα την σημασία της διανόησης για τον έλεγχο της εξουσίας και γι΄αυτό δεν αποδεχόταν καμία απόκλιση ή διαφωνία. Εν τω μεταξύ ο Π.Ιστράτι με δύο άλλους κορυφαίους διαφωνούντες τον Μπόρις Σουβάριν και τον Βίκτωρα Σέρζ θα εκδώσουν στην Γαλλία το τρίτομο έργο "Προς την άλλη φλόγα" όπου αναπτύσσουν την αριστερή κριτική στο σοβιετικό παράδειγμα. Ενδεικτικό είναι ότι ο Αιμίλιος Χουρμούζιος, που τότε περνούσε την περίοδο του τροτσκισμού του αποδοκίμασε την κριτική του Π.Ιστράτι. Την ίδια στάση θα ακολουθήσει και ο Π.Πικρός διευθυντής της επιθεώρησης της αριστεράς "Πρωτοπόροι" από την οποία θα εκδιωχθεί μερικά χρόνια αργότερα.( εν τω μεταξύ είχε γράψει ένα άρθρο όπου χαρακτήριζε τον Στάλιν "ως ατσαλένιο Σπαρτιάτη του Βορρά" , σελ.596). Αλλά και ένας δεξιός κριτικός ο Λ.Πηνιάτογλου θα διατυπώσει μια παρόμοια ύφους επιχειρηματολογία αφού και αυτός εντυπωσιάστηκε από την αριστερή κριτική στην ΕΣΣΔ. Αλλά και η κριτική του Τρότσκυ ήταν εξαιρετικά προσεκτική αφού μιλούσε για "εκφυλισμένα εργατικά κράτη" και όχι για την κυριαρχία της νέας τάξης της γραφειοκρατίας. Βεβαίως ο Π.Ιστράτι λανθασμένα θεωρούσε τον Τρότσκυ "χρυσή εφεδρεία της επανάστασης". 
Ο Μ.Πάτσης θα αναφερθεί και σε άλλα σημαντικά θέματα όπως την οξύτατη κριτική του Γκόρκυ στον Λένιν και στον Τρότσκυ τους οποίους συνέκρινε με τον Νετσάγιεφ . Γράφει ο Μ.Γκόρκυ "εξαναγκάζοντας το προλεταριάτο να συμφωνήσει με την καταστροφή της ελευθερίας του τύπου ο Λένιν και τα τσιράκια του νομοθέτησαν κάτι τέτοιο για τους εχθρούς της δημοκρατίας φιμώνοντάς την, απειλώντας με την πείνα και με τα πογκρόμ όλους όσου δεν συμφωνούν με τον δεσποτισμό τον δικό του και του Τρότσκι. Αυτοί οι "ηγέτες" δικαιολογούν τον δεσποτισμό, εναντίον όσων μαρτυρικά αγωνίστηκαν σε τόσες γενιές ανθρώπων...Θεωρώντας τον ίδιο τους τον εαυτό Ναπολέοντες του σοσιαλισμού οι λενινιστές εξαφανίζουν και σφάζουν, ολοκληρώνοντας την καταστροφή της Ρωσίας: ο ρώσικος λαός θα πληρώσει για όλα αυτά ποτάμια αίμα"(σελ.315,316). Επίσης ο Μ.Πάτσης αναφέρεται σε ένα άλλο Έλληνα ποιητή της ΕΣΣΔ τον Γιώργη Κωστοπράβ που έγραψε ποιήματα που υμνούσαν τον Κόκκινο Στρατό αλλά οι σταλινικοί τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν (σελ.411).
Ο Μ.Πάτσης συμπεραίνει ότι ο Ν.Καζαντζάκης και ο Π.Ιστράτι προάγουν το ανθρωπολογικό πρότυπο που δεν είναι ούτε αριστερό, ούτε δεξιό, ούτε αναρχικό, ούτε φιλελεύθερο:"είναι ένα σύγχρονο ανθρωπολογικό πρότυπο, το οποίο στον ελληνικό χώρο θα μπορούσε να αναχθεί στο κοινοτικό πλαίσιο αναφοράς των ελληνικών κοινοτήτων της λαϊκής παράδοσης, αλλά που δεν έχει βρει την επιβίωση του στη σύγχρονη εποχή"(σελ.399). Υπό αυτή την έννοια αισθανόμαστε μια μεγάλη διανοητική συγγένεια με τους δύο αυτούς στοχαστές.

