Σημερινή κριτική παρουσίαση στην Φρανκφουρτερ Αλγκεμαϊνε στο βιβλίο του Π.Κονδύλη "Συντηρητισμός"

 https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/buecher/rezensionen/sachbuch/panajotis-kondylis-studie-ueber-den-konservativismus-neu-aufgelegt-18753616.html?fbclid=IwAR2T2ngHZRUfwBd4LOTmmu5OBDmqJg8CNplPRj9LCYdVSPcvOq8RmTO3O2U

"Ελληνική Νομαρχία": Γιατί πρέπει να επαναστατήσουμε κατά των Τούρκων κατακτητών- "ο ζήλος της πατρίδος, ο έρως της ελευθερίας"

 

Η βασική επιδίωξη της Ελληνικής Νομαρχίας είναι να εντοπίσει τις αιτίες που κρατούν υπόδουλο τον ελληνισμό στούς οθωμανούς και να δείξει τους λόγους για τους οποίους πρέπει να επαναστατήσουμε. Νομαρχία είναι η πολιτεία όπου άρχων είναι ο νόμος και όχι η αυθαιρεσία του σουλτάνου. Η κριτική που διατυπώνει σε ορισμένα σημεία στον κλήρο έχει οδήγησει στην υπόθεση ότι γράφτηκε από τον Α.Κοραή ή από κάποιον που επηρέαστηκε από αυτόν. Πιο πρόσφατες έρευνες αποδίδουν την Ελληνική Νομαρχία στον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Γράφει: "Η οθωμανική διοίκησις είναι τυραννική. Οι νόμοι των είναι ατελείς,

σκληροί και ολίγοι. Η πρώτη διαταγή των νόμων των είναι, να νομίζουν

τους λόγους του τυράννου ως νόμους απαραβάτους. Η θρησκεία των

συνίσταται εις το να δοξάζουν ένα θεόν, και ολίγους προφήτας, εξ ων ο

πρώτος είναι ο Μωάμεθ. Είναι όμως πλήρεις δεισιδαιμονιών και

πιστεύουσι πολλά γελοιώδη πράγματα(α). Τα ήθη των είναι βάρβαρα. Ο

χαρακτήρ των σοβαρός και υπερήφανος. Η αμάθειά των άκρα και

γενική.

Ο τύραννος είναι πάντη ελεύθερος από κάθε στοχασμόν περί της

διοικήσεως, και είναι ωσάν να μην είναι· οι νόμοι των δε, επειδή τον

αποθεώνοσι, δια τούτο δεν του συγχωρούσι να λάβη γυναίκα ως

σύζυγον, ως πράγμα ουτιδανόν προς την μεγαλειότητά του(α). Εβγαίνει

μίαν φοράν την εβδομάδα από το παλάτιόν του και υπάγει να

προσκυνήση τον κτίστην του Παντός εις τον ναόν του.

Αυτός, δεν είναι εις χρέος να ηξεύρη άλλο, ειμή να τρώγη, να κοιμάται

και να στέκεται εις το άλογον. "(Ε.Ν.,εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1980, σελ.85,86).

"Ω, κακόν χρόνον να έχητε και

εσείς και η παρηγορία σας! Αυτή είναι χειροτέρα από την ιδίαν αιτίαν

της θλίψεως, και εις άλλο δεν χρησιμεύει, παρά εις το να καταστή τους

Έλληνας πάντοτε αξίους παρηγορίας. Εσείς φωνάζετε με άκραν ησυχίαν

και λέγετε: «Αγαπητοί, ο Θεός μας έδωσεν την οθωμανικήν τυραννίαν,

δια να μας τιμωρήση δια τα αμαρτήματά μας, και παιδεύοντάς μας εις

την παρούσαν ζωήν, να μας ελευθερώση μετά θάνατον από την αιώνιον

κόλασιν». Ω εχθροί της αληθείας, τουτέστι του Ιησού Χριστού! Δεν

βλέπετε, οπού, με αυτήν την κακήν σας και άτοπον παρηγορίαν,

υποχρεώνετε τους Έλληνας, αντίς να μισήσουν την τυραννίαν και να

προσπαθήσουν να ελευθερωθούν, εξ εναντίας να την αγαπώσι, και

μάλιστα, να νομίζωνται ευτυχείς, πιστεύοντες από απλότητά των, ότι

παιδεύονται εις την παρούσαν ζωήν, δια να αποκτήσουν τον

παράδεισον; Ποίος Εσκαριώτης σας έβαλεν εις τον νουν, να προφέρητε

τοιαύτην παρηγορίαν, όταν δεν ηξεύρετε να την εξηγήσητε, ω

αναίσχυντοι; Τα αμαρτήματα, ίσως, παιδεύονται με άλλα αμαρτήματα,

ω άφρονες; Δεν στοχάζεσθε, πόσον ατιμείτε και τον εαυτόν σας και την

Εκκλησίαν με τους παραλογισμούς σας;"(ό.π. σελ.133,134).

