Κώστας Κουλουφάκος, Τα δημοσιευμένα έργα, τόμος 1: Πρωτότυπα, τόμος 2: Μεταφρασμένα, φιλολογική επιμέλεια και επίμετρο Γιώργος Ανδρειωμένος, εκδόσεις Κίχλη, Αθήνα 2022

 

«Ήρθαμε, κάναμε το καθήκον μας και φύγαμε»

Κ.Κουλουφάκος

 

Οι παραπάνω από 2.400 σελίδες από το έργο του Κώστα Κουλουφάκου μας αποκαλύπτουν έναν άοκνο, χαρισματικό στοχαστή  του οποίου η γραφή επεκτείνεται στην ποίηση, στο διήγημα, στην κριτική του θεάτρου  αλλά και στην κριτική του πεζού και ποιητικού λόγου όσο και στην επιτυχή μετάφραση μυθιστορημάτων, ποίησης και δοκιμιακού λόγου.

Η περιπέτεια του Κ.Κουλουφάκου ξεκινά με την συμμετοχή του στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά των δυνάμεων κατοχής και την δημιουργία της οργάνωσης «Αδούλωτοι Έλληνες».Τα ιταλικά δικαστήρια , μετά την σύλληψή του, τον καταδικάζουν σε 30 χρόνια φυλακή, κλείνεται  αρχικά στις φυλακές Αβέρωφ  κατόπιν  σε στρατόπεδο στην Λάρισα και στην συνέχεια στην Ιταλία από όπου δραπετεύει για να φτάσει με περιπετειώδη τρόπο και να καταταχτεί στο ελληνικό ναυτικό. Η συμμετοχή του στο κομμουνιστικό κίνημα υπήρξε η αιτία για τίς πρώτες του διώξεις που θα συνεχιστούν κατά την διάρκεια του εμφυλίου με εξορίες στην  Μακρόνησο και στο Άγιο Ευστράτιο. Εκεί όμως θα γνωρίσει την ομάδα που θα αναλάβει την έκδοση της «Επιθεώρησης Τέχνης», δηλαδή το ημιεπίσημο περιοδικό πολιτισμού της αριστεράς. Πρόκειται για ένα επιτυχημένο εκδοτικό εγχείρημα, που δεν οφείλει την ύπαρξη και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κυρίως ή αποκλειστικά στην κομματική υποστήριξη. Αντίθετα την επιτυχία του θα πρέπει να την αναζητήσουμε στην φρεσκάδα, στην γνησιότητα, στην πρόθεση του να επικοινωνήσει με τα ρεύματα του σύγχρονου δυτικού μαρξισμού, αλλά και να δημοσιεύσει σημαντικά έργα  μη αριστερών στοχαστών όπως το «Άξιον εστί» του Ο.Ελύτη. Ακόμη περισσότερο να δημοσιεύσει το έργο του σοβιετικού  Ντ.Γκράνιν που αποτελούσε μια μετρημένη κριτική των γραφειοκρατικών παραμορφώσεων του σοβιετικού μοντέλου, που όμως κατέληγε «αντισταθείτε σε κάθε περιορισμό του ελέγχου και της κριτικής…αντισταθείτε και τσακίστε τον θανάσιμο και πολυκέφαλο εχθρό που λέγεται γραφειοκρατία και κονφορμισμός»(α’ τόμος, σελ. 1206) . Πρόκειται βέβαια για πράξη υψηλού ρίσκου αφού ο κύριος εργοδότης της «Επιθεώρησης Τέχνης» ήταν το ΚΚΕ το οποίο υπεράσπιζε σταθερά την «σοβιετική πατρίδα». Το αποτέλεσμα  ήταν να οδηγηθεί η συντακτική ομάδα της Ε.Τ  σε κομματικό δικαστήριο με δικαστές παλαιότερους κομματικούς διανοούμενους  όπως τον Μ.Αυγέρη και τον Θ.Κορνάρο και αλλά τον Λ.Κύρκο. Ενδιαφέρον είναι ότι φύλακες της κομματικής πειθαρχίας το διάστημα αυτό ήταν στελέχη τα οποία στην συνέχεια θα απαρτίσουν το «αναθεωρητικό» ΚΚΕ εσωτ.  όπως ο Μ.Δεσποτίδης, ο Α.Μπριλλάκης, ο Μ.Δρακόπουλος, ο Λ.Κύρκος. Τα περιστατικά κριτικής του σοβιετικού μοντέλου, που θεωρούνται ως παρέκκλιση από το θεωρητικό πρότυπο ώστε το τελευταίο να διασωθεί αλώβητο, έγιναν εφικτά χάρις στο 20^ο συνέδριο και την κριτική προς τον σταλινισμό. Παρότι ο κριτικός λόγος περιορίστηκε  στην κριτική προς την προσωπολατρία, αφήνοντας ανέγγιχτα τα βασικότερα χαρακτηριστικά του σοβιετικού μοντέλου, άνοιξε σταδιακά ο χώρος για να διατυπωθούν βαθύτερες και πιο ολοκληρωμένες κριτικές προσεγγίσεις προς αυτό.