Σημαντική συνέντευξη του Γ.Χρονά στο LIFO

Ποιητής. Εκδότης εδώ και 38 χρόνια των βιβλίων και του περιοδικού Οδός Πανός. Θεατρικός συγγραφέας, ενίοτε δημοσιογράφος με ειδικότητα στις συνεντεύξεις, γοητευτικός ομιλητής.   Παραδίδει με τις αφηγήσεις και τα έργα του ιστορίες ανθρώπων σημαντικών όπως ο Τσαρούχης, ο Χατζιδάκις, ο Άκης Πάνου και δεν φοβάται όταν «μου μιλάει αυτή η φωνή μέσα μου» να μιλήσει απρόσμενα –συχνά αδικαιολόγητα– σκληρά για κάποιους ανθρώπους προκαλώντας εκρηκτικές αντιδράσεις. Δεν μετανιώνει, με διαβεβαιώνει. Ο ίδιος, όταν τον ρωτώ, στο τραπέζι στη γωνία του Zonar's που προτιμά με την πανοπτική θέα στην Πανεπιστημίου, μου λέει «είμαι συγγραφέας, γράφω για αυτούς που δεν γράφουν, αλλά με διαβάζουν αυτοί που διαβάζουν. Και αυτή είναι η λύπη μου. Η στεναχώρια μου».   Η συζήτησή μας έχει πολλές διαδρομές και απρόσμενες στάσεις, ιστορίες άγνωστες και σκέψεις βαθύτερες: Η σχέση με τον Χατζιδάκι, ο τελευταίος έρωτας του Χριστιανόπουλου, ο Γλίξμπουργκ, η Συμφωνία των Πρεσπών, ο Ταχτσής, η Έλενα Ακρίτα, οι φόνοι παιδιών από τους ίδιους τους γονείς, η Μαρία Κάλλας, ο Παζολίνι, ο θάνατος.   Ο Γιώργος Χρονάς, γεννημένος «το 1948, έτος ιδρύσεως του Ισραήλ» όπως λέει, μιλά για όσα τον συγκλονίζουν, όσα τον κάνουν να κλαίει και όσα τον δαιμονίζουν «και ας εκτεθώ». ― Συναντιόμαστε στο Zonar's και συνειδητοποίησα ότι εδώ κάνει τις περισσότερες συνεντεύξεις του εσχάτως ο κύριος Δανίκας. Τις πολυσυζητημένες, με την «εντατική» συζήτηση γύρω από το σεξ. Σίγουρα εδώ ήταν με τον Κώστα Βουτσά, αν και με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, κρίνοντας από τις φωτογραφίες, ήταν στο σπίτι του. Ίσως τον ενδιαφέρει να αποδείξει ότι είναι ακόμα ενεργός. Τον διαβάζω. Παίρνει συνεντεύξεις από ανθρώπους που θέλει να μάθει πράγματα για αυτούς και έτσι μαθαίνουμε και εμείς.   Εδώ έβριζε ο Αριστοφάνης τον Ευριπίδη και τον Σωκράτη. Δεν μπορεί να βρίσει ο Σεφερλής δυο τραβεστί; — Και τι ακριβώς μαθαίνουμε; Πόσο μεγάλος εραστής ήταν ο Αλεξανδράκης; Ίσως είναι μια νέα κατάκτηση του Δανίκα διότι είναι πολύ βαμμένος ΚΚΕ. Υποτίθεται ότι στου αριστερούς το σεξ είναι πέρα από τα άλλα, την αγάπη, τον συνάνθρωπο. Είναι τελευταίο. — Ενώ στους δεξιούς; Στους δεξιούς είναι ο Καβάφης και ο Βασιλικός. Σταρ. Ο Καβάφης είναι σταρ για όλους, αλλά όπως και ο Άκης Πάνου και ο Βαμβακάρης ήταν βασιλικός. — Ο Άκης Πάνου ήταν φίλος σας. Ναι. Θεωρούσε τον μαρξισμό μια απάτη. Ο ίδιος έδινε τα πάντα. Αν το ταξί έγραφε πέντε ευρώ έδινε τα είκοσι. Ποιος αριστερός το κάνει αυτό; Σας λέω τώρα μια λεπτομέρεια... Πέθανε πάμπτωχος. — Στη φυλακή, κάνω λάθος; Πέθανε από καρκίνο στο πάγκρεας στο νοσοκομείο Μεταξά στον Πειραιά. Τον επισκέφτηκα εκεί γιατί ζήτησε να με δει. Ήταν αστυνομικός έξω από το δωμάτιό του. Είπα το όνομά μου και μόλις μπήκα μου είπε «δεν μπορώ να σου μιλήσω, έχω κάνει μορφίνη». Είχε μεγάλους πόνους. Μου είπε όμως «την έκανα λαχείο». Ο Γιώργος Χρονάς σε παιδική ηλικία, σε φωτογραφείο του Πειραιά, ντυμένος ναύτης. — Τι εννοούσε; Αναφερόταν στη μορφίνη; Διφορούμενο. Αυτό το «την έκανα λαχείο» είναι μια φράση που θα μπορούσε να την έχει πει ο Σοφοκλής στον Οιδίποδα. Το λαχείο είναι ο θάνατος, ότι δεν είναι στη φυλακή.   Τι πάει να πει όμως την έκανα λαχείο για έναν άνθρωπο που πεθαίνει και έχει φρικτούς πόνους, ο εισαγγελέας στο δικαστήριο τού έχει πει «δεν με ενδιαφέρουν τα τραγούδια σου, δεν έχεις κάνει τίποτα στη ζωή σου, έχεις δολοφονήσει».   — Μου είπατε ότι διαβάζετε κάθε Κυριακή το Πρώτο Θέμα. Δεν συνηθίζουν να το παραδέχονται αυτό οι άνθρωποι των γραμμάτων. Ναι, και Καθημερινή και Βήμα. Το Πρώτο Θέμα είναι η Daily Mail της Ελλάδας. Μου αρέσει και το ιδιωτικό μέρος, οι διαμάχες των πλουσίων που μοιάζουν με τις διαμάχες των Μυκηνών. Πλούσιες οικογένειες που εκπίπτουν, δεν έχουν να φάνε και ζητάνε οι σύζυγοι εκατομμύρια.   Βέβαια όπως εκλείπουν οι αναγνώστες των εφημερίδων εκλείπουν σιγά σιγά και οι αναγνώστες των βιβλίων. Μας συντηρούν οι φανατικοί που μοιάζουν με τους φανατικούς της εποχής μου. Ξέρετε, εγώ είμαι παιδί του '60 και του '70. — Πού μεγαλώσατε; Τελείωσα το σχολείο του Αυγέρη στην Αγιά Σοφιά του Πειραιά και Γυμνάσιο πήγα στα Ταμπούρια με σπουδαίους καθηγητές. Εμένα με δημιούργησε η Παπαδάκη, μια καθηγήτρια φιλόλογος που διάβαζε Παπαδιαμάντη μέσα στην αίθουσα και έκλαιγε. Μιλούσε για τον Ιονέσκο το '60, για τον Ρινόκερο που κάθε πρωί κοιτούσε αν έχει βγάλει το κέρατο που έχουν βγάλει όλοι οι άλλοι.    — Εσείς τι θέλατε να κάνετε στη ζωή σας τότε; Στο Λύκειο. Ήθελα να σπουδάσω Νομική ή Φιλολογία. Ευτυχώς δεν πήγα γιατί αν μάθαινα πολλές λέξεις θα έκανα μια ποίηση διαφορετική. Γιατί εγώ ανήκω στους φτωχούς ποιητές, με μικρό λεξιλόγιο. Με μικρά πράγματα, με σκουπιδάκια κάνω ποίηση.   Ήθελα να σπουδάσω Νομική ή Φιλολογία. Ευτυχώς δεν πήγα γιατί αν μάθαινα πολλές λέξεις, θα έκανα μια ποίηση διαφορετική. Γιατί εγώ ανήκω στους φτωχούς ποιητές, με μικρό λεξιλόγιο. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO — Πώς προέκυψε, λοιπόν, η ενασχόλησή σας με τα γράμματα; Έγινε θεία φώτιση. Δεν ξέρω πραγματικά. Εγώ άκουγα τραγούδια και με είχαν επηρεάσει οι στίχοι των ρεμπέτικων τραγουδιών αλλά και τα ξένα. Και επίσης είδα από δέκα ετών αρχαία τραγωδία.   Πήγαινα τα καλοκαίρια στην Μεγαλόπολη στην Αρκαδία και ερχόντουσαν όλοι οι μεγάλοι θίασοι και μετά γίνονταν πανηγύρια στην πλατεία. Άρχισε να μου αρέσει ο Ευριπίδης επειδή είχε λίγα χορικά και μεγάλη ποίηση. — Πώς ήσασταν ως παιδί; Δεν ήμουν ποτέ παιδί.   11.4.2019 Ο Γιώργος Ιωάννου μιλά στο ραδιόφωνο για «Το τρίτο στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή — Τι εννοείτε; Οκτώ χρονών στο οικογενειακό τραπέζι της Κυριακής μιλούσα για τη Μαρία Κάλλας. Έμπαιναν τρεις εφημερίδες στο σπίτι και διάβαζα για αυτήν. Ήμασταν τέσσερα παιδιά, τρία αγόρια και ένα κορίτσι. Εγώ μεγάλωσα με εφημερίδες, δεν υπήρχε βιβλιοθήκη σπίτι μου.   Μιλάγαμε στο τραπέζι για όλα αυτά. Θυμάμαι ότι είχαμε καλεσμένο έναν σπουδαίο μουσικό στο κλαρίνο από το Κομπότι της Άρτας και εγώ είπα τη γνώμη μου για τη Μαρία Κάλλας. — Τη γνωρίσατε; Όχι αλλά επειδή ήμουν στο περιβάλλον του Τσαρούχη, ο άνθρωπος που τη φιλοξένησε μαζί με τον Παζολίνι στην Ελλάδα ήταν ο Πέρης Εμπειρίκος. Μου περιέγραψε σκηνές και έτσι έκανα το ποίημά μου «Ο Παζολίνι στην Αθήνα».   Μην ξεχνάμε ότι ο μόνος που έπεισε την Κάλλας να παίξει στον κινηματογράφο, ήταν ο ποιητής Παζολίνι. Και σε ένα έργο που η Κάλλας δεν ήθελε να ξέρει την ιστορία του. Έλεγε «εγώ δεν θα σκότωνα ποτέ τα παιδιά μου, ας έφευγε αυτός να πάει όπου θέλει».   Γιατί τελευταία έχουμε θανάτους πατέρα ή μητέρας που σκοτώνουν μαζί και τα παιδιά τους. Για όνομα του Θεού. Έχω συγκλονιστεί. Αυτό με συγκλονίζει και ότι ψάχνουν οι άνθρωποι σκουπίδια για να φάνε. Αυτό έχει καθορίσει τη ζωή μου στην πόλη.   — Γενικώς σοκάρεστε από την ειδησεογραφία; Πάρα πολύ. Πέφτω σε μεγάλη μελαγχολία. Για μένα σήμερα οι ποιητές είναι σε διαρκές πένθος και για όσα συμβαίνουν και για αυτό που έρχεται. Και το να περνάω εγώ καλά δεν σημαίνει τίποτα, όταν γύρω υπάρχει τόση δυστυχία. — Πολύ χριστιανικό αυτό. Ναι. Χριστιανική αλληλεγγύη. Ξέρετε, εγώ δεν πάσχω από μαρξισμό. Δεν έχω διαβάσει μαρξιστικά βιβλία και ποτέ δεν θα διαβάσω, γιατί ο Τσαρούχης μου είπε ότι αν διαβάσεις Μαρξ και Ευαγγέλιο θα δεις ότι ο Μαρξ έχει πάρει από αυτό.   Ήμουν σε μια εκδήλωση για το παλιό βιβλιοπωλείο «Χνάρι». Εμφανίστηκαν όλοι οι μαρξιστές, διορισμένοι από το κράτος δημόσιοι υπάλληλοι, διευθυντές του Μεγάρου Μουσικής και δεν συμμαζεύεται και μίλαγαν όλοι μαρξιστικά. Κατάλαβα την υποκρισία και το ψεύδος και επειδή δεν είμαι ηλίθιος τους είπα «δεν με ενδιαφέρουν αυτά γιατί έχω ακούσει το Ευαγγέλιο στην εκκλησία».   Με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο: «Ξέρετε, έχω δει τον Χριστιανόπουλο να κλαίει στην παραλία για ένα περιστέρι. Σκοτωμένο. Είχε σκύψει και έκλαιγε». Από αριστερά, Μένης Κουμανταρέας, Πάνος Ξένος, Ανδρέας Αγγελάκης και Γιώργος Χρονάς στο καφεγαλακτοπωλείο Βρετάνια στην Ομόνοια. — Είστε θρήσκος; Πιστεύω ότι βλέπω κάθε μέρα το πρόσωπο του θεού. — Πού το βλέπετε; Εδώ. Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε. Ο θεός έχει πολλά πρόσωπα... — Προσεύχεστε; Με τον δικό μου τρόπο ναι. Ό,τι ζητήσω εμφανίζεται. Αλλά δεν ζητάω τίποτα. Προσεύχομαι σιωπηλά και μόνος μου. Παντού. Στο λεωφορείο, στο μετρό, στον δρόμο. — Πιστεύετε σε θαύματα; Βεβαίως. Ζω από επανειλημμένα θαύματα. Και άμα πεθάνω, θα πεθάνω επίσης από ένα θαύμα. — Με την πολιτική ασχοληθήκατε. Ήσασταν υποψήφιος με το Ποτάμι. Πώς το αποφασίσατε; Ήμουν σε μια ψυχολογική πτώση μετά από μια ασθένεια και θεώρησα ότι αυτό θα με βοηθήσει. Αυτό είναι ένα μυστικό της ζωής μου... Θεώρησα ότι αυτό θα μου δώσει δύναμη. Δεν επαναλήφθηκε αυτή η συμμετοχή, ούτε θα επαναληφθεί.   Εγώ αγαπώ την ωραιότητα. Θέλω ακόμα και στις παραφροσύνες μου να εκπέμπω μόνο αγάπη. Μπορεί πολλοί να λένε ότι είμαι κακός, αλλά δεν το νομίζω. — Γιατί είστε τόσο σίγουρος; Σκέφτομαι αυτό που μου είχε πει Ντίνος Χριστιανόπουλος που είναι πολύ φίλος μου – χρησιμοποιώ ιστορικό ενεστώτα διότι έχει αποσυρθεί ο κύριος Χριστιανόπουλος και δεν πρέπει να τον ενοχλούμε, ενώ είναι στη ζωή και μένει στο ίδιο σπίτι. Μου έλεγε «εμείς Γιώργο μου ποιητές είμαστε, τι σχέση έχουμε με την εξουσία; Έχεις ταλέντο, έχεις θεϊκή κατάσταση, τη γράφεις με λέξεις». Η δύναμή μου είναι οι λέξεις. — Αν σας πρότειναν αν γίνετε υπουργός Πολιτισμού θα λέγατε όχι; Εγώ είμαι υπουργός πλέον στο περιοδικό και τις εκδόσεις Οδός Πανός. Τριανταοχτώ χρόνια με την αγάπη του κοινού και με την υγεία μου που φροντίζω όσο περισσότερο μπορώ. Που φαίνεται, μάλλον, ότι τη φροντίζω... — Διαπιστώνω κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας ότι σας απασχολεί το θέμα της υγείας σας. Ναι. Με απασχολεί. Αυτό είναι πάνω από όλα. Και επειδή δεν είμαστε από ατσάλι αλλά από φθαρτά υλικά υπάρχει ένας σχετικός φόβος. — Έχετε χάσει πολλούς ανθρώπους από τη ζωή σας; Ναι αλλά τους περιέχω. Οι νεκροί γέμισαν τους διαδρόμους, γράφω σε ένα ποίημα. — Συνομιλείτε μαζί τους; Έχω μια αρχή στον εαυτό μου: δεν υπάρχει για εμένα η λέξη πρόβλημα. Και φυσικά υπάρχει η φράση του Μεγάλου Αλεξάνδρου ό,τι δεν λύνεται, κόβεται. Θυμάμαι πάντα τη φράση που μου είπε μια τραγουδίστρια στη Θεσσαλονίκη, η Λιλή: σήμερα είσαι ο Ωνάσης κι αύριο ο Θανάσης. — Ανοίγεστε σε όλους τους ανθρώπους χωρίς στεγανά. Μάνος Χατζιδάκις και Λιλή. Ακόμα και για τον Παντελίδη μιλήσατε... Αυτός σε σχέση με τους άλλους προηγείτο. Και μόνο που ουρλιάζαν όταν έβγαινε στη σκηνή... — Και με τον Ρουβά ουρλιάζουν. Ε, δεν είναι το ίδιο. Δεν είναι το ίδιο. Είναι πολλοί αυτοί που ταυτίστηκαν με τον Παντελίδη, το λαϊκό παιδί με το πρόβλημα στην καρδιά. Όλη η β' εκλογική περιφέρεια πήγε στην κηδεία του.   Έκανα το θεατρικό Τζέιμς Ντιν, το πρώτο παγκοσμίως θεατρικό έργο για αυτόν. Γραμμένο το 1987. Το ανέβασα πρόπερσι και έβαλα στην κηδεία του Τζέιμς Ντιν σκηνές από την κηδεία του Παντελίδη.   Επίσης μου έκανε εντύπωση το goodlooking που είχε ο Παντελίδης γιατί πιστεύω πολύ στη μορφή ενός προσώπου, εκφράζει την ψυχή του. Δεν είναι η ωραιότης, είναι η ιδέα της ωραιότητας που περιέχει ένα άνθρωπος και στην οποία πρέπει να ανταποκριθεί.   Δεν μπορείς να είσαι ωραίος και να είσαι ένα τέρας. Να είσαι μεγαλοπρεπής γιατί τρέφεσαι με ό,τι περιφρονείς. Δεν σε ενδιαφέρει. Δεν μπορείς να είσαι κομπλεξικός. Το ωραιότερο αγόρι του κόσμου, ο Αντίνοος, είναι παιδί βοσκών.   25.11.2018 Συνέντευξη Μάνος Χατζιδάκις: «Θα είχε τουλάχιστον ενδιαφέρον μια κυβέρνηση με αδερφές» — Υπάρχει κάποιος αντίστοιχος Παντελίδης στην πολιτική σκηνή. Όχι, οι πολιτικοί πρέπει να βρίζουν τους άλλους. Δεν μου αρέσει το «Έλληνας εναντίον Ελλήνων». Έχει γεμίσει το πανελλήνιο με ανθρώπους καταστροφείς.   Τώρα η μόδα είναι να καταστρέφουν τα πατίνια. Είναι μια μόδα καταστροφής που έχει κυριεύσει τους Έλληνες, καμία άλλη χώρα δεν έχει τόσους καταστροφείς. — Εσείς δεν έχετε νιώσει να παρασύρεστε από αυτό το χαρακτηριστικό; Ποτέ. Εγώ αγαπώ την ωραιότητα. Θέλω ακόμα και στις παραφροσύνες μου να εκπέμπω μόνο αγάπη. Μπορεί πολλοί να λένε ότι είμαι κακός, αλλά δεν το νομίζω. — Δεν έχετε μετανιώσει για κάτι που έχετε πει; Που πίκρανε ή έθιξε κάποιον; Α, αυτό δεν με ενδιαφέρει. Εγώ έχω μια φωνή που μου λέει τι να κάνω. — Αυτοκριτική; Όχι. Είμαι αρκετά δυνατός. Είχα δυο επεισόδια, ένα με τη Μόνικα και την Έλενα Ακρίτα, αλλά η φωνή μου είπε να τα κάνω έτσι. Δεν έκανα τίποτα άλλο από το να μιλήσω σαν τον Αριστοφάνη.   Το να επιτίθενται στον Σεφερλή –που εμένα μου αρέσει– είναι ανόητο γιατί ο Σεφερλής κάνει επιθεώρηση. Δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει επιθεώρηση. Η επιθεώρηση δεν ξέρει τον νόμο που λέει ότι αυτό είναι ρατσισμός. Βρίζει τους πάντες. Ζει με αυτά.   Εδώ έβριζε ο Αριστοφάνης τον Ευριπίδη και τον Σωκράτη. Δεν μπορεί να βρίσει ο Σεφερλής δυο τραβεστί; Δεν τον βρίζει. Τον περιγράφει και γελάνε οι άλλοι που είναι χειρότεροι από αυτό που βρίζουν.   Τελευταία έχουμε θανάτους πατέρα ή μητέρας που σκοτώνουν μαζί και τα παιδιά τους. Για όνομα του Θεού. Έχω συγκλονιστεί. Αυτό με συγκλονίζει και ότι ψάχνουν οι άνθρωποι σκουπίδια για να φάνε. Αυτό έχει καθορίσει τη ζωή μου στην πόλη. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO — Και όμως, αναπαράγονται και μεγεθύνονται έτσι στερεότυπα για κάποιες κοινωνικές ομάδες σε μια εποχή που, και ο ίδιος είπατε, υπάρχει η μόδα, η μανία θα έλεγα εγώ, της καταστροφής. Βίαιων συμπεριφορών. Έχουμε δει να περιθωριοποιούνται άτομα και να δέχονται βία, εσχάτως αρκετά συχνά. Κοιτάξτε, όσοι νόμοι και να γίνουν στην Ελλάδα η ομοφυλοφιλία θα είναι πάντα υπό διωγμόν. — «Ομοφυλοφιλία»; Είχατε πει στον Μάνο Χατζιδάκι ότι δεν σας αρέσει αυτή η λέξη. Ναι. Το είπα γιατί ο Χατζιδάκις εκείνο το βράδυ μάλλον μου έκανε πρόταση. Μου είπε «ξέρετε, είμαι ομοφυλόφιλος» και του είπα «δεν μου αρέσει αυτή η λέξη». Πήγα την κουβέντα αλλού. — Ας επανέλθουμε στον κίνδυνο που υπάρχει για αυτές τις ομάδες και κυρίως όταν αναφέρονται σε αυτούς με τέτοιον τρόπο άνθρωποι που η φωνή τους έχει μεγάλο ηχείο. Κοιτάξτε, η ελληνική κοινωνία είναι γεμάτη υποκρισία. Αυτό που κάνουν οι ίδιοι το βρίζουν οι άλλοι. — Μιλάτε συχνά για τον Χριστιανόπουλο. Νιώθω ότι σας λείπει. Τρώγαμε συχνά μαζί. Με βοήθησε πάρα πολλές φορές και ποιητικά και σε προσωπικά πράγματα. Είχε τεράστια πείρα.   Ξέρετε, μου περιέγραψε τον τελευταίο του έρωτα. Ένα αγόρι, πολύ όμορφο, εκπάγλου καλλονής – καμία σχέση με τον Ρουβά, ο Ρουβάς είναι τέρας μπροστά του (διαμαρτύρομαι και γελάει). Μου λέει «αυτό το αγόρι έχω μάθει ότι πηγαίνει με λεφτά, αλλά μου κολλάει και θέλει να έρθει μαζί μου. Έλα να τον δεις».   Ήταν στην παραλία της Θεσσαλονίκης, στην έκθεση βιβλίου και ήρθε να τον δει στο περίπτερο. Ένα πολύ όμορφο, λαϊκό αγόρι με μια καβαφική και σπάνια ομορφιά. Εκεί κατάλαβα τι σημαίνει ομορφιά για τον Χριστιανόπουλο.   Φυσικά δεν έγινε κάτι, οι περισσότεροι έρωτές του, όπως έλεγε, ήταν της φαντασίας του. Μου είπε «ήταν ο 13ος έρωτάς μου». Ανικανοποίητος φυσικά.   Ξέρετε, έχω δει τον Χριστιανόπουλο να κλαίει στην παραλία για ένα περιστέρι. Σκοτωμένο. Είχε σκύψει και έκλαιγε.   — Εσείς κλαίτε; Ναι κλαίω εύκολα. — Τελευταία φορά; Αν ήμουν μόνος και θυμόμουν αυτήν τη σκηνή με τον Χριστιανόπουλο που σας περιγράφω, θα έκλαιγα. Και κλαίω με τους ήρωες των ποιημάτων μου. Δείτε τι έκανα εγώ στα ποιήματά μου: έβαλα αμόρφωτους να μιλούν. Διότι όλος ο κόσμος διοικείται από μορφωμένους. Αυτοί που κάνουν τους νόμους είναι μορφωμένοι. Εγώ παίρνω αμόρφωτους.   Ξέρετε, μου είναι δύσκολο να διαβάσω τα ποιήματά μου. Κάνω αυτή την εποχή την παράσταση του Καβάφη και μου λένε γιατί δεν διαβάζεις τα ποιήματά σου; Δεν μπορώ. Ακόμα και με τα ποιήματα του Καβάφη, που είναι θάνατος, έχω πρόβλημα. Είναι τόσο δυνατά, τα βλέπω τόσο υπερβατικά εκείνη την ώρα. Σαν αρχαιολόγος. — Το θέμα της ηλικίας σας απασχολεί; Αισθάνομαι, επτά-οκτώ χρονών. — Είναι ταμπού το θέμα της ηλικίας στην Ελλάδα; Για τους άλλους. Για εμένα όχι. Υπάρχει ο δωδεκαετής Ιησούς. Τα παιδιά-θαύματα που είχαμε πολλά στην Ελλάδα. — Και όμως, αναφερθήκατε στην ηλικία της κυρίας Ακρίτα στην πρόσφατη διένεξή σας. Δεν αντιλαμβάνομαι, είναι επιχείρημα αυτό; Κοιτάξτε, την προστάτεψα γιατί της ζήτησε ο ΣΥΡΙΖΑ να πάει στην Ευρωβουλή. — Και είπε όχι, όπως έχει αρνηθεί κάθε πρόταση που της έχει γίνει στο παρελθόν από πολλά κόμματα. Γιατί μιλήσατε για την ηλικία; Είναι σαν να το κάνατε για να την πικάρετε. Όχι βέβαια. Εγώ δεν έχω πρόβλημα με την ηλικία. Και έκανε καλλιστεία με εμένα λέγοντας ότι είναι πιο μικρή από εμένα.   23.1.2019 «Όχι στην Ελλάδα του μίσους»: Καλλιτέχνες και πανεπιστημιακοί στηρίζουν τη Συμφωνία των Πρεσπών — Ε, εσείς την ανοίξατε την συζήτηση. Επίσης έκανε καλλιστεία μαζί μου ότι αν περπατήσουμε μαζί στον δρόμο εγώ έχω 8% αναγνώριση και αυτή 92%. Δεν ντρέπεται που είναι ποσοστό εφάμιλλο των διδακτοριών; Και ποιος της είπε ότι εγώ κάνω καλλιστεία αναγνωρισιμότητας;   Ο Χατζιδάκις μια φορά στη Νέα Υόρκη που τον πλησίασε κάποιος και τον ρώτησε αν είναι ο Χατζιδάκις είπε «όχι, λάθος κάνετε». Θέλει να έχει γνώμη για όλα. — Όλοι θέλουμε να έχουμε άποψη για όλα. Είναι δικαίωμά μας, σωστά; Δικαίωμά της. Και εγώ της απάντησα με τη γνώμη που έχω. — Υπάρχουν κάποια άτομα που σας δαιμονίζουν περισσότερα από άλλα, νομίζω. Σας είπα, έχω μια φωνή που άμα με βάλει να γράψω, δεν με σταματάει ούτε η μάνα μου ούτε ο θεός. Η μητέρα μου έλεγε «μην είσαι κακός. Ο θεός βλέπει». Αν σας ενοχλεί ο ενικός, οι θεοί βλέπουν. Μεταξύ θρησκείας και αθεΐας είναι ενικός-πληθυντικός. — Έχετε πει ότι ο θάνατος του Ταχτσή ήταν πολιτική δολοφονία. Λένε ότι είχε γράψει κάτι για έναν πρώην πρωθυπουργό. Ο Ταχτσής πήγε να κάνει αυτό που έκανε ο Τρούμαν Καπότε στη Νέα Υόρκη, που ήξερε τον βίο των διασημοτήτων και είχε γράψει για αυτόν. Είχε πει να δημοσιευθεί όταν πεθάνει.   Ο Ταχτσής είχε πει στην εκδότριά του τη Μάγδα Κοτζιά «όταν θα βγάλω αυτό το βιβλίο να μου έχεις βγάλει εισιτήριο να λείπω». Δεν πρόλαβε. Το σπίτι του βρέθηκε άνω κάτω, σας θυμίζω. — Υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι θάνατοι; Κοιτάξτε, κάθε πρόσωπο που εξέχει σε μια χώρα κινδυνεύει... Κοιτάξτε τι έκανε η Μαλβίνα την οποία όλοι τώρα μιμούνται. Η Μαλβίνα όμως ήταν σε απευθείας μετάδοση. Η Μαλβίνα έκανε αυτό που κάνει κάθε ευφυής άνθρωπος: δήλωνε ΚΚΕ.   Όταν δηλώνεις αυτό που λέει ένα κόμμα «δεν μας ενδιαφέρει η εξουσία, είμαστε πάντα στην αντιπολίτευση», από εκεί παίρνεις αμπάριζα και βγαίνεις. Η Μαλβίνα εκτιμούσε πολύ τον Στέφανο Μάνο και τον Πάγκαλο.     — Εσείς σε ποιον χώρο ανήκετε κομματικά. Δεν είμαι αριστερός ούτε κομμουνιστής. — Νέα Δημοκρατία; (γελάει) Δεν θα σας πω. Πηγαίνω νωρίς νωρίς το πρωί και ψηφίζω. Ανήκω στην κατηγορία του Καβάφη, του Βαμβακάρη, του Άκη Πάνου και του Χριστιανόπουλου. — Όλοι τους βασιλικοί, όπως μου είπατε... Βασιλικός εκτός εξουσίας. — Θα ήσασταν δηλαδή υπέρ μιας διαδικασίας για να επιστρέψει, να αποκατασταθεί (συγγνώμη αδυνατώ να βρω το σωστό ρήμα) ο Γλίξμπουργκ; Μα δεν είναι ντροπή να είναι στη Γιουγκοσλαβία μια χαρά και εδώ να σαπίζει το Τατόι; Είναι ιστορία. Είτε θέλουμε, είτε όχι είναι ιστορικά πρόσωπα που αγάπησαν αυτή τη χώρα. Δεν θα μπορούσαν να ζουν στην Αγγλία; Εδώ ζει και αυτός και τα παιδιά του. — Τους έχετε γνωρίσει ποτέ; Όχι. Ούτε θέλω. — Έχετε πει ότι είναι ντροπή η συμφωνία των Πρεσπών. Εγώ είμαι με τη γραμμή Μίκη Θεοδωράκη που ζήτησε δημοψήφισμα για τα Σκόπια. Δεν μπορεί να γίνεται για το αν θα μείνουμε ή θα φύγουμε από το ευρώ και το άλλο να είναι αποφασίζουμε και διατάζουμε.   Και η χαρά των ΗΠΑ και της Ευρώπης για τη συμφωνία των Πρεσπών είναι ύποπτη. Εγώ ήθελα την ονομασία Δημοκρατία των Σκοπίων. — Κατεβήκατε στα συλλαλητήρια; Όχι. Παλιά πήγαινα. Τώρα επειδή έχω ένα πρόβλημα υγείας, όχι. Παλιά πήγαινα, ναι, ήμουν πάρα πολύ ενεργός. Όλοι πάνε προς το Σύνταγμα, εγώ προς την Ομόνοια, όπως έλεγα στον Γκάτσο. Πάντα ανάποδα. — Έχετε κινδυνεύσει ποτέ; Είμαι σε μεγάλη δύναμη εσωτερικά και εξωτερικά, δεν επηρεάζομαι από τίποτα. Έχω αποσυρθεί πια από τον κίνδυνο. — Φοράτε κομποσκοίνι, βλέπω. Μου το έκανε δώρο ένα παιδί που πήγε στο Άγιον Όρος. Για να με προστατεύει από την κακία. — Τι σας δίνει κίνητρο, καύσιμο αυτή την εποχή; Ότι αν ήμουν μόνος μου δεν θα σκεφτόμουν τίποτα από αυτά που σας είπα. Αλλά επειδή ήσαστε απέναντι μου και με ρωτάγατε και απαντούσα, σας μίλησα και ας εκτεθώ για κάποια. Έχω τη δύναμη να πω αυτά που πιστεύω εγώ.   
Πηγή:
https://www.lifo.gr/articles/book_articles/234838/giorgos-xronas-mporei-polloi-na-lene-oti-eimai-kakos-alla-den-to-nomizo?fbclid=IwAR0bAjn41IUopyDlzVRn3N35UyydAyuD41nz3RNHvuho7fjBa-ORRQRO4Do