"Εσείς δε, ω ενάρετοι και σεβάσμιοι άνδρες, αν και αναγνώσετε ποτέ

τούτον μου τον λόγον, παρακαλώ σας θερμώς, να μην υποψιάσητε εις

εμένα ούτε ανευλάβειαν, ούτε κακοήθειαν. Ο ζήλος της πατρίδος μου, ο

έρως της ελευθερίας, και η ελεεινή σημερινή κατάστασις των Ελλήνων

τον έγραψαν δια μέσον μου. Εγώ, βέβαια, αν δεν εγνώριζα και εμμέσως

και αμέσως πολλούς εναρέτους σοφούς ιερείς και αληθείς αποστόλους

του Χριστού, δεν ήθελα αρχίσει ποτέ να γράψω. Έγραψα, διότι ελπίζω

το περισσότερον από εσάς. Έγραψα, επειδή όλος μου ο σκοπός είναι

προς το καλόν της Ελλάδος, η οποία, αγκαλά και βεβυθισμένη εις τόσα

κακά, φυλάττει όμως πάντοτε πολυτίμους θησαυρούς εις τον κόλπον

της, και εσείς είσθε εκείνοι.

Ναι, σεβάσμιοι πατέρες, μην απελπισθήτε δια την σωτηρίαν της

Ελλάδος. Μην σας τρομάξη το μέσον. Ο καιρός ήγγικεν, και η Ελλάς

ζητεί από το ιερατείον την αρχήν της ελευθερώσεώς της.

Προετοιμάσατε τας ψυχάς των χριστιανών εις το να αναστηθώσι από

τον βόρβορον της δουλείας, δια να δοξασθήτε και εν τη Ελλάδι και εν τω ουρανώ. Μην νομίσετε, προς τούτοις, ως τέλος, αλλ ως αρχήν του

σκοπού μου το παρόν βιβλιάριον.

Εσείς δε, ω ευλαβέστατοι ιερείς, οπού και το πολύτιμον φόρεμα της

διδασκαλίας έχετε, και εις τα σχολεία τους νέους διδάσκετε, μην

αμελήσητε και δια φωνής, και δια γραμμάτων, από το να ανοίξητε τους

οφθαλμούς των Ελλήνων. Εσείς έχετε δια τοιούτον τέλος τα

αναγκαιότερα μέσα, την αρετήν λέγω και την σοφίαν. Γράψατε και

πλατύτερα και σαφέστερα την αλήθειαν απ ο,τι εγώ έκαμα, και μην

αμφιβάλλετε, ότι εντός ολίγου η πατρίς μας θέλει δοξάσει τα ονόματά

σας, και οι Έλληνες δεν θέλει φανώσιν αγνώμονες εις τας χάριτάς σας(ό.π. σελ.139,140).

"Το οθωμανικόν κράτος την σήμερον ευρίσκεται εις τα ολοίσθια του

θανάτου, και ημπορεί να παρομοιασθή εις εν σώμα ανθρώπινον,

κατακρατημένον από αποπληξίαν και μη έχον ελευθέραν, ειμή την

κεφαλήν, η οποία, μην λαμβάνουσα την αναγκαίαν δύναμιν από την

κυκλοφορίαν του αίματος, κατ ολίγον ολίγον αδυνατίζει και, τέλος

πάντων, θνήσκει. Ούτως και η τυραννία των οθωμανών την σήμερον,

εις άλλο δεν γνωρίζεται ότι υπάρχει, ειμή εις την Βασιλεύουσαν"(ο.π. σελ.163).

"Ω Έλληνες, μάθετέ το δια πάντοτε, τα άρματα της δικαιοσύνης είναι

ανίκητα, και οι οθωμανοί θέλουν φύγει απ έμπροσθεν των

αρματωμένων Ελλήνων. Μην αλησμονήσητε προς τούτοις, παρακαλώ,

το παντοτινόν παράδειγμα των θαυμαστών Μανιάτων. Ίδετε ότι οι

οθωμανοί ποτέ δεν ημπόρεσαν να τους καταδαμάσουν, ούτε καν να

πλησιάσωσι τολμούσι πλέον εις τα σύνορά των. Ενθυμηθήτε, τέλος

πάντων, ότι η αρχή της νίκης είναι η ανθίστασις, και ότι οι Έλληνες δεν

είναι ούτε άγριοι, ούτε ουτιδανής ψυχής, καθώς οι εχθροί των

οθωμανοί."(ό.π. σελ.174).