Ο ποιητικός λόγος του Κ.Κουλουφάκου εμπνέεται βέβαια από τα καθοριστικά γεγονότα της κατοχής και του εμφύλιου που έζησε με έντονο τρόπο , δίχως να απουσιάζουν οι πιο προσωπικές-υποκειμενικές  στιγμές. Όπως και άλλοι ποιητές της αριστεράς χρησιμοποιεί εικόνες που προέρχονται από την εκκλησιαστική ζωή. Στο ποίημα με τον τίτλο εκκλησία γράφει: «Μισισκόταδο-Τα καντήλια ανοιγοκλείνουν-τα βλέφαρα.-Κέρινη μελαγχολία περιρρέει- της Παναγίας τα χέρια-Αυστηρός-από ψηλά ο ψηφιδωτός- Παντοκράτορας-απειλεί- και υπόσχεται.-Σ’ ένα παλιό εικόνισμα- ένας γέρος άγιος με φύκια στα γένια»(Α’ τόμος,σελ.31). Αλλά και στο «Μυστράς» γράφει: «τούτος ο τόπος είναι μια κραυγή-γιομάτη μακρινούς αντίλαλους και με καλεί κοντά του.- Κοίταξε τον ανήφορο!- Δίψα θα σ’ εύρει και λιγοθυμιά- σαν κάνεις να τον πάρεις!- Τούτος ο τόπος είναι μια πηγή- μ’ εφτά κρουνούς και με ποτίζει.- Που θες να πάς; Δεν έχει φως! –Το κάστρο είναι λαμπάδα ακοίμητη- και φέγγει μου στη σκοτεινή σπηλιά του χρόνου….Κάτω από τις κωδωνοκρουσίες των γκρεμισμένων τοίχων- Προχώρα!- Κ’ έτοιμος για δόξα και θάνατο- κοινώνησε απ’ το σώμα και το αίμα της Πατρίδας»(α’ τόμος, σελ. 46). Στο ποίημα «Εξόριστοι» καταλήγει «Μάνα, σαν θα ξανάρθουμε μην παραξενευτείς- που δε θ’ αναγνωρίσεις τα χέρια μας- Πλατιά κι αδέξια και σκληρά  από τις γροθιές που σφίγγαμε- σαν αποχαιρετούσαμε όσους παίρναν για στρατοδικείο- Μια χρονιά κι άλλη χρονιά…Μην παραξενευτείς! Ακόμα κ’ η φωνή- κ’ η μυρουδιά του κορμιού μας θάχουν αλλάξει- μια κι ο καθένας έχει ζήσει τη ζωή πολλών-μια κι ο καθένας από μας σκοτώνονταν- μαζί με κάθε εκτελεσμένο»(α΄τόμος, σελ.51). Στο ποίημα « Η  Κυριακή των Βαϊων» τα σύγχρονα πολιτικά  γεγονότα μεταγράφονται  στην εκκλησιαστική γλώσσα ώστε να τονιστεί η δραματική τους διάσταση: «… Και σ’ όλα τα μέτωπα λάμπει η εξαγγελία της Ανάστασης- Καταντίκρυ του εχθρού- ιερούργησε η πόλη- Θανάτω πατήσασα Θάνατον- Με την πίστη στου δίκιου τη δύναμη- μεταβάλλει το νερό σε αγίασμα- Μονάχη της προσφέρει- το σώμα της άρτον- το αίμα της οίνον- Μετά θάρρους και πίστεως και αγάπης προσέρχεστε- οι γενιές των Ελλήνων»(α΄τόμος, σελ.70).

Τα διηγήματα του Κ.Κουλουφάκου είναι ολιγάριθμα αλλά ο δοκιμιακός και κριτικός λόγος είναι εκτενής και εύστοχος. Γράφει για τον Λόρκα, για τον Βάρναλη, για τον Ρίτσο, για το θέατρο στο Βυζάντιο, για τον Σικελιανό , για τον Σινόπουλο, για τον Πικάσσο, για τον Θερβάντες, για την ρωσική λογοτεχνία. Στο δοκίμιο για τον Ν.Βρεττάκο  επισημαίνει ιδιαίτερα εύστοχα: «και μόνο το γεγονός ότι οι καινούργιοι ποιητικοί τρόποι επιβλήθηκαν σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα αποτελεί την καλύτερη επιβεβαίωση. Έτσι η Ελληνική ποίηση, δίχως να χάσει την Ελληνικότητά της, σ’ ό,τι πιο ουσιαστικό είχε να πει, ευθυγραμμίστηκε, και κατά τη γνώμη μερικών ξένων όπως ο Andre Gide η ο Jack Linday, ξεπέρασε τα πιο προχωρημένα τμήματα της παγκόσμιας και βρέθηκε στην πρώτη σειρά»(α΄τόμος, σελ.178). Αλλά δεν περιορίζεται σε αυτά και γράφει  για την λιγότερο οικεία κινέζικη ποίηση.

Σημαντικό είναι το «Το χρονικό της λευτεριάς στο Μωριά» όπου εξιστορεί και αναλύει την επανάσταση του 1821 με κέντρο το Μωριά. Ορθότατα επισημαίνει: «Τα έθνη σφυρηλατούνται και διαμορφώνονται χάρη στις μεγάλες πράξεις  που τις επιτελεί όλος ο λαός εμπνεόμενος από ένα υψηλό ιδανικό. Πάνω στην εκτέλεσή τους αποχτάει ο λαός συνείδηση του εαυτού του, των δυνάμεων που κλείνει μέσα του, της ικανότητας του να καθορίζει ο ίδιος τα πεπρωμένα του. Αυτές οι μεγάλες συλλογικές πράξεις στέκουν σαν φάροι και ορόσημα στη ροή του χρόνου. Συγκροτούν την Ιστορία. Κι αυτή, με τη σειρά της, εξασφαλίζει τη συνέχεια του έθνους, γαλουχώντας τις νέες γενιές με το παράδειγμα των παλαιότερων και παροτρύνοντας τες σε ανώτερα ή τουλάχιστον ισάξια επιτεύγματα. Φυσικά, ανάμεσα στις μεγάλες αυτές συλλογικές πράξεις που διαμορφώνουν και στηρίζουν τα έθνη, την πρώτη θέση την έχουν οι αγώνες για την ελευθερία. Η Νεώτερη Ελληνική Ιστορία είναι εξαιρετικά πλούσια σε τέτοιους αγώνες. Αρχίζοντας απ’ την ηρωϊκή παράδοση της Κλεφτουργιάς, η πορεία της νεώτερης Ελλάδας καταυγάζεται από τη λάμψη μιας σειράς εθνικών-παλλαϊκών εξάρσεων. Η επανάσταση του 1821, οι ξεσηκωμοί της Κρήτης, οι πόλεμοι 1912-1913, και στα χρόνια μας το Έπος της Αλβανίας, η Αντίσταση και ο σημερινός επικός αγώνας της Κύπρου είναι οι καλύτερες αποδείξεις που μας βεβαιώνουν για τη ζωτικότητα του έθνους μας για την ικανότητα του λαού μας να επιβάλλει τα δικαιώματά του, να δημιουργεί το παρόν του και να βλέπει μ’ αισιοδοξία προς το μέλλον του»(α’ τόμος, σελ. 204).