Η συγκινητική ιστορία ενός Έλληνα ιερέα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης Πώς ο αντιστασιακός πατήρ Διονύσιος Χαραλάμπους, ηγούμενος της Ιεράς Μονής Λειμώνος στη Λέσβο, κατάφερε να επιβιώσει από τη ναζιστική θηριωδία

Πάσχα. Χωρίς όμως τίποτε το πασχαλινό. Ούτε εκκλησιασμό, ούτε Μετάληψι, ούτε το κόκκινο αυγό της πατρίδας, ούτε τίποτα απ' όλα τ' άλλα. Άθλιο το ελάχιστο συσσίτιό μας –λάχανο νερόβραστο– και το ψωμί πολύ λίγο. Κακά Σημάδια».   Το ημερολόγιο γράφει 16 Απριλίου του 1944. Ο Διονύσιος Χαραλάμπους, Έλληνας ιερέας και ηγούμενος της Ιεράς Μονής Λειμώνος, βρίσκεται πολύ μακριά από τη χώρα, στην πόλη Ζνόγμο της Τσεχίας, σε ένα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας.   Έχουν περάσει μόλις δύο βδομάδες από την αναχώρηση του ίδιου και άλλων Ελλήνων φυλακισμένων από το Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη.   Η ιστορία του αντιστασιακού ιερέα ξεκινά πολύ πιο πριν όμως. Βρισκόμαστε στον Μάιο του 1942, με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο να έχει πια εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη, και στην Ελλάδα.   Ο Διονύσιος Χαραλάμπους ζούσε στη Ιερά Μονή της Λειμώνος στη Λέσβο. Ο 35χρονος ιεροκήρυκας έφτασε στο νησί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.   Η οικογένειά του, οι γονείς, Χαράλαμπος και Κλεοπάτρα, και τα έξι αδέλφια του, μεγάλωσαν στο Αβτζιλάρ Αδραμυττίου της Μικράς Ασίας. Ο μικρός Κωνσταντίνος, όπως ήταν το κοσμικό του όνομα, βίωσε μια τραγωδία, καθώς από τις διώξεις των Τούρκων έχασε εν μια νυκτί τους γονείς και τα τέσσερα από τα έξι αδέρφια του.   Όλα ξεκίνησαν την 21η Μαΐου του 1942, όταν συνεργάτης τον ενημέρωσε πως το προηγούμενο βράδυ είχαν βρει έναν Βρετανό στρατιώτη στις Αλυκές της Λέσβου. Του πρότεινε να τον φιλοξενήσουν για μερικές μέρες και να τον φροντίσουν, καθώς φαινόταν ταλαιπωρημένος.   Τα επόμενα δύο χρόνια τα ίχνη του εξαφανίζονται, μέχρι το 1924, οπότε γίνεται διάκονος της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος.   Για δέκα χρόνια ο μικρός Κωνσταντίνος μονάζει, ενώ παράλληλα φοιτά στην Αθωνιάδα Σχολή. Τις σπουδές του τις συνεχίζει στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, όπου και χειροτονείται, λαμβάνοντας το όνομα με το οποίο θα γίνει αργότερα γνωστός: Διονύσιος.   9.12.2018 Όταν οι σύμμαχοι μπήκαν στο βομβαρδισμένο Βερολίνο (1945) Το 1941, και ενώ οι Γερμανοί έχουν εισβάλει στην Ελλάδα, διορίζεται ιεροκήρυκας στη Μητρόπολη Μηθύμνης στη Λέσβο. Κάπου εκεί ξεκινά και η αντιστασιακή του δράση.   Όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά σε έγγραφο της Ιεράς Μονής Λειμώνος, ο Διονύσιος στέλνει στο ΠΥΑΜ Μυτιλήνης ακατέργαστο μαλλί από τα στρώματα και τα μαξιλάρια της μονής και «παρακαλεί να φτιάξουν ζεστά ρούχα για τους στρατιώτες που πολεμούσαν στα παγωμένα βουνά της Αλβανίας».   Οργανώνει, μάλιστα, σε ένα από τα κτίρια του μοναστηριού ορφανοτροφείο, ωστόσο δεν προλαβαίνει να το θέσει σε λειτουργία, καθώς τον «προλαβαίνουν» οι Γερμανοί.   Όλα ξεκίνησαν την 21η Μαΐου του 1942, όταν συνεργάτης τον ενημέρωσε πως το προηγούμενο βράδυ είχαν βρει έναν Βρετανό στρατιώτη στις Αλυκές της Λέσβου. Του πρότεινε να τον φιλοξενήσουν για μερικές μέρες και να τον φροντίσουν, καθώς φαινόταν ταλαιπωρημένος.   Ο ίδιος εξιστορεί εκείνες τις στιγμές στο ημερολόγιό του της περιόδου 1942-1945 με τίτλο «Μαρτυρίες». Το βιβλίο σήμερα βρίσκεται μόνο στην Ιερά Μονή Βυτουμά στα βουνά της Καλαμπάκας.   Ο Διονύσιος Χαραλάμπους σε νεότερη ηλικία. © Μάρτυρες. Διωγμοί 1942-1945.   «Χθες τη νύχτα, μου λέει, ξέπεσε στις Αλυκές κάποιος Εγγλέζος, κι ο ζυγιστής τον έφερε σε μένα. Είναι αιχμάλωτος, ο δύστυχος.   Του βρήκαμε απάνω του ένα ημερολόγιο και κάτι γράμματα που δείχνουν καθαρά πως δεν λέει ψέμματα. Τον έπιασαν αιχμάλωτο στην Πελοπόννησο. Για καλό και για κακό τα κάψαμε.   Τον είχαν οι Γερμανοί σ' ένα Στρατόπεδο Αιχμαλώτων, στην Καλαμάτα. Μα τόσκασε με κάτι άλλους. Στην αρχή πήγε στην Αθήνα κι έμεινε κάμποσον καιρό εκεί πέρα. Μα του είπαν πως από δω μπορεί να περάση στην Τουρκία κι από κει στην Αίγυπτο, και σηκώθηκε κι ήρθε.   Μάλιστα έχει πάει ως την Τουρκιά με κάτι δικούς μας, μα οι Τούρκοι δεν τον δέχτηκαν. Έχει τα χάλια του. Τον έχω σπίτι μου. Μα... καταλαβαίνεις... εδώ δεν μπορεί να μείνη πολύ.   Να πάρ' η ευχή, δεν περνά μέρα χωρίς να 'χουμε επισκέψεις Γερμανών. Σκέφθηκα λοιπόν να σου τον στείλω για λίγες μέρες στο Μοναστήρι... Τι λες;... Σε πρώτη ευκαιρία θα τον διώξουμε.   —Σάστισα. Τι να του πω; — Στείλ' τον; "Πας όστις συλληφθή αποκρύπτων ή περιθάλπων άγγλον στρατιώτην, θα τιμωρήται διά θανάτου" - η διαταγή των κατακτητών. — Όχι; Μα τότε!... Τότε αρνούμαι να προσφέρω φιλοξενία; Εγώ, ο Χριστιανός; Ο ιερωμένος; Ο ηγούμενος του Μοναστηριού με τη μεγάλη και παλιά παράδοσι της φιλοξενίας; Και σε ποιον; Σε έναν δυστυχισμένο που άφησε τα πάντα κι ήρθε και στάθηκε πλάι στους δικούς μας τους λεβέντες και πολέμησε τους βαρβάρους... Από τη μία μεριά η ησυχία, η τάξι, η ασφάλεια. Από την άλλη... η αβεβαιότης... ο κίνδυνος... ο θάνατος. — Ποιος ξέρει;... Και να είμαι στην αρχή ακόμα του ιεραποστολικού μου δρόμου... Κάτι μου σφίγγει την ψυχή... Μα το καθήκον; Το χρέος μου;... Μέσα μου αναταράζεται ολόκληρο το είναι μου... "Ο ποιμήν ο καλός... υπέρ των προβάτων..." Ο δρόμος είναι μοναδικός... Δεν υπάρχει άλλος... Ο δρόμος του Γολγοθά!... Είναι φωτισμένος από ένα μεγάλο παράδειγμα... Θεέ μου, βοήθησέ με! — Καλά! Να μου τον στείλης, αγαπητέ». Όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο Διονύσιος, οι μοναχοί τον περιέθαλψαν, τον φρόντισαν και προσπάθησαν να τον φυγαδεύσουν.   Όμως ο Άγγλος αιχμάλωτος έπεσε πάνω στην Γκεστάπο, ενώ αποκαλύφθηκε πως η μονή τον έκρυβε το προηγούμενο διάστημα. Στις δέκα το πρωί της 22ης Αυγούστου, και ενώ ο ηγούμενος βρίσκεται στο γραφείο του και ασχολείται με τις υποθέσεις του μοναστηριού, χτυπά το τηλέφωνο. Στην άλλη πλευρά της γραμμής, ο αστυνόμος Καλλονής.   «Κατ' εντολήν της Γερμανικής Αστυνομίας, να κατεβήτε μετά του υφηγουμένου αμέσως κάτω!».   © Μάρτυρες. Διωγμοί 1942-1945.   Ο Διονύσιος συλλαμβάνεται και μεταφέρεται στο Πρώτο Τμήμα της Μυτιλήνης. Εκεί ομολογεί πως, πέραν του Άγγλου στρατιώτη, προσπάθησε να κρύψει κι άλλους.   Στο προσωπικό του αρχείο, μάλιστα, βρέθηκε αντίγραφο του διπλώματος που η κυβέρνηση της Αγγλίας τού απένειμε για τη δράση του, το οποίο αναφέρει χαρακτηριστικά:   «This certificate is awarded to Dionysios Haralambous as a token of gratitude for and appreciation of the help given to the Sailors, Soldiers and Airmen of the British Common Wealth of Nations, which enabled them to escape from, or evade capture by the enemy». Η «ανταμοιβή» για όλα αυτά από τους Γερμανούς; Ξύλο μέρα και νύχτα. Το ίδιο συνεχίστηκε τις επόμενες μέρες του Αυγούστου. Όπως αναφέρει, τα επόμενα τέσσερα μερόνυχτα δεν έφαγε τίποτα, ενώ οι ξυλοδαρμοί, όσο πέρναγαν οι μέρες, γίνονταν όλο και πιο σκληροί. «Ο πόνος. Αχ, ο πόνος!». Ο Διονύσιος θυμάται τα λόγια του διοικητή της Γκεστάπο όσο τον χτυπούσε. «— Τεός, ντεν έκει Τεός! Να Τεός! Και μου δείχνει το κάδρο του Χίτλερ. Μ' όλο μου τον πόνο δεν βάσταξα κι' εγώ: — Θεός υπάρχει, του λέω, και θαρθή η ώρα που θα ζητήσετε το έλεός Του. Ο Διοικητής είναι... ευγενέστατος κύριος.   — Πού θέλεις, με ρωτά με τον διερμηνέα, να σε χτυπήσω. — Δε θέλει, λέει ο Λόχνερ -αστυνόμος- γελώντας σαρκαστικά να τον κοιτάζης όταν του μιλάς, μην πετούν τα σάλια σου τα βρώμικα επάνω του. Κι αρχίζει κι ο ίδιος ο Διοικητής να με δέρνει σκληρά, αλύπητα. Χτύπα όσο θέλεις. Το χουμε περάσει πια το ακρωτήριο της αναισθησίας». Η συνέχεια στις Ποινικές Φυλακές της Μυτιλήνης, όπου δεν έμεινε πολύ, καθώς, ύστερα από μια σύντομη δίκη, αποφασίστηκε αυτός και αρκετοί ακόμα κρατούμενοι να πάρουν τον δρόμο για τον Βορρά, συγκεκριμένα για το Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. Το «κολαστήριο», όπως το ονόμασαν αργότερα ντόπιοι.   27 Νοεμβρίου του 1942. Ο καιρός στη Λέσβο μπορεί να είναι ηλιόλουστος, ωστόσο τίποτα δεν θυμίζει χαρμόσυνη μέρα. Στις δέκα το πρωί αναχωρεί το πλοίο με τους φυλακισμένους για τη Θεσσαλονίκη. Τα αμπάρια του πλοίου είναι γεμάτα βαρέλια. Αυτοί πάνε στο κατάστρωμα. Όπως αφηγείται ο Διονύσιος, στην προκυμαία ήταν οι συγγενείς και οι φίλοι των κρατούμενων. Μερικοί έκλαιγαν. «Ίσως χωριζόμαστε για πάντα από τ' αγαπημένο μας το νησί. Ο ουρανός γεμάτος σύννεφα. Ψιχάλα. Σε λίγο η νοτιά και η βροχή δυναμώνουν. Το νερό μάς περνά ως το κόκκαλο».   Το στρατόπεδο του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. 25 Δεκεμβρίου. Το κρύο στο στρατόπεδο είναι βαρύ. Όλο το βράδυ ο Διονύσιος ακούει τις κραυγές και τα βογγητά. Έδερναν κάποιους, τους πληροφόρησαν την επόμενη μέρα, γιατί είχαν ανάψει λίγη φωτιά να ζεσταθούν. «Δύστυχε κατάδικε, ποιος σου πε πως έχεις δω μέσα το δικαίωμα να ζεσταθής;». «16 Ιανουαρίου 1943. Ζούμε με την καθημερινή αγωνία της εκτελέσεως». Ο χειμώνας είναι βαρύς στη Θεσσαλονίκη. Άλλοι φεύγουν κι άλλοι έρχονται στο στρατόπεδο. Δεν ξέρει κανείς τι έχουν απογίνει. Στις 6 του Μάρτη του 1943, ο Διονύσιος αναφέρεται στον μαζικό διωγμό Εβραίων στην Κεντρική Ευρώπη.   Ο αριθμός τους, «πάνω από τετρακόσιοι». Υπολογίζεται πως από το Στρατόπεδο του Παύλου Μελά πέρασαν από το 1941 έως το 1944 1.000 χριστιανοί και Εβραίοι, σύμφωνα με ερευνητές, ύστερα από την ανάσυρση δηλώσεων που κατατέθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '60 στο πλαίσιο της συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας για αποζημιώσεις σε όσους διώχθηκαν από το Γ' Ράιχ για λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς και πολιτικούς. Και ενώ οι εκτελέσεις συνεχίζονται, ο πληθυσμός των φυλακισμένων δεν φαίνεται να μειώνεται. «Τώρα πια μας τους φέρνουν με το τραίνο. Διακόσιους, τρακόσιους μαζί!». Στις 16 Μαρτίου του ίδιου χρόνου ο Διονύσιος θα περάσει το πρώτο Πάσχα μακριά από την εκκλησία και το μοναστήρι. Μπορεί να βρίσκονται σε στρατόπεδο, ωστόσο τους επιτρέπεται να διοργανώσουν πρόχειρες λειτουργίες.   «Όλοι, βασανισμένοι, ταλαιπωρημένοι, πονεμένοι, παρακολουθήσαμε με βαθειά ανταπόκρισι το μυστήριο του Μεγάλου Πονεμένου, πρώτη φορά ασφαλώς έτσι στη ζωή μας».   Στην περίοδο της ασθένειάς του. © Μάρτυρες. Διωγμοί 1942-1945. Ο χρόνος κυλάει στο στρατόπεδο χωρίς κανείς να γνωρίζει τι θα απογίνουν.   Στις 22 Μαρτίου του επόμενου χρόνου έρχεται το ανακοινωθέν. Αρκετοί φυλακισμένοι, μεταξύ των οποίων και ο Διονύσιος, πρέπει να ετοιμαστούν, καθώς πρόκειται να μεταβούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας.   Και ενώ, όπως μαθαίνουμε, ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης καταβάλλει προσπάθειες να εξαιρεθεί από τη μετεγκατάσταση, εκείνος το αρνείται και ζητά να μεταφερθεί κανονικά με τους συγκρατούμενούς του, πολλούς εκ των οποίων τους είχε εξομολογήσει στη Γερμανία. Ο ίδιος δίνει την απάντησή του στις «Μαρτυρίες». «Πώς ν' αφήσω όλον τούτον τον κόσμο μόνο του, όλους αυτούς τους ανθρώπους που με συνδέουν μαζί τους τόσοι και τόσοι δεσμοί; Και τι θα πουν μόλις ιδούν πως εγώ ξεφεύγω από τον κοινό δρόμο του μαρτυρίου;   Αν σταθή κανείς μπροστά μου και με ρωτήσει: "Έ, πάτερ, πού τα φόρτωσες όλ' αυτά που μας έλεγες κάθε Κυριακή για αγάπη και γι' αυτοθυσία", εγώ τι θα αποκριθώ;"». Στις τρεισήμισι τα ξημερώματα της 1ης Απριλίου του 1944 ξεκινούν την πορεία. Το μόνο που καταφέρνει να αφήσει πίσω είναι μερικές επιστολές γραμμένες σε χαρτάκια μέσα στο στρατόπεδο. Αυτές φυγαδεύονται τελικά από τη φυλακή και έτσι διασώζονται μέχρι σήμερα.   Όλοι τους είναι στοιβαγμένοι μέσα στα τρένα, γονατιστοί. Όποιος στέκεται όρθιος, πυροβολείται κανονικά. Περνούν από το Βελιγράδι και φτάνουν στη Βιέννη. Εκεί, όμως, σταματούν μόνο για λίγο. Τελικός προορισμός, το Τσνάιμ της Τσεχίας. Αν αναζητήσει κανείς το συγκεκριμένο λήμμα στο Διαδίκτυο, θα αντιληφθεί πως δεν υπάρχει καμία πόλη με αυτό το όνομα, κι αυτό γιατί οι ονομασίες των ανθρώπων και των περιοχών που αναφέρονται στα απομνημονεύματα δεν είναι οι σωστές αλλά ό,τι καταλάβαινε ακούγοντάς τες στα γερμανικά. Εκεί τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα. «Πείνα, αλήθεια! Το φαγητό λίγο, νερό σκέτο. Το ψωμί μια φετίτσα δύο δάχτυλα. Το μετρούμε από δω, το μετρούμε από κει, το κόβουμε –πρωί, μεσημέρι, βράδυ– μα η πείνα, πείνα. Έχουμε φαγκρίσει όλοι μας» γράφει στις 22 Απριλίου του 1944 ο Διονύσιος.   Όλοι τους είναι στοιβαγμένοι μέσα στα τρένα, γονατιστοί. Αργότερα κάνει εκτενή αναφορά στο εβδομαδιαίο τους πρόγραμμα.   «Δευτέρα: Το πρωινό είναι πάντα το ίδιο. Μέλας ζωμός από καβουρδισμένα βελανίδια. Το μεσημέρι, πέντε-έξι κομμάτια καρότα μέσα σ' έναν πολύ αραιό χυλό από καστανάλευρο.   Και το βράδυ το ίδιο πάντα: 4-5 βραστές πατάτες, ίσαμε καρύδια, μ' ένα κατσαρόλι βρασμένο νερό – σούπα. Πότε-πότε, οι πατάτες, δεν ξέρω με ποιες ταχυδακτυλουργίες των μαγείρων και των καθαριστών, από πέντε γίνονται τρεις. Τρίτη: Αραιός χυλός με καστανάλευρο, με 2-3 πρέζες γάλα μέσα, για μυρωδιά. Τετάρτη: Λιωμένη κολοκύθα, που μήτε τα γουρούνια δεν την πιάνουν στο στόμα τους. Πέμπτη: Το φαγητό της Δευτέρας, και μέσ' στη σούπα ένα ελάχιστο κομματάκι κρέας. Παρασκευή: Ακριβή και πιστή επανάλειψι του μενού της Τρίτης.   Σάββατο: Χυλός από σκουποσποράλευρο. Κυριακή: Της Τετάρτης, με το κρεατάκι της Πέμπτης. Κυριακή και Σάββατο βράδυ, για να μην ανησυχούν οι κύριοι φύλακες, ξηροφαγία.   Λίγο τυρί, που, όπως λέει κι' ο μπάρμπα-Στέλιος, πήγαν στο ζωολογικό κήπο και το ριξαν στις μαϊμούδες, αυτές, όμως, μόλις το μυρίστηκαν, γύρισαν, κοίταξαν θυμωμένες και το πέταξαν». Η δουλειά που έχει αναλάβει να κάνει ο Διονύσιος μαζί με αρκετούς ακόμη είναι να μεταφέρουν καθημερινά βαριά σίδερα, μηχανές και μέταλλα.   Στις 16 Αυγούστου του ίδιου χρόνου αρχίζει να νιώθει ένα παράξενο μούδιασμα στα πόδια του.   «Κάτω απ' τα γόνατα γίνονται μερικές φορές κρύα σαν το σίδερο. Τα χτυπώ και δεν τα νιώθω. Αισθάνομαι και μια μεγάλη αδυναμία, τόσο που με δυσκολία ανεβαίνω τη σκάλα μετά τον περίπατο».   Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης κοστίζουν καθημερινά τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους 8 Σεπτεμβρίου. Οι πόνοι δεν λένε να σταματήσουν. «Πονώ και κλαίω σαν μικρό παιδί. Φασκιώνω το πόδι μου με το σακκάκι, σηκώνουμαι, πλαγιάζω, το βάζω έτσι, το βάζω αλλιώς, μα πουθενά δε βρίσκω ανακούφισι.   