"Η τυραννία των οθωμανών ηύξησεν τόσον, οπού μόνη της προδεικνύει

τον αφανισμόν της. Η Ελευθερία επλησίασεν εις την προτέραν της

κατοικίαν. Ο ήχος της σάλπιγγος του Άρεως εξύπνησεν από τους τάφους

των των προγόνων μας τους ήρωας. Ιδού ο Δημοσθένης, από το εν μέρος, θεωρεί

δεύτερον Φίλιππον εις τον τύραννον της Ηπείρου. Ιδού ο

Λυκούργος βλέπει άλλους Σπαρτιάτας εις τους Σουλιώτας και

Μανιάτας. Ο μέγας Λεωνίδας ακούει τα τύμπανα της νίκης και

ευφραίνεται. Ο τύραννος της Συρακούζης Διονύσιος βλέπει και αυτός

μακρόθεν τον τύραννον των οθωμανών και προβλέπει το τέλος του.

Ήγγικεν η ώρα, ω Έλληνες, της ελευθερώσεως της πατρίδος μας! Το

τέλος των τυράννων είναι, αδελφοί μου, πασίδηλον! Όλοι από τον

θρόνον μετέρχονται εις τον Άδην με βίαιον θάνατον και δεν μένει από

αυτούς άλλο, ειμή το βρωμερόν όνομά των δια κατάραν εις τα στόματα

των μεταγενεστέρων.

Ω Έλληνες! Οι ποταμοί αίματος των συγγενών μας και φίλων μας, οπού Τόσοι άλλοι,

οπού μέλλουσι να χυθή, ζητούν βοήθειαν. Αλλοίμονον λοιπόν εις τα

απρόσεκτα πνεύματα, και μακάριοι οι συνδρομηταί!(ό.π. σελ. 179,180).

Για τον Γιώργο Ιωάννου

 

Στα ΝΕΑ της 21 Μαρτίου 2020 ο Μιχάλης Πάγκαλος παρουσίασε το τομίδιο της Εθνικής Βιβλιοθήκης , για τον Γιώργο Ιωάννου που κυκλοφόρησε το 2019 και γράφουν Σοφία Ιακωβίδου, Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Άρης Δρουκόπουλος και Σταύρος Ζουμπουλάκης.

Ο Γ.Ιωάννου ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους της μεταπολεμικής γενιάς έγινε γνωστός από έργα του όπως "Η πρωτεύουσα των προσφύγων" που συνδύαζε τον εσωτερικό λόγο με την γοητευτική, την αδρή περιγραφή της πραγματικότητας. Όπως και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος υπήρξε παιδί των εκκλησιαστικών οργανώσεων της Θεσσαλονίκης. Και αν σε αυτές πρυτάνευε πολλές φορές ένα πνεύμα όμοιο και ανάλογο με αυτό των ευσεβιστικών οργανώσεων της Δύσης, που και ο Χ.Γιανναράς έζησε και στα βιβλία του ζωντάνεψε με κριτική διάθεση, επέτυχαν όμως χάρις στα συσσίτια που οργάνωσαν κατά την διάρκεια της κατοχής να σώσουν την νεολαία της Θεσσαλονίκης από την πείνα και τον θάνατο, αλλά και πολύ περισσότερο κατάφεραν να δημιουργήσουν ισχυρούς ψυχικούς δεσμούς ανάμεσα στους ιερείς που ηγούνταν και διακονούσαν συγχρόνως και τα νέα παιδιά. Ένα μη επιδιωκόμενο αποτέλεσμα των πράξεων τους είναι πως ευνόησαν την συγκρότηση προσωπικοτήτων εσωτερικότητας και έντονου συναισθηματισμού όπως ο Ιωάννου και ο Χριστιανόπουλος. Κοντά τους ήταν ο Δ.Μαρωνίτης με τον οποίο όμως ο Γ.Ιωάννου θα έρθει αργότερα σε μια έντονη και ανειρήνευτη σύγκρουση (έγραφε μάλιστα αν εγώ είμαι Ελλάδα, ο Μαρωνίτης είναι Τουρκία).

Ο Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος γράφει για την συνεργασία που είχε μαζί του στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης στο πολύ καλό περιοδικό " Ελεύθερη γενιά" που έβγαζε το Υπουργείο Παιδείας και μοιραζόταν στους μαθητές κυρίως του Λυκείου.