Ένα άλλο σημαντικό κεφάλαιο του έργου του Κ.Κουλουφάκου είναι οι πρόλογοι σε έργα όπως αυτός στο βιβλίο του Γ.Κοτζιούλα «Όταν ήμουν με τον Άρη» αλλά και οι εξαιρετικά αναλυτικές κριτικές σε έργα ποίησης όπως αυτά του Θ.Φραγκόπουλου, του Β.Λεοντάρη, του Τ.Πατρίκιου,του Γ.Θέμελη, του Μ.Αναγνωστάκη, του Ν.Φωκά, του Γ.Ρίτσου, του Δ.Δούκαρη, του Τ.Βαρβιτσιώτη, του Κ.Κοβάνη, του Μ.Σαχτούρη, του Ν.Καρούζου, του Α.Καραντώνη, της Ζ.Καρέλλη, του Κ.Κύρου, του Ο.Ελύτη, του Δ.Σολωμού, του Γ.Σεφέρη, του Τ.Λειβαδίτη  και πολλών ακόμη. Όλο αυτό το κριτικό έργο δίνει αναμφίβομα στο Κ.Κουλουφάκο μια εξέχουσα θέση στον μεταπολεμικό ελληνικό κριτικό λόγο.

Βεβαία οι πολυπληθείς κριτικές θεάτρου δεν τεκμηριώνουν μόνο τις γνώσεις του συγγραφέα τους αλλά αποτελούν μια αποκαλυπτική μαρτυρία για την ζωή και την δράση του μεταπολεμικού ελληνικού θεάτρου, αξιέπαινου οπωσδήποτε αφού δημιουργήθηκε σε μια εποχή όχι μόνο με πενία οικονομικών μέσων αλλά  και ένα κοινό το οποίο διαβιούσε κάτω από ποικιλία δυσκολιών που δεν ήταν αποκλειστικά, ούτε ίσως κύρια οικονομικές. Οι κριτικές για παράδειγμα στην θεατρική απόδοση των έργων του Ιονέσκο αποτελούν συγχρόνως σημαντική εισαγωγή σε αυτό.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα  για τον χαρακτήρα και την εξέλιξη της ελληνικής πεζογραφίας είναι η συζήτηση ανάμεσα στους : Α.Αργυρίου, Α.Ζήρα, Α.Κοτζιά, Κ.Κουλουφάκο. Ειδικότερα για τις επιδράσεις του μαρξισμού στην ελληνική πεζογραφία πολλά έχει να μας προσφέρει –ειδικά ως προς την κριτική ερμηνεία του μαρξισμού- η συζήτηση μεταξύ του Κ.Κουλουφάκου,Α.Αργυρίου,Μ.Αναγνωστάκη, Λαταφώση, Μιχαηλίδη, Μ.Λαμπρίδη, Χ.Προκοπάκη, Τ.Πατρίκιο. Ο Α.Αργυρίου τονίζει ότι πρώτος που μίλησε για την διαταξικότητα της τέχνης ήταν ο Μ.Λαμπρίδης από τις στήλες της Επιθεώρησης Τέχνης. Ο Τ.Πατρίκιος συμπεραίνει ότι «ο Τρότσκι παρά τη μεγαλύτερη κουλτούρα που είχε, ήταν συχνά εξίσου δογματικός με τον Στάλιν»(α’ τόμος, σελ.1158).

Σημαντική είναι η διάλεξη του Κ.Κουλουφάκου για το δημοτικό τραγούδι για παράδειγμα επισημαίνει ότι το «Δημοτικό Τραγούδι τηρεί με θρησκευτική θα έλεγα ευλάβεια τον αισθητικό κανόνα της αρχαίας τραγωδίας, να μην παρουσιάζονται ποτέ πράξεις φόνου ή θανάσιμου τραυματισμού επί σκηνής, αλλά να γίνονται αυτά στα παρασκήνια και μόνο να εξαγγέλονται ενώπιον των θεατών»(α’ τόμος, σελ. 1119) και συμπληρώνει ότι σε αυτό διασώζονται η «υψηλή φιλοσοφική και ανθρωπιστική παράδοση του Ελληνισμού, αφομοιωμένες ως καθημερινά περίπου βιώματα»(α’ τόμος, σελ.1121).

Για τον Άρη Αλεξάνδρου, έναν οξύτατο κριτικό των πεπραγμένων της κομμουνιστικής αριστεράς, ο Κ.Κουλουφάκος συμπεραίνει ότι «ήταν φοβερά ακέραιος άνθρωπος» και με μεγάλη ευσυνειδησία όταν μετάφραζε στον Γκοβόστη το έργο του Ντοστογιέφσκι.

