Ανάμεσα στις επικρίσεις που γράφτηκαν για
τον Χ.Γιανναρά, μετά την αποδημία του, είναι πως ήταν θεολόγος μάλλον παρά
φιλόσοφος. Παρότι έχει γράψει ορισμένα σημαντικά κείμενα με θεολογικό χαρακτήρα
όπως το "Αλφαβητάρι της πίστης" και " Η ελευθερία του ήθους", μας έχει δώσει
ορισμένα έξοχα φιλοσοφικά έργα όπως "Το σχεδίασμα εισαγωγής στη φιλοσοφία", "Τό
πρόσωπο και ο έρως","Χάιντεγκερ και Αρεοπαγίτης", "Ορθός λόγος και κοινωνική
πρακτική", "Το πραγματικό και το φαντασιώδες στην πολιτική οικονομία". Σε αυτά
θα διαπιστώσουμε την βαθιά φιλοσοφική παιδεία και τον γόνιμο κριτικό λόγο. Πέραν
αυτών η διάκριση φιλοσοφίας και θεολογίας δεν είναι πάντα αυτονόητη και
ευδιάκριτη. Ο "Τιμαίος" του Πλάτωνα είναι περισσότερο φιλοσοφία ή θεολογία, το
ίδιο ερώτημα έχουμε για το έργο του Σαίρεν Κίργκεγκωρ . Βεβαίως οι οφειλές του
Ντοστογιέφσκι στην "Φιλοκαλία" έχουν αναγνωριστεί από πολλές πλευρές. Το
φιλοσοφικό σύστημα του Χέγκελ είναι κραυγαλέα εσχατολογικό, το ίδιο για το έργο
του Μαρξ ειδικά εκεί που έχει τις χεγκελιανές επιδράσεις. Όσο για τον Νίτσε
είναι σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ η αποκορύφωση της μεταφυσικής, ο τελευταίος
μεταφυσικός. Οι διαφορετικές εκτιμήσεις ή και τα διαφορετικά πορίσματα που
πιθανόν να οδηγηθούμε δεν πλήττουν την αξία ενός έργου. Οι ενστάνσεις μας προς
τον Χ.Γιανναρά είναι άλλου χαρακτήρα: δεν υπάρχει μια ατομικιστική Δύση και μια
κοινωνιοκεντρική Ανατολή. Σε αυτό το σημείο είχε δίκαιο ο Κ.Τσάτσος που εντόπισε
τον παλαιόθεν νοσηρό ατομικισμό μας. Επίσης δεν υπήρχε μια ελληνική ιδιοπροσωπία
που κινδύνευε από την Ευρώπη, αντίθετα η ελληνική πολιτική ζωή μέχρι το 74 ήταν
μια διελκυνστίδα ανάμεσα στο κοινοβούλιο και την δικτατορία που διακοπτόταν από
διχασμούς και εμφύλιους. Η συμμετοχή μας στην Ευρώπη θωράκισε το κράτος δικαίου
και τους δημοκρατικούς θεσμούς αλλά ο "εξευρωπαϊσμός" του πελατειακού κράτους
ήταν επίπλαστος.Λάθος ήταν ο τρόπος που αντιμετώπισε την τουρκοκρατία και την
επανάσταση του 21, μονομερής τόσο από τον ίδιο όσο και από τον Ζ.Λορεντζάτο ήταν
η αξιολόγηση του Α.Κοραή. Θεώρησε ότι η μετάφραση από τον Κυδώνη της Summa
Theologica του Θωμά Ακυινάτη ώς την πρώτη άλωση, πριν το 1204 και το 1453.
Βεβαίως ένα έργο βουτηγμένο στον Αριστοτέλη όχι λιγότερο από τον Ιωάννη
Δαμασκηνό όχι μόνο δεν έβλαψε το βυζαντινό πνεύμα αλλά ήταν η αιτία για ουσιώδη
διάλογο ανάμεσα στην τότε δύση και ανατολή. Αλλωστε ο ίδιος ο Χ.Γ.,όπως
διαπιστώνουμε σε όλα τα έργα του γνώριζε άριστα την δυτική σκέψη από τον Μαρξ,
τον Βέμπερ ως τον Λακάν. Λανθασμένο,κατά την άποψη μου, είναι το πόρισμα στο
"Απανθρωπία του δικαιώματος" ότι ο ελληνισμός και ο χριστιανισμός είναι
αντίθετοι στην πολυφωνία-άρα ταυτίζονται με την μονοφωνία- αφού ως πνευματικά
μεγέθη διαμορφώθηκαν στον διάλογο, στην διαλεκτική, συχνά στον ανταγωνισμό και
στις διαφορετικές ερμηνείες που οδηγούσαν σε διαφορετικές φιλοσοφικές και
θεολογικές σχολές (πλατωνικοί κατά σοφιστών, προσωκρατικοί, αριστοτελικοί,
στωικοί, κυνικοί, νεοπλατωνικοί, Βαρλαάμ και ησυχαστές, Ευγένιος Βούλγαρης και
Κολλυβάδες).