Ο Σ.Ζουμπουλάκης αναφέρεται στο διήγημα "Ο Χριστός αρχηγός μας..." που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του " Η πρωτεύουσα των προσφύγων". Σε αυτό ο Ιωάννου παρότι δεν αναιρεί τις παλαιότερες κριτικές αποτιμήσεις του όμως δεν δέχεται πως " η φριχτή παραγνώριση, η κακότητα πέρα για πέρα, η διάθεση για εξόντωση και κονιορτοποίηση, απλώς επειδή πρόκειται περί πιστών χριστιανών".

Ο Ιωάννου γράφει "ο Εσταυρωμένος της αίθουσας ήταν ο σκλαβωμένος, φυλακισμένος, τουφεκισμένος και πεινασμένος ελληνικός λαός... Το πράσινο πανί των τραπεζιών μας συμβόλιζε την ελπίδα, που αντιπροσωπεύαμε εμείς, τα νεαρά μα ατροφικά βλαστάρια των Ελλήνων. Ο Χριστός αναστήθηκε και ο λαός θα αναστηνόταν...Σ' αυτό το περιβάλλον ετελείτο το μέγα μυστήριο".

Συγκινητικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα του Γ.Ιωάννου: "το χρονικό αυτό είχε κιόλας γραφτεί , όταν ο πατήρ Λεωνίδας Παρασκευόπουλος πέθανε στις 27 Απριλίου 1984 στην αγαπημένη πόλη. Και αμέσως έγινε το θαύμα. Ξεχάστηκαν μονομιάς όλα,και τα πολιτικά και οι μικρότητες, και αναδύθηκε το έργο, η αγάπη, η συμπαθέστατη φωνή και μορφή. Χιλιάδες των χιλιάδων συνέρρευσαν να τον αποχαιρετήσουν. Αναδύθηκαν τα Συσσίτια, που έσωσαν χιλιάδες παιδιά. Τα καζάνια, οι κουτάλες, τα τραπέζια με τα πράσινα τραπεζομάντηλα, ο Εσταυρωμένος με το γαλάζιο φόντο, η αίθουσάς μας- η Αίθουσα! Αναδύθηκε, όπως έμαθα στην Αθήνα, το τραγούδι: " Ο Χριστός Αρχηγός μας και στρατιώτες εμείς..." που το έψαλαν με ραγισμένη φωνή τα παλικάρια και τα κορίτσια της γενιάς μου. Ω, ναι, ο Παρασκευόπουλος, ο πάτερ Λεωνίδας! Ήταν σπουδαίο, πολύ ελπιδοφόρο σημάδι για την πόλη μας το ξέσπασμα αυτό της ευγνωμοσύνης. Ο Παρασκευόπουλος μαζί με τον Αθανάσιο Φραγκόπουλο και τους άλλους συμπαραστάτες, δημιούργησαν για εμάς μια μεγάλη εποχή. Εκός οι βέβηλοι"

Το τελευταίο έργο του Σωτήρη Γουνελά

 

Ο Σ.Γουνελάς είναι ένας από τους συγγραφείς που κάθε βιβλίο του, το διαβάζουμε με ενδιαφέρον και μας οδηγεί σε γόνιμες σκέψεις. Με αφετηρία τον ευαγγελικό λόγο, την πατερική σκέψη, αλλά έχοντας στην αποσκευή του σύχρονους σημαντικούς στοχαστές όπως τον Κώστα Παπαϊωάννου, τον Σπύρο Κυριαζόπουλο, τον Χρήστο Μαλεβίτση, τον Γ.Καλιόρη,την Σιμόν Βέιλ αντιμετωπίζει με κριτικό λόγο τον σύγχρονο κόσμο. Με βασική του προτεραιότητα του και έγνοια να διασωθεί το ανθρώπινο πρόσωπο σε ένα κόσμο που εξυμνεί την ποσότητα και τον αριθμό ασχολείται τόσο με το επιμέρους όσο και το γενικό. Βεβαίως οι συνέπειες του δυτικού πολιτισμού τον απασχολούν και τον ανησυχούν έντονα. Αλλά τι είναι Δύση και τι μη Δύση. Για παράδειγμα η κομφουκιανή και στην συνέχεια κομμουνιστική και στην συνέχεια καπιταλιστική Κίνα είναι Ανατολή ή μετέχει και αυτή με τον δικό της τρόπο και με τα δικά της μέτρα στον δυτικό πολιτισμό; Και μεις μπορούμε να απομονωθούμε από αυτόν ή η απάντηση είναι στη φράση του Γ.Σεφέρη που μνημονεύει ο Σ.Γουνελάς: "το δίλημμα είναι αμείλικτο: είτε θ' αντικρύσουμε τον δυτικό πολιτισμό, που είναι κατά μέγα μέρος και δικός μας, μελετώντας με λογισμό και με νηφάλιο θάρρος τις ζωντανές πηγές του-κι αυτό δε βλέπω πως μπορεί να γίνει αν δεν αντλήσουμε τη δύναμη απο τις δικές μας ρίζες και χωρίς ένα συστηματικό μόχθο για τη δική μας παράδοση- είτε θα του γυρίσουμε τις πλάτες και θα τον αγνοήσουμε, αφήνοντας τον να μας υπερφαλαγγίσει, με κάποιο τρόπο από τα κάτω, με τη βιομηχανοποιημένη, την αγοραία, τη χειρότερη μορφή επίδρασης του"(σελ.110).