Ο δεύτερος τόμος περιέχει τις μεγάλου εύρους μεταφράσεις του Κ.Κουλουφάκου. Διαβάζουμε Θερβάντες, Φλωμπέρ,Μωρουά, Ι.Βέρν, αλλά και Μαρκούζε, Μ.Κόρνφορθ, Αραγκόν, Λούκατς,Ντέλλα Βόλπε, Μπρέχτ, Ρ.Μιλλιέξ, Χ.Σεμπρούν, Φ.Κοέν, Α.Γκράμσι, Ι.Καμαρινέα, όπως και θεατρικά έργα του Ν.Χικμέτ και του Μ.Μπρέχτ. Πιο δύσκολη είναι η μετάφραση της ποίησης των Λόρκα, Μαγιακόφσκυ, Αραγκόν, Νερούντα, κινέζων ποιητών.

Ο Κ.Κουλαφάκος ανήκε στη γενιά που διαμορφώθηκε από τον αγώνα για την εκδίωξη του ξένου κατακτητή και την εθνική απελευθέρωση. Ακολούθησε τα πάθη της μεταπολεμικής αριστεράς: τους διωγμούς, τις φυλακίσεις, τις εξορίες. Συμμετείχε πρωταγωνιστικά στην «Επιθεώρηση Τέχνης» που πέτυχε γιατί ξεφεύγοντας από τα κομματικά ιερατεία διαμόρφωσε ένα ύφος και μια εικόνα αυθεντικά, γνήσια, φρέσκια, ζωντάνια, με κριτικό λόγο και ελεύθερο φρόνημα. Μετά τα σιδερένια χρόνια του εμφυλίου πλέον διαμορφωνόταν μια νεοελληνική συνείδηση που επιδίωκε να ξεφύγει από τις μιζέριες και τις αθλιότητες των εμφύλιων  διαμαχών  και τις ποικίλες  δουλείες που γέννησαν αυτές, προς έναν ελεύθερο, ακηδεμόνευτο κριτικό λόγο. Ορθά λοιπόν στο Επιμέτρο, ο Γ.Ανδρειωμένος τον χαρακτηρίζει: «αγνό-αδογμάτιστο ιδεολόγο, συνειδητοποιημένο ενεργό πολίτη, ασυμβίβαστο κοινωνικό αγωνιστή, ανοιχτόμυαλό διαλλακτικό στοχαστή, ρομαντικό πολιτικό οραματιστή, ευαίσθητο και ανεξίγνωμο διανοούμενο»(β’ τόμος, σελ. 1007).

Ο ελληνικός τόπος και ο ελληνικός τρόπος

 

Για όποιον είναι εξοικειωμένος με το έργο του Χ.Γιανναρά ό "ελληνικός τρόπος" έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Ο ελληνικός τόπος είναι βέβαια άμεσα αντιληπτός και αισθητός σε καθένα μας. Έχει υμνηθεί από συγγραφείς όπως ο Π.Γιαννόπουλος όταν μιλούσε για την ελληνική γραμμή, την ελληνική διαφάνεια δηλαδή για την σημασία του φωτός στην ελληνική γη.

Όμως ο ελληνικός τρόπος είναι ένα εξόχως πιο περίπλοκο θέμα και αναγκαστικά καταλήγει στον διάλογο περί ελληνικότητας ανάμεσα στον Κ.Τσάτσο και τον Γ.Σεφέρη. Αν καταφέρουμε να ορίσουμε τον ελληνικό τρόπο θα πρέπει να βάλουμε όρια για το τί είναι ελληνικός τρόπος και τι μη ελληνικός τρόπος ύπαρξης. Ένα εξίσου σημαντικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί είναι αν αυτός παραμένει αναλλοίωτος στον χρόνο, ή αν τροποποιείται κατά το πέρασμα του . Και αν αλλάζει τι νόημα έχει να μιλάμε για "ελληνικό τρόπο ύπαρξης". Για παράδειγμα ο Έλληνας του 4ου αιώνα π.Χ. και ο Έλληνας της τουρκοκρατίας και σημερινός Έλληνας έχει τον ίδιο τρόπο ντυσίματος, φαγητού, κατοικιών και τρόπου ζωής τελικά; Νομίζω ότι κάθε απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα θα περιπλέξει παρά θα αποσαφηνίσει τα πράγματα αφού ο πλουραλισμός σε πολιτεύματα, ιδέες κλπ είναι το χαρακτηριστικό του ελληνισμού. Για παράδειγμα αν λέγαμε ότι ο ελληνικός τρόπος ύπαρξης είναι κάθε πράξη που πράττουν οι Ελληνες και οι Ελληνίδες τότε θα βρεθούμε σε μια ποικιλία καταστάσεων που επιβεβαιώνει ότι τέτοιοι όροι δεν βοηθούν να κατανοήσουμε την πραγματικότητα.

Αντι αυτού υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που έχουν σημασία:

α. Ο ελληνισμός έδειξε την σημασία της πολιτικής ελευθερίας και όχι μόνο της εσωτερικής ελευθερίας. Η αποκάλυψη αυτή παρότι δεν ήταν ένα σταθερό και αναμφισβήτητο δεδομένο αποτελεί ένα στοιχείο έμπνευσης τουλάχιστον στην ελληνοδυτική ιστορία.

β. Δίχως πολιτική ελευθερία δεν μπορεί να ανθίσει ο ελληνικός πολιτισμός. Τι πολιτισμός μπορεί να υπάρξει σε ένα καθεστώς αυταρχισμού, ολοκληρωτισμού, όπου κυριαρχεί η λογοκρισία, οι φυλακίσεις, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Τι πολιτισμός μπορεί να υπάρξει σε καθεστώς ξένης κατοχής; Για παράδειγμα στην κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο μπορεί να υπάρξει ελληνικός πολιτισμός;

γ. Η ελληνική γλώσσα με αδιάκοπή παρουσία πάνω από 3000 χρόνια και ότι σημαντικό γράφτηκε σε αυτή καθορίζει τον πολιτισμό μας.

δ. Η ορθόδοξη εκκλησία αποτελεί ισχυρή πνευματική συνισταμένη του ελληνισμού.

Δίχως ελεύθερο ελληνικό κράτος, δεν μπορεί να ανθίσει ο ελληνικός πολιτισμός. Κάθε εθνότητα που έχασε το κράτος της δεν έχασε μόνο τον πολιτισμό του αλλά κινδύνευσε να απωλέσει ολοκληρωτικά την ύπαρξη του όπως έγινε με τους Αρμένιους, του Εβραίους. Το ελληνικό κράτος είναι η τελευταία γραμμή άμυνας απέναντι σε έναν γείτονα ιμπεριαλιστικό, επεκτατικό (εφόσον του το επιτρέπουν οι συνθήκες).

Όλες οι αντιδράσε

Άρης Αλεξάνδρου: "Το κιβώτιο"

 

Το βιβλίο του Άρη Αλεξάνδρου "Το κιβώτιο" αποτελεί μια από τις πρώτες εκ των ένδον κριτικές της πολιτείας της κομμουνιστικής αριστεράς κατά τον εμφύλιο που επεκτείνεται τελικά γενικά σε όλες τις εκδοχές εφαρμογής της ιδεολογίας της. Παρότι φυλακίζεται και εξορίζεται από το 1948 ως το 1952 και στην συνέχεια ως το 1958 καθώς αρνείται να αποκηρύξει εγγράφως την αριστερή ιδεολογία, όπως το εμφυλιακό κράτος του ζητά, σε προφορικές συζητήσεις επικρίνει αυστηρά τον τρόπο που αυτή πραγματοποιείται. Το ερώτημα είναι με ποιον τρόπο δικαιώνονται οι προσωπικές θυσίες εφόσον η πραγματικότητα δείχνει ότι η ιδεολογία είναι ένα "πουκάμισο αδειανό". Μαθαίνουμε από τον Κώστα Κουλουφάκο ότι υπήρξε "ένας ακέραιος άνθρωπος" αλλά το κόμμα προσπάθησε να τον απομονώσει στους τόπους εξορίας από τους υπόλοιπους εξόριστους. Του οφείλουμε την πολύ καλή μετάφραση του Ντοστογιέφσκι που εκδόθηκε από τον Γκοβόστη. Κατά την διάρκεια της δικτατορίας αυτοεξορίστηκε στην Γαλλία όπου έζησε ως χειρώνακτας εργάτης, ή εργαζόμενος στις υπηρεσίες καθαριοτητας κλπ. Στο "Κιβώτιο" βλέπουμε ότι από το ολοκληρωτικό κόμμα μόνο η ολοκληρωτική κοινωνία μπορεί να προκύψει κι όπου οι αντιφρονούντες δεν έχουν καμία θέση και για αυτό απομονώνονται, οδηγούνται σε δίκες και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το βιβλίο βρίσκει τον συγγραφέα έγκλειστο στην κομματική φυλακή όπου γράφει:

"Σύντροφε ανακριτά, σπεύδω πρώτα απ' όλα να σας εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου για το χαρτί, το μελάνι και την πένα που μου στείλατε με τον δεσμοφύλακα. Συμφωνώ απολύτως με την διαδικασία που διαλέξατε, γιατί έτσι θα μπορέσω να καταγράψω τα γεγονότα με την ησυχία μου, χωρίς να φοβάμαι πως θα με διακόψετε, πως θα μου υποβάλετε ερωτήσεις, χωρίς δηλαδή να έχω την αίσθηση ότι τελώ υπό κράτησιν και δίνω λόγο των πράξεων μου. Διότι είναι βέβαια ολοφάνερο ότι πρόκειται για παρεξήγηση"(σελ.9). Ένα λεξιλόγιο που θυμίζει το λεξιλόγιο των υποδίκων κατά τις σταλινικές δίκες.

Όλες οι αντιδ

Συζήτηση με τον Νικήτα Χιωτίνη: Μοντερνισμός και παράδοση- ελληνισμός και κόσμος- η γενιά του 30

https://www.youtube.com/watch?v=gDoPkzBZ8d8&list=PLzrUWfbC-jSukhEsFx6zufZUZWOWVXYi1&index=1

Ο Δ.Κιτσίκης, η υπαγωγή της Ελλάδας στην Τουρκία, και η ψήφος στη "Χρυσή Αυγή". Γιατί η πατρίδα και η δημοκρατία είναι μια αδιάσπαστη ενότητα

 

Οι ορθόδοξοι θαυμαστές του Δ.Κιτσίκη γνωρίζουν τις σχέσεις του με την "Χρυσή Αυγή"; Το ιστολόγιο του "Ενδιάμεση περιοχή" μας παρέχει τα τεκμήρια που θα πρέπει να τα λάβουν υπόψην για την αξιολόγηση στην οποία καταλήγουν.Ο αποβιώσας, το 2021 συγγραφέας, στην ιστοσελίδα του "Ενδιάμεση Περιοχή" αφενός επαναλαμβανε, όπως και στα βιβλία του και στις συνεντεύξεις του ότι θα πρέπει να επανέλθουμε στην Τουρκία("Συνεπώς και πρέπει να το πω οι μόνοι που θα σώσουν τον Ελληνισμό είναι οι Τούρκοι. Το έχω πει από την αρχή, οι μόνοι πραγματικοί, οι καλύτεροι Έλληνες είναι οι Τούρκοι, διότι αυτοί είναι που συνεχίζουν, αυτοί είναι που είναι πολυπληθείς, αυτοί που έχουν τα νιάτα, αυτοί που έχουν όχι μόνο την θέληση αλλά την ικανότητα να παράγουν, να εκσυγχρονίζονται κτλ. Βλέπεις τι γίνεται, η Ελλάδα πεθαίνει τελείως, συνεπώς δεν υπάρχει άλλος τρόπος να ξαναγίνει το Αιγαίο ενωμένο παρά υπό την Τουρκία, δηλαδή επάνοδος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπό μορφή ελληνοτουρκικής συνομοσπονδίας. Αλλά ποιοί θα διοικούν; Εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να διοικούν οι Έλληνες, θα διοικούν οι Τούρκοι, οι οποίοι όμως είναι Έλληνες”, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις εξυμνεί τον Ντούγκιν, τον Ν.Μιχαλολιάκο και συστήνει να ψηφισθεί η Χρυσή Αυγή.(βλέπε http://endiameseperioche.blogspot.com/2015/08/230.html

αλλά και επίσης στο ίδιο πνεύμα : 22.4.2015 : Γιατί πρέπει να υπερψηφισθή η Χρυσή Αυγή στις επερχόμενες

εκλογές, 15.5.2015: Ρωσία και Χρυσή Αυγή, 14.2.2014: Γιατί πρέπει να ψηφισθή η Χρυσή Αυγή, 17.1.2014 Δυστυχώς μόνη λύση η Χρυσή Αυγή,6.3.2014 Για την

συγκρότηση Ανατολικού Καποδιστριακού Κόμματος ).

Πως συμβιβάζεται όμως ο σωβινισμός της ακροδεξιάς με την προσδοκία να ξαναγίνουμε μέρος της Τουρκίας; Ο Δ.Κιτσίκης Στο άρθρο 20.7.2015 "Εν αναμονή ελληνικού πραξικοπήματος" ουσιαστικά ζητούσε να επιβληθεί δικτατορία στην χώρα μας. Ενδιαφέρον είναι ότι επαινεί την Χ.Α για την δημιουργία παραστρατιωτικής οργάνωσης που ήταν ένας από τους βασικούς λόγους που καταδικάστηκε από την ελληνική δικαιοσύνη, δηλώνει ότι θα επιθυμούσε να είναι υποψήφιος με την Χρυσή Αυγή και ζητά την ενότητα όλων των θεωρητικών του χώρου Α.Δενδρινού(απεβίωσε), Κ.Πλεύρη, Ν.Μιχαλολιάκου .

Βεβαίως υπήρξε αντίδραση και η δημοτική παρατάξη στο Δήμο Ζωγράφου, Λαική Συσπείρωση του ΚΚΕ ζήτησε να παύσει η ετήσια χρηματοδότηση με 15.000 ευρώ από τον δήμο του ιδρύματος Κιτσίκη ακριβώς λόγω αυτών των δηλώσεων(https://xekinimazografou.wordpress.com/.../%CE%B4%CE%B9.../).

Παρόλα αυτά ο Δ.Κιτσίκης εξακολουθεί να χαίρει εκτίμησης ανάμεσα σε κάποιους ορθόδοξους. Δίχως τον δημοκρατικό πατριωτισμό, δίχως την σχέση Ευρώπης και Ελλάδας που περιέγραψαν ο Γ.Θεοτοκάς και ο Γ.Σεφέρης και οι δημοκρατικοί θεσμοί θα κινδυνεύσουν και η χώρα μας θα ξαναγίνει μέρος του νέου οθωμανισμού.

Η επιλογή της Ευρώπης

 

Σήμερα δεν υπάρχει άλλη προοπτική για τον ελληνισμό από την ευρωπαϊκή, που σημαίνει επίσης να εκσυγχρονίσει περισσότερο τους θεσμούς και το κράτος, να επενδύσει σωστά κάθε ευρώ που μας δίνεται, να αναπτυξει παραγωγικά την οικονομία ώστε να προσφέρει ποιοτικά και ανταγωνιστικά εμπορεύματα, να προσελκύσει περισσότερες επενδύσεις σε κρίσιμους τομείς, να αξιοποιήσει τις αμυντικές συμφωνίες με χώρες όπως η Γαλλία, οι ΗΠΑ, το Ισραήλ ώστε να αποκαταστήσουμε την στρατιωτική ισορροπία στο Αιγαίο και την Κύπρο. Σύγχρονα όπλα για να αμυνθούμε στην τουρκική επιθετικότητα μόνο αυτές οι χώρες μπορούν και θέλουν να μας δώσουν. Στην Ευρώπη πάμε με την δική μας ελληνική ταυτότητα γιατί μόνο εκεί μπορούμε να εξυπηρετήσουμε τα συμφέροντά μας. Είναι η "Βαλκανική Κοινοπολιτεία" εναλλακτική στην Ευρώπη; Όχι! Τα περισσότερα βαλκανικά κράτη ή είναι στην Ευρώπη ή επιθυμούν διακαώς να πάνε εκεί. Φυσικά αντιτουρκικές συμφωνίες με τα βαλκανικά κράτη όπως πρότειναν ο Ι.Δραγούμης, ο Γ.Σκληρός, ο Δ.Γληνός, ο Ε.Βενιζέλος, ή και επιμέρους συνεννοήσεις όπως έκαναν και ο Κ.Καραμανλής και ο Α.Παπανδρέου πρέπει να τις επιδιώξουμε.Τυχόν αποχώρηση από την Ευρώπη θα μας παραδώσει στην αγκαλιά του Ερντογαν. Θέλουν κάποιοι να αναιρεθεί η επανάσταση του 1821 και να γίνουμε επαρχία της Τουρκίας;

Παρασιτικός καταναλωτισμός και παραγωγική ανασυγκρότηση: τα σημερινά διλήμματα

 

Γράφει ο Παναγιώτης Κονδύλης:

"Τον καταναλωτισμό αυτόν δεν τον ονομάζουμε παρασιτικό για να τον υποβιβάσουμε ηθικά, αντιπαρατάσσοντας του «ανώτερα» και «πνευματικά» ιδεώδη ζωής, όπως κάνουν διάφοροι διανοούμενοι…Ο όρος «παρασιτικός καταναλωτισμός» χρησιμοποιείται εδώ στην κυριολεξία του για να δηλώσει ότι η σημερινή Ελλάδα, όντας ανίκανη να παραγάγει η ίδια όσα καταναλώνει και μην έχοντας αρκετή αυτοσυγκράτηση – και αξιοπρέπεια- ώστε να μην καταναλώνει περισσότερα απ΄ όσα μπορεί να παραγάγει η ίδια, προκειμένου να καταναλώσει παρασιτεί, και μάλιστα σε διπλή κατεύθυνση: παρασιτεί στο εσωτερικό, όπου υποθηκεύει τους πόρους του μέλλοντος μετατρέποντας τους σε τρέχοντα τοκοχρεολύσια, και παρασιτεί προς τα έξω, όπου έχει επίσης δανεισθεί υπέρογκα ποσά όχι για να κάνει επενδύσεις μελλοντικά καρποφόρες αλλά κυρίως για να πληρώσει με αυτά τεράστιες ποσότητες καταναλωτικών αγαθών, τις οποίες και πάλι εισήγαγε από το εξωτερικό»

Σήμερα ο Τάσος Γιαννίτσης στην "Καθημερινή" ασχολείται όχι μόνο με την αποβιομηχάνιση αλλά και με το δίλημμα "βιομηχανία ή υπηρεσίες". Δίχως ισχυρή παραγωγική βάση, δηλαδή δίχως ισχυρή παραγωγικότητα, θα παραμείνουμε εγκλωβισμένοι σε χαμηλους μισθούς και μεγάλα ελλείματα. Τονίζει ότι πολλές υπηρεσίες δεν εξάγονται ώστε να βελτιώσουν το εμπορικό ισοζύγιο, ενώ η παραγωγικότητα τόσο στην βιομηχανία όσο και στις υπηρεσίες υστερεί σε σχέσεις με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Γράφει ο Τ.Γιαννίτσης: "η χαμηλή παραγωγικότητα στην Ελλάδα έχει άλλη μια εξαιρετικά καθοριστική επίδραση: τη μακροχρόνια καθήλωση των αμοιβών των εργαζόμενων σε χαμηλά επίπεδα, τις κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις και τη μετανάστευση... Χωρίς μια κρίσιμη μάζα βιομηχανικής βάσης και προηγμένων υπηρεσιών η χώρα θα πηγαινοέρχεται μεταξύ ελλειμμάτων και πρόσκαιρων αναπνοών. Η σημερινή χαμηλή παραγωγικότητα βιομηχανίας και υπηρεσιών σημαίνει ότι υψηλοί ρυθμοί μεγένθυνσης είναι αδύνατο να επιτευχθούν σε συστηματική βάση. Αυτό εξηγεί και τους πλάγιους τρόπους που οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν προκειμένου να πετύχουν -πρόσκαιρα- λίγο μεγαλύτερη μεγένθυνση ή εισοδήματα: υπερδανεισμός, ευρύτατη πώληση ακίνητης περιουσίας σε μη ελληνικούς φορείς, φοροδιαφυγή".

https://www.kathimerini.gr/.../arthro-toy-t-giannitsi.../

Εκσυγχρονισμός της παράδοσης ή αγονη προγονοπληξία-πέρα από τον "κοσμοπολίτικο πιθηκισμό και τον πτωχοδρομικό ελληνοκεντρισμό"(Π.Κονδύλης)

 

Ο Καστοριάδης που πολύ εκτιμούσε την αθηναική δημοκρατία και την αρχαιοελληνική γραμματεία έγραφε πως δεν αποτελούν για μας σήμερα πρότυπο αλλά σπέρμα . Το θεωρώ απόλυτα λογικό γιατί η σημερινή κοινωνία είναι εντελώς διαφορετική από την αρχαία κοινωνία. Και αν η αθηναική δημοκρατία αποτελεί ένα παραδειγμα για όσους θέλουν δημοκρατικές κοινωνίες δεν είναι καθόλου αξιομίμητο παράδειγμα η διαρκής έριδα των ελληνικών πόλεων και η ανάλωση τους σε εμφύλιους πολέμους. Το ίδιο και ο ένδοξος μας βυζαντινισμός ή ελληνορωμαική αυτοκρατορία όπως άλλοι προτιμούν να λένε υπήρξε παράδειγμα μιας αειθαλούς αυτοκρατορίας με διάρκεια χίλια χρόνια που διεσωσε και μετεδωσε την αρχαιοελληνική σκέψη. Φυσικά δεν εστερείτο αδυναμιών που στο τέλος οδήγησαν στην παρακμή της. Ένα από τα συμπτώματα της ήταν ότι οι διαφορες μερίδες που διεκδικούσαν την εξουσία επιστράτευαν τις τουρκικές ορδές που τελικά την κατέλυσαν ολοκληρωτικά αφού πρώτα κατάκτησαν την Θεσσαλονίκη και την Ανδριανούπολη. Ο ελληνισμός πρεπει να αφομοιώσει τις παραδόσεις του και να τις εκσυγχρονίσει. Όχι αυτές να αποτελέσουν βαρίδια και το νεκρικό σεντόνι του. Η εκσυγχρονισμένη παράδοση οφείλει να αντιμετωπίσει το δημογραφικό , να αναπτυξει την παραγωγή, ενώ σήμερα το 70% του ΑΕΠ είναι καταναλωση, να μπει στην πρωτοπορία της τεχνολογίας, να εκσυγχρονίσει το κράτος, να εμβαθυνει τους δημοκρατικούς θεσμους, αντι για εθνική απομόνωση να έχει αξιόπιστες συμμαχίες. Αποτελούμε τον ακρίτα της Ευρώπης απεναντι στην νεο οθωμανική και ευρασιατική απειλή: ευθύνη και ευκαιρία.

Η ιδεολογία της "μικράς και έντιμης Ελλάδος": η αποτυχία του εθνικού απομονωτισμού- η αναίρεσή τους από τον Ε.Βενιζέλο και τον Γ.Σεφέρη

 

Στις παγκόσμιες συρράξεις δεν υπάρχει χώρος για ουδέτερους. Το κατάλαβε η Ελλάδα στον α παγκόσμιο πόλεμο.Το αντιμετώπισε η Τουρκία στον β' παγκόσμιο πόλεμο που ως επιτήδειος ουδέτερος έχασε τα Δωδεκάνησα.

Η ιδεολογία του απομονωτισμού οδηγούσε στην διάλυση της χώρας μας. Η πρώτη παραχώρηση από τους μοναρχικούς, του Ρούπελ, δεν θα ήταν η τελευταία προσπάθεια εθνικού ακρωτηριασμού αν η κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας του Ε.Βενιζέλου δεν σταματούσε τον κατήφορο και δεν διαπραγματευόταν στην συνέχεια την Συνθήκη των Σεβρών.

Ο Γ.Σέφερης μνημονεύει στις "Δοκιμές" του ένα πολιτευτή του Λαικού Κόμματος που κουνούσε στο ακροατήριο του τον χάρτη της Ελλάδας της Μελούνας. Συγκεκριμένα στο δοκίμιο του "Κ.Π.Καβάφης.Θ.Σ.Ελιοτ:Παράλληλοι" γράφει: "Πρέπει να μην έχει κανείς ιδέα από Ελλάδα για να μην ξέρει τι σημαίνει στα χώματά μας ο λεγόμενος "μωραϊτισμός". Είναι ο τοπικισμός, η μικροπολιτική, και για όσους έζησαν τα λησμονημένα εκείνα χρόνια, είναι "η Ελλάς μικρά και τιμία" είναι το περίφημο εκείνο του υποψηφίου από το εκλογικό μπαλκόνι της Καλαμάτας, όταν, ανεμίζοντας μαινόμενος το χάρτη της Μεγάλης Ελλάδας, έλεγε στους εκλογείς του: "Οι αντίπαλοι ημών δια να καλύψουν τας ατασθαλίας των σας παρουσιάζουν τον χάρτην τούτον. Έ! λοιπόν! τον χάρτην αυτόν, εγώ τον σχίζω!". Και χράπ, τον έσχιζε ο δόλιος"(Γ.Σεφέρης, Δοκιμές,γ' τόμος,εκδόσεις Ίκαρος, σελ.121).

Γι αυτό, ο Γ.Σεφέρης γράφει: "για τους ανθρώπους του Κωνσταντίνου , εμείς που ερχόμασταν από το σκλαβωμένο Έθνος, που είχαμε ανατραφεί μόνο με μια λαχτάρα, την Ελλάδα, ήμασταν οι Τουρκόσποροι. Και αυτοί που μας χλεύαζαν και μας ταπείνωναν, δε σκοτίζουνταν που ο Γερμανός ήταν ο σύμμαχος των Τούρκων και των Βουλγάρων, τον ευχόντουσαν νικητή και του παράδιναν τα κάστρα μας απολέμιστα. Για τη φαντασία μου τότε, αυτή η ωμή στενοκεφαλιά ήτανε πράγμα υπέρογκο και τερατώδες"(Γ.Σεφέρης, Δοκιμές, β' τόμος, εκδόσεις Ίκαρος, σελ. 20).

Ευτυχώς στον β παγκόσμιο πόλεμο ο Ι.Μεταξάς είχε καταλάβει ότι η ουδετερότητα θα ήταν καταστροφική και ακολουθουσε, όπως έλεγε, την πολιτική του "αειμνηστου Βενιζελου".

Τώρα στα πλαίσια μια παγκόσμιας σύρραξης δεν υπάρχουν περιθώρια για ουδετερότητα. Έχουμε συμφέρον να είμαστε με την δημοκρατική Δύση όχι με τον Πούτιν και τον ευρασιανισμό. Ο τελευταίος αναλώνεται σε μια ιμπεριαλιστική εκστρατεία που θα καταστρεψει τους λαους της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Ο Πούτιν θα χασει και θα μείνει ο πιο αδύνατος κρίκος ανάμεσα στην Κίνα, την Ινδία, το Ιράν και σε μια ασταθή συμμαχία με τον Ερντογαν.