Ποτέ άλλοτε δεν ένιωθα τόσο τραγικά το μέγεθος της δυστυχίας μας. Να πονής, να υποφέρης αφάνταστα και να μην βρίσκεις από κανέναν άνθρωπο βοήθεια.   Το κελί, όταν κλειδώση, δεν ανοίγει πια παρά μόνο το πρωί. Εσύ που είσαι μέσα να γίνει ό,τι θέλεις. Δεν έχει γιατρό, παρά μόνο σαν ψυχομαχάς».   Στις 29 Νοεμβρίου αλλάζουν ξανά φυλακή. Αυτήν τη φορά θα πάνε στην Κρεμς-Στάιν, τη μεγαλύτερη στην Όστμαρκ, τη ναζιστική επαρχία της Αυστρίας. Υπολογίζεται πως στη συγκεκριμένη φυλακή βρέθηκαν συνολικά 400 Έλληνες. Ο καιρός στη βόρεια Ευρώπη τον χειμώνα αρχίζει να αγριεύει, με τις θερμοκρασίες να πέφτουν κάτω από το μηδέν. Το κρύο είναι πια αβάσταχτο.   «14 Νοεμβρίου. Τέσσερις βαθμοί υπό το μηδέν. Και είμαστε ακόμα όπως και τον Αύγουστο. Εσώρουχα πάνινα και μια φόρμα από χορτάρι. Κι' η τσοκαριά μας. Χωρίς κανένα μάλλινο ρούχο, χωρίς παλτό, χωρίς κάλτσες.   Και την ημέρα στο εργοστάσιο κάτι γίνεται, τέλος πάντων. Τ' απόγευμα, όμως, που γυρίζομε στο κελί, που είναι σωστή παγωνιέρα; Παίρνομε την κουβέρτα στην πλάτη, σουλατσάρομε. Χαμένος κόπος. Το πρωί σηκωνόμαστε ξυλιασμένοι. Ρούχα τίποτε. Τροφή τίποτε. Χειμώνας βαρύς». Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης κοστίζουν καθημερινά τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους. Ένα πρωινό ο Διονύσιος ξυπνά και βλέπει μπροστά τους νοσοκόμους να μεταφέρουν πτώματα.   «Χωρίς κοίταγμα, χωρίς περιποίησι, χωρίς περίθαλψι. Χωρίς εξομολόγησι και Αγία Κοινωνία. Και τους θάβουν έτσι άφτιαχτους κι' άκλαυτους κι' αδιάβαστους». Έχει μπει πια το 1945 και εκείνοι βρίσκονται ακόμη εκεί. Τα νέα, όμως, από τις νίκες των συμμάχων φτάνουν και σ' αυτούς. Στις 6 Απριλίου του ίδιου έτους, και ενώ όλα φαίνονται χαρμόσυνα, θα γραφτεί μία από τις πιο θλιβερές και σκληρές σελίδες του πολέμου. Γνωρίζοντας οι Γερμανοί πως χάνουν, δίνουν μια αναπάντεχη εντολή. Οι πύλες της φυλακής ανοίγουν. Ωστόσο, τα Ες-Ες, τα Τάγματα Εφόδου και η Βέρμαχτ, με τη βοήθεια και του τοπικού πληθυσμού, κυνηγούν και δολοφονούν εκατοντάδες πολιτικούς κρατουμένους, επιδιδόμενοι σε μια σφαγή άνευ προηγουμένου. Ο Διονύσιος θυμάται πολύ καλά εκείνη την ημέρα. Ήδη εκείνη την περίοδο ακούγονταν φήμες πως έρχονταν οι Σύμμαχοι.   «Παιδιά, τώρα δα μας είπε ο φύλακας πώς ο πόλεμος ετελείωσε. Η Αυστρία συνθηκολόγησε. Όλοι είστε πια ελεύθεροι. Το μεσημέρι...» ακούει να λένε. «Ράους! Έξω! Παίρνετε ό,τι βρίσκετε και φεύγετε» φωνάζει ο διευθυντής.   Στιγμιότυπο από την μετάληψη της Θείας Κοινωνίας κατά τα τελευταία χρόνια ζωής του ιερέα. © Μάρτυρες. Διωγμοί 1942-1945. «Και ξαφνικά, πάνω σ' αυτό το πανδαιμόνιο, ξεσπά μια τρομερή κραυγή: "SS!". Όλα τα κεφάλια γυρίζουν με μιας προς την πόρτα. Κάμποσοι SS προχωρούν αγριεμένοι κατ' επάνω μας. Κάνω μια απότομη μεταβολή και τρέχω έξαλλος στο εσωτερικό της φυλακής. Πίσω μου χαλά ο κόσμος. Για μια στιγμή, κρύβομαι, κάτω απ' τη σκάλα». Γύρω τους τα τουφέκια παίρνουν και δίνουν. Μαζί του άλλοι τρεις. «Τρέμουμε. Πες πώς είμαστε πεθαμένοι κιόλας. Μια ελπίζω πως θα μας σώση ο καλός Θεός απ' την τρομερή αυτή καταιγίδα, και μια πάλι λέω πως ήλθε η τελευταία μας στιγμή. Γονατίζουμε και προσευχόμαστε με δάκρυα». «Ράους!» τους φωνάζουν. Τους βρίσκουν. Με τα πιστόλια τούς πάνε για εκτέλεση.   Ξαφνικά, ενώ κινούνται, ένας φύλακας, που ποτέ δεν έμαθε ποιος ήταν, με μια σπρωξιά τον πετά σ' ένα κελί. Σώζεται. Όλο το βράδυ, όμως, το περνά με μια έννοια: μην έρθουν πάλι τα SS και τους αποτελειώσουν. Το επόμενο πρωινό ο απολογισμός είναι τραγικός. «Πάνω από διακόσιοι» ακούει να λένε πως σφαγιάστηκαν και η αμαρτία τους ήταν ότι βιάστηκαν να βγουν.   Οι εικόνες που ακολουθούν μένουν για πάντα χαραγμένες στο μυαλό του, όπως παραδέχεται. «Ούτε στιγμή δε φεύγει από τα μάτια μου αυτή η φρίκη...». Τους βάζουν να ανοίξουν λάκκους για τους νεκρούς. Στις 10 του Απρίλη γράφεται το τελευταίο κεφάλαιο αυτής της ιστορίας. Ο Διονύσιος, μαζί τους επιζώντες, μεταφέρεται στο Μπερνάου, μια φυλακή κοντά στο Μόναχο. Εκεί τους παράτησαν ουσιαστικά.   Τις επόμενες μέρες οι βομβαρδισμοί εντείνονται. Αυτοί, κλεισμένοι στη φυλακή και από πάνω τους να πετούν τα αεροπλάνα, που προσεύχονται να μην τους βομβαρδίσουν.   Στις 2 Μαΐου ο μάγειρας τους φέρνει την είδηση: «Οι Αμερικανοί απέχουν μόλις 8 χιλιόμετρα από δω». 3 Μαΐου. «Έρχονται, έρχονται!... "Η πόλις κατελήφθη υπό των αμερικανικών στρατευμάτων. Διεταχθήκαμεν να σας αφήσωμεν ελεύθερους". Όλοι μονομιάς ξεσπούν σε ζητωκραυγές "Ζήτω οι Αμερικάνοι! Ζήτω οι Σύμμαχοι"».   Οι εικόνες που ακολουθούν είναι ενδεικτικές του πανηγυρικού κλίματος. Οι Ιταλοί τραγουδούν και οι Έλληνες αρχίζουν να ψάλουν τον Εθνικό Ύμνο και το Χριστός Ανέστη. Είναι, άλλωστε, Μεγάλη Πέμπτη. Τρεις μέρες μετά. «Χριστός Ανέστη! Στο ύπαιθρο, πίσω από την παράγκα, μαζευόμαστε οι Ορθόδοξοι, Έλληνες και Σέρβοι. Στη μέση οι δυο τους παπάδες, ο Σέρβος κι ο Έλληνας.   Δεν φορούν χρυσά άμφια. Ούτε ράσα έχουν. Χωρίς λαμπάδες και εκκλησιαστικά βιβλία στα χέρια. Μα δεν χρειάζονται τώρα εξωτερικά υλικά φώτα για να υμνήσουν τη χαρά. Οι ψυχές όλων λαμπαδιάζουν, πλέουν μέσα στο φως. — Ζήτω!... ξεσπάει πια μες από την ξαστερωμένη ψυχή η χαρά των μαρτυρικών κατοίκων της παράγκας».   Στις 2 Μαΐου ο μάγειρας τους φέρνει την είδηση: «Οι Αμερικανοί απέχουν μόλις 8 χιλιόμετρα από δω»   Η τελευταία επίσημη αναφορά στο όνομα του Διονυσίου έγινε πριν από 5 χρόνια, στις 24 Μάϊου 2014, όταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Βαρθολομαίος, επισκέφτηκε το Μουσείο Ολοκαυτώματος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου και μίλησε για το έργο του ιερέα.   Μετά την απελευθέρωση από τον γερμανικό κλοιό, ο Διονύσιος εργάστηκε για τη συγκέντρωση και την επιστροφή των Ελλήνων κρατουμένων στην Ελλάδα.   Εκείνος γύρισε πίσω στη Μυτιλήνη, όπου και έμεινε μερικά χρόνια, και στη συνέχεια συνέχισε τη διακονία του στη Ναύπακτο, το Καρπενήσι και την Κύπρο.   Το 1951 επέστρεψε στα νησιά του Αιγαίου και εξελέγη Μητροπολίτης Λήμνου. Οκτώ χρόνια μετά μετατέθηκε στην Ιερά Μητρόπολη Τρίκκης και Σταγών, όπου και εργάστηκε για την αναστήλωση των Μετεώρων μετά τον πόλεμο και την αναγνώρισή τους ως τόπου λατρείας.   Τα επόμενα χρόνια, ο Διονύσιος έδωσε ακόμα μία μάχη, αυτήν τη φορά με τον καρκίνο. Η υγεία του ήταν ιδιαίτερα κλονισμένη, όπως γράφει το περιοδικό «Ανάπλασις», εξαιτίας των φρικτών βασανιστηρίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.   Όπως πληροφορούμαστε από την ιατρική βεβαίωση του Παναγιώτη Γηγοπούλου, μετά την επιστροφή του από τη Γερμανία έκανε μια σοβαρή εγχείριση επειδή υπέφερε από κίρρωση του ήπατος.   Στις 4 Ιανουαρίου του 1970 ο μητροπολίτης άφησε την τελευταία του πνοή καταβεβλημένος πια από την αρρώστια. Στα Τρίκαλα εκατοντάδες κόσμου παρευρέθηκαν στην κηδεία του.   Ο Διονύσιος, τελικά, τάφηκε στην Ιερά Μονή Βυτουμά ως απλός μοναχός.   Βιβλιογραφία Χαραλάμπους, Διονύσιος, 1951, Μάρτυρες. Διωγμοί 1942-1945, Έκδοσις Ιεράς Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου Βυτουμά - Καλαμπάκας, 
Αθήνα Πηγή:https://www.lifo.gr/articles/greece_articles/235127/i-sygkinitiki-istoria-enos-ellina-ierea-sta-nazistika-stratopeda-sygkentrosis?fbclid=IwAR3SDXOJfY0b43EB15k_wo94CIMPCjN7Fzv9MHbtgsDUyY4RFh7oVw36ahs