Ο Σ.Γουνελάς επισημαίνει ως μια από τις αιτίες των προβλημάτων μας ότι "ο σημερινός νέος μαθητής ή φοιτητής είναι σχεδόν ολότελα αποξενωμένος από τις εντόπιες ρίζες του- όποιες κι αν είναι αυτές- και στις περισσότερες περιπτώσεις η ενσκύψασα τα τελευταία χρόνια πολιτικοποίηση δεν τον βοηθά να λύσει κανένα πρόβλημα. Τον εγλωβίζει στον ναρκισσισμό της ηλικίας του, του ατομικισμού του και του πολιτικού Κόμματος στο οποίο ανήκει, διαιωνίζοντας συνακόλουθα ένα διχασμό που εδώ και πολλά χρόνια κόβει στα δύο αυτό τον τόπο"(σελ.124). Επίσης θέτει ως κρίσιμο υπαρξιακό ερώτημα αν μας ενδιαφέρει μόνο το παγκοσμιοποιημένο παρόν ή μια παιδεία που να "ενσωματώνει μέσα της την αρχαιοελληνική και χριστιανική παράδοση με ό,τι σημαντικότερο περιλαμβάνουν ή γονιμοποιούν στη νεώτερη ιστορία, θεωρώντας τες βάσεις ζωής για τον άνθρωπο"(σελ.127). Στα πλαίσια αυτά υπενθυμίζεται ότι η εργασία είναι άσκηση και διακονία προς τον άλλο. Ως προς την ρώσικη εισβολή στην Ουκρανία αναρωτιέται "γιατί θα πρέπει να καταστραφεί ένας εν πολλοίς ομόδοξος λαός, να υπάρξουν ένθεν και ένθεν χιλιάδες νεκροί"(σελ. 263) όπως να αναρωτηθούμε "προτού προβούμε σε κρίσεις, ποιός ήταν ο λόγος που οι σοβιετικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες ζήτησαν να ανεξαρτοποιηθούν, η μια μετά την άλλη, όταν κατέρρεε η Σοβιετική Ένωση. Ήταν αυτό λαχτάρα ελευθερίας ή κάτι άλλο;"(σελ.263).

Η νηφάλια σκέψη του Σ.Γουνελά έχει από προηγούμενα βιβλία του διακριθεί από ορισμένα χαρακτηριστικά κάποιων ορθόδοξων στοχαστών που επιγραμματικά τα συνοψίζουμε : η εμμονή σε έναν ελληνικό εξαιρετισμό και σε ένα τυφλό αντιδυτικισμό που υψώνει μόνιμα την Δύση και τον δυτικό χριστιανισμό.ώς τον μόνιμο έχθρο ο οποίος διαρκώς μας επιβουλεύεται και επιχειρεί να μας διαφθείρει. Με αυτό τον τρόπο συγκροτείται ένα χαρμάνι όπου βρίσκει θέση ο αντιδυτικός εθνικισμός ο οποίος συνδυάζεται συνήθως με την αθώωση κάθε "ανατολικού" καθεστώτος όσο δεσποτικού ή ολοκληρωτικού και να είναι, όσο και με τον λαϊκισμό και την δημοκοπία. Απόληξη αυτών των καταστάσεων ήταν ο συνωμοσιολογικός τρόπος που αντιμετωπίστηκε από κάποιους "ζηλωτές" η τελευταία πανδημία αλλά και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, εφόσον η πρώτη θεωρήθηκε ως "δική" μας ενώ η δεύτερη αν και ορθόδοξη σε ένα μεγάλο ποσοστό ερμηνεύεται ως "σατανική".

Π.Κονδύλης και James Burnham: Για τον Μακιαβέλλι

 

Η μετάφραση του έργου του Ν.Μακιαβέλλι από τον Π.Κονδύλη συνοδεύτηκε από την εισαγωγή που αποτελεί μια αυτόνομη μελέτη. Ο J.Burnham, πρώην τροτσκιστής, έγινε γνωστός από το έργο του "Η επανάσταση των διευθυντών"(εκδόσεις Κάλβος). Η μονογραφία του για τον Μακιαβέλλι και τους Μακιαβελλιστές αποτελεί την πολιτική τους αποκατάσταση.

Ο Π.Κονδύλης στην μελέτη του για τον Μακιαβέλλι υποστηρίζει ότι "από την άποψη αυτή, ο ηγεμόνας είναι φαινόμενο "δημοκρατικό", δηλαδή μπορούσε θαυμάσια να κατάγεται από οποιοδήποτε κοινωνικό στρώμα και να επιβάλλεται μονάχα χάρη στις ικανότητές του, όπως κι ένας λόγιος ή καλλιτέχνης - και μάλιστα η ταπεινή του καταγωγή τον βοηθούσε ν' ανέβει ψηλά, γιατί τον απάλλαζε προκαταβολικά από τα ηθικά και θρησκευτικά δεσμά ή από το δίκαιο της διαδοχής, που αποδεχόταν η τάξη των ευγενών, καθώς κι από τα φεουδαλικά-ιπποτικά αισθήματα τιμής κτλ"(Ν.Μακιαβέλλι, Έργα, μετ.Π.Κονδύλη, εκδόσεις Κάλβος σελ. 30,31). Επίσης ο Κονδύλης αποσαφηνίζει ότι ο "Μακιαβέλλι εκτιμάει την ισχύ και βλέπει ότι ο κόσμος κυβερνιέται από την ισχύ, όμως η ισχύς αυτή γίνεται αντιληπτή κατά μεγάλο μέρος σα νοημοσύνη, σαν ορθή άσκηση της τεχνικής και σωστή τοποθέτηση απέναντι στις καταστάσεις, δηλ. σα μέγεθος εν μέρει πνευματικό"(ό.π. σελ.57). Για να καταλήξει: "Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Μακιαβέλλι αντιμετωπίζει το πρόβλημα του πολιτεύματος από τη σκοπιά της κρατικής λογικής. Θα δεχόταν κάθε μορφή που θα λειτουργούσε αποδοτικά για το κράτος , η κρατική λογική φέρνει έτσι τον ωφελιμισμό κι ο ωφελιμισμός στο σχετικσμό: απόλυτες αξίες δεν υπάρχουν, καλό είναι ότι ωφελεί το κράτος"(ό.π. σελ. 136). Ο μακιαβελλισμός χρησιμοποιήθηκε ως κατηγορία από κάθε πλευρά και από τον θύτη και το θύμα: "Το τρομακτικό παράδοξο του αιώνα μας, να μάχεται για την Ουτοπία με εκατομμύρια μαχητές αποφασισμένους και να παραδέρνει μέσα στον πιο τυφλό ολοκληρωτισμό, έδωσε καινούργια μορφή στη διαλεκτική των σχέσεων του θύτη προς το θύμα, κι ο "μακιαβελλισμός" αποτελεί κατηγορία που εκτοξεύεται απ' την πλευρά των δύο. Στις δίκες της Μόσχας ο θύτης με τη φωνή του Βισίνσκι , μέμφεται για "μακιαβελλισμό" το θύμα,τον Κάμενεφ, συγγραφέα ενός μεστού εισαγωγικού σημειώματος σε μιαν έκδοση των έργων του Μακιαβέλλι: υπερασπίζοντας (ο θύτης!) τη δυνατότητα μιας άσπιλης πολιτικής και κατακεραυνόντας υποκριτικά τον "μακιαβελλισμό" αναζητάει ένα άλλοθι, ένα ιδεολογικό προσωπείο, για να καλυφθεί και να δράσει ελεύθερα, η στάση του δεν διαφέρει από τη στάση του αστικού φιλελευθερισμού. Μα λίγο πριν το 1956, όταν τα ρωσικά άρματα θα αιματοκυλίσουν τους επαναστάτες εργάτες της Βουδαπέστης, η μομφή του "μακιαβελλισμού" διατυπώνεται από το θύμα, τον Ίμρε Νάγκυ, εναντίον του θύτη. Και του θύτη και του θύματος οι κατηγορίες είναι εξίσου μακριά από την επιστημονική αλήθεια σχετικά με τον Μακιαβέλλι, όμωως η πρώτη εμπνέεται από την υποκρισία, ενώ η δεύτερη από την αγωνία και τη διαμαρτυρία, κι ύστερα, οι λειτουργίες που επιτελούν είναι διαμετρικά αντίθετες: η πρώτη συγκαλύπτει, ενώ η δεύτερη αποκαλύπτει"(ό.π. σελ.167).

Ο J.Burnham υποστηρίζει: "Ο Μακιαβέλλι είχε συμπεράνει ότι η Ιταλία μπορούσε να ενοποιηθεί μόνο υπό έναν ηγεμόνα, ο οποίος θα έπαιρνε την πρωτοβουλία να συνενώσει όλες τις αυτόνομες οντότητες της χώρας σε ένα έθνος. όσοι σκέφτονται συναισθηματικα και όχι επιστημονικά για τα πολιτικά πράγματα ασφαλώς παρερμηνεύουν αυτό το συμπέρασμα. Ο Μακιαβέλλι δεν κατέληξε σ' αυτό διότι προτιμούσε τη μοναρχία ή την απολυταρχική διακυβέρνηση -θα δούμε αργότερα ποιες ήταν οι προτιμήσεις του. Κατέληξε σ' αυτό το συμπέρασμα διότι ανακάλυψε ότι το υπαγόρευαν οι πραγματικές καταστάσεις"(J.Burnhham, Οι Μακιαβελιστές-υπέρμαχοι της ελευθερίας, μετάφραση Μ.Α. Αλαβάνου, εκδόσεις Κέδρος, σελ.61). Στον "Ηγεμόνα" διακρίνει τις κυβερνήσεις σε μοναρχίες (πριγκιπάτα) και "κοινοπολιτείες"(δημοκρατίες). Συμπεραίνει δε:"Ο Μακιαβέλι θεωρεί ότι το άριστο πολίτευμα είναι η δημοκρατία, την οποία αποκαλούσε "κοινοπολιτεία". Όχι μόνο προτιμά μια δημοκρατική διακυβέρνηση, υπό λοιπές κανονικές συνθήκες , θεωρεί μια δημοκρατία ισχυρότερη, πιο ανθεκτική στο χρόνο, πιο συνετή και πιο ευέλικτη από οποιαδήποτε μορφή μοναρχίας. Η θέση αυτή αποσαφηνίζεται πάνω απ' όλα στο πιο σημαντικό του έργο, τις Διατριβές πάνω στην πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου, αλλά υπονοείται τουλάχιστον σε όλα τα κείμενα του. Όταν στην επιστολή του προς τον Ζηνόβιο απαντά στην κατηγορία ότι σε όλα τα γραπτά του "υπαινίσσεται" τη "μεγάλη του θέρμη για το Δημοκρατικό Πολίτευμα' αποδέχεται με ειλικρίνεια το δίκαιο της κατηγορίας"(ό.π. σελ.92,93

Τόμας Χόμπς:Λεβιάθαν, ή ύλη, μορφή και εξουσία μιάς Εκκλησιαστικής και Λαϊκής κοινότητας,μετάφραση Γρηγόρης Πασχαλίδης, Αιμίλιος Μεταξόπουλος, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 2006

 

Στην σειρά της "Γνώσης" που διηύθυνε ο Παναγιώτης Κονδύλης κυκλοφόρησε το αριστούργημα του Τ.Χόμπς, που έγινε ευρύτερο γνωστό με τον τίτλο "Λεβιάθαν". Ακολουθεί την παράδοση του πολιτικού ρεαλισμού που ξεκίνησε από τον Θουκυδίδη και συνεχίστηκε από τον Ν.Μακιαβέλλι.

Τα ερωτήματα στα οποία απαντά ο Χόμπς είναι; τι σημαίνει ισχύς, ποιά είναι η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, ποια είναι η προέλευση του κράτους, πως μπορεί να αποτραπεί ο εμφύλιος πόλεμος.

Ξεκινώντας ο Χόμπς ορίζει την έννοια του Λεβιάθαν, δηλαδή του κράτους: "Η τέχνη προχωρεί ακόμα παραπέρα, μιμούμενη εκείνο το έλλογο και ανυπέρβλητο έργο της φύσης, τον άνθρωπο. Πράγματι, με την τέχνη δημιουργήθηκε αυτός ο μέγας Λεβιάθαν, ο αποκαλούμενος πολιτική κοινότητα ή κράτος, στα λατινικά civitas, που άλλο δεν είναι παρά τεχνητός άνθρωπος. Είναι, βεβαίως, αυτός μεγαλύτερος και ισχυρότερος από τον φυσικό άνθρωπο, στην προστασία και υπεράσπιση του οποίου αποσκοπεί. Η κυριαρχία αποτελεί την τεχνητή ψυχή αυτού του τεχνητού ανθρώπου, εμφυσώντας ζωή και κίνηση σ' ολόκληρο το σώμα"(σελ.77).

Ένα σημαντικό κεφάλαιο του "Λεβιάθαν" ασχολείτο την έννοια της ισχύος. Ανάμεσα στις πολλές πτυχές της ξεχωρίζει αυτή που αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην ύπαρξη πολιτικής κοινότητας και στην απόκτηση φίλων: "η μεγαλύτερη ανθρώπινη ισχύς είναι εκείνη που συγκροτείται από την επιμέρους ισχύ πολλών ανθρώπων, οι οποίοι συναινετικά ενώνονται σ' ένα πρόσωπο φυσικό ή πολιτικό, το οποίο διαθέτει την ισχύ του καθενός κατά τη βούλησή του, όπως συμβαίνει στην περίπτωση μιας πολιτικής κοινότητας, ή τις διαθέτει σύμφωνα με την κάθε ατομική βούληση, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της ισχύος μιας φατρίας ή μιας ένωσης φατριών"(σελ.157).

Η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, δίχως την ύπαρξη εξουσίας, είναι ο πόλεμος όλων: "Είναι λοιπόν φανερό ότι όσο οι άνθρωποι ζουν χωρίς μια κοινή εξουσία που θα τους κρατούσε όλους υποταγμένους, βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου. Και μάλιστα αυτός ο πόλεμος είναι πόλεμος των πάντων εναντίον των πάντων. Διότι ο πόλεμος δεν συνίσταται μόνο σε μάχες ή στην έμπρακτη σύγκρουση, αλλά καλύπτει όλο το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η βούληση για ένοπλη αναμέτρηση είναι επαρκώς γνωστή συνεπώς, η έννοια του χρόνου πρέπει να ληφθεί υπόψη στον προσδιορισμό της φύσης του πολέμου, όπως λαμβάνεται υπόψη και στον προσδιορισμό της φύσης μιας κακοκαιρίας"(σελ.195,196).

Πριν την συγκρότηση του Λεβιάθαν, δεν υπάρχει δίκαιο και δικαιοσύνη: "Συνέπεια του πολέμου όλων εναντίον όλων είναι ότι τίποτα δεν μπορεί να είναι άδικο. Οι έννοιες του ορθού και του σφάλματος, της δικαιοσύνης και της αδικίας, δεν έχουν εδώ καμιά θέση. Εκεί όπου δεν υπάρχει κοινή εξουσία, δεν υπάρχει νόμος, και εκεί όπου δεν υπάρχει νόμος, δεν υπάρχει και αδικία. Στον πόλεμο οι δύο ύψιστες αρετές είναι η δύναμη και η απάτη. Η δικαιοσύνη και η αδικία δεν συγκαταλέγονται ούτε στις πνευματικές ούτε στις σωματικές μας ιιδιότητες. Αν ανήκαν σ' αυτές, θα ενυπήρχαν και σ΄έναν άνθρωπο που θα ζούσε μόνος του στον κόσμο, όπως ακριβώς ενυπάρχουν οι αισθήσεις και τα πάθη. Ωστόσο, πρόκειται για χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τους ανθρώπους μέσα σε μια κοινωνία και όχι κατά μόνας. Μια περαιτέρω συνέπεια της κατάσταση πολέμου είναι ότι δεν υπάρχει ιδιοκτησία, ούτε κυριότητα, ούτε σαφής διάκριση ανάμεσα στο δικό μου και στο δικό σου, και στο καθένα ανήκει οτιδήποτε μπορεί να αρπάξει , και μάλιστα για τόσο διάστημα, όσο μπορεί να το διατηρήσει"(σελ.198).

Περισσότερα συγκεκριμένος ο Χόμπς υποστηρίζει: "για όσον καιρό ισχύει αυτό το φυσικό δικαίωμα όλων πάνω σε όλα, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, οσοδήποτε δυνατός ή σώφρων κι αν είναι, ότι θα εξαντλήσει την φυσιολογική διάρκεια του βίου του...Όσο κάθε άνθρωπος διατηρεί το φυσικό δικαίωμα του να κάνει ό,τι θέλει, όλοι οι άνθρωποι βρίσκονται σ' εμπόλεμη κατάσταση"(σελ.200).

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η κατάσταση πολέμου όλων εναντίον όλων; Με την εκχώρηση μέρους της ελευθερίας μας σε