Νίκος Δήμου:Δεν είμαι πιστός, αλλά όταν μπαίνω στον κόσμο του Παπαδιαμάντη, γίνομαι.

Πάσχα της ζωής μου


Αυτά που θυμάμαι είναι βέβαια πολύ λιγότερα από τα χρόνια μου. Αφαιρούμε την παιδική ηλικία, την Κατοχή, τις πολύχρονες σπουδές και τα ταξίδια στο εξωτερικό – και είναι ζήτημα αν τα μισά μου χρόνια γιόρτασα ελληνικό Πάσχα. (Κι εδώ που τα λέμε, μόνο Ελληνικό Πάσχα υπάρχει – οπουδήποτε αλλού, είναι άνοστο και ανύπαρκτο).

Αλλά και από τους Ελληνικούς εορτασμούς, πόσους θυμάμαι.; 

Έπειτα μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους… Ίσως μόνο η παρουσία ή απουσία κάποιου προσώπου να τους διαφοροποιεί. Πόσο περισσότεροι ήμασταν στην αρχή και πόσο λίγοι μείναμε τώρα... Ένα αρνί δεν έφτανε και τώρα μισό περισσεύει…

Ο τόπος και ο χώρος – ναι, κι αυτά παίζουν ρόλο. Τα πρώτα χρόνια στο (δύστυχο, τώρα πια) Μάτι. Μετά στο σπίτι της Αθήνας (στενάχωρο για πασχαλινό τσιμπούσι). Κάποια ευτυχισμένα χρόνια στην Κέρκυρα. (Έχοντας απολαύσει μια μέρα πριν την μυσταγωγία του «Αμλέτου» στην Σπιανάδα.  Και τελικά στο δικό μας εξοχικό.

Όλα αυτά τα χρόνια ένα πράγμα έμενε σταθερό. Έχω κληρονομήσει από τον πατέρα μου μία παλαιά έκδοση: Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη «Πασχαλινά Διηγήματα», Εκδότης Ηλ. Ν. Δικαίος, εν Αθήναις, 1918. (Μόλις επτά χρόνια μετά τον θάνατό του). «Εικόνες Φρίξου Αριστέως, Τύποις: Παρασκευά Λεώνη, Περικλέους 30». Φυσικά αργότερα αγόρασα τα άπαντα του κυρ Αλέξανδρου, πρώτα στην έκδοση Βαλέτα και μετά στην οριστική του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου. Όμως αυτή η παλιά, όλες κι όλες 96 σελίδες, με συνόδευε σχεδόν σε κάθε Πάσχα. Και δεν ένιωθα Πασχαλινή διάθεση αν δεν διάβαζα ένα τουλάχιστον διήγημα. Πέντε είναι όλα κι όλα  σε αυτό το τομίδιο – και κοντεύω να τα μάθω απέξω. (Συνολικά, τα πασχαλινά διηγήματα του Παπαδιαμάντη είναι έντεκα, με το πρώτο να δημοσιεύεται το Πάσχα του 1888, στην «Εφημερίδα» και το τελευταίο, στο αλεξανδρινό περιοδικό «Νέα Ζωή», το 1907).

Αργότερα, επειδή το βιβλιαράκι γέρασε και έδειχνε την φθορά του, παρακάλεσα τον φίλο, μακαρίτη τώρα, Ανδρέα Γανιάρη να του χαρίσει μία λιτή αλλά όμορφη βιβλιοδεσία.  

Δεν είμαι πιστός, αλλά όταν μπαίνω στον κόσμο του Παπαδιαμάντη, γίνομαι. Κάθε χρόνο λοιπόν, ενώ οι άλλοι διαβάζουν ή ακούνε τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας, εγώ διαβάζω ένα (τουλάχιστον) από τα διηγήματα. Και μεταφέρομαι σε αυτή την κοινωνία των απλών ανθρώπων που αγωνίζονταν με πολύ μόχθο να οργανώσουν μία – έστω και στοιχειώδη – Ανάσταση, για να μην μείνουν «αλειτούργητοι» - κρίμα βαρύ που με δυσκολία θα το άντεχαν. 

«Γλυκείαν και κατανυκτικήν Ανάστασιν εν μέσω των ανθούντων υπό ελαφράς αύρας σειομένων ευωδών θάμνων και των λευκών ανθέων της αγραμπελιάς, neige odorante du printemps». (Αχ, ο φοβερός Σκιαθίτης: δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό, μιλώντας για τους αγράμματους χωρικούς, να  αναφερθεί γαλλιστί στο «ευωδιαστό χιόνι της άνοιξης»). Που δείχνει ότι ο «ηθογράφος» (όπως τον αποκαλούν) Παπαδιαμάντης, ήταν ενήμερος και άλλων ηθών… Αλλά παραμένει φανατικός έλληνας κοσμοκαλόγερος.

Σε ένα από αυτά τα διηγήματα, τον «Λαμπριάτικο Ψάλτη», εκφράζει το πιστεύω του. «Άγγλος ή Γερμανός ή Γάλλος δύναται να είναι κοσμοπολίτης ή αναρχικός, ή άθεος ή ο,τιδήποτε. Έκαμε το πατριωτικόν χρέος του, έχτισε μεγάλη πατρίδα.  [ ] Το Ελληνικόν έθνος , το δούλον, αλλά ουδέν ήττον και το ελεύθερον, έχει και θα έχη δια παντός ανάγκην την θρησκείαν του.

Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας, να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη. Εάν επιλάθωμαί σου Ιερουσαλήμ, επιλησθείει η δεξιά μου, κολληθείη η γλώσσα μου τω λάρυγγί μου, εάν ου μη σου μνησθώ».

Καλό σας Πάσχα, αναγνώστες!
πηγή:http://doncat.blogspot.com/2019/04/blog-post_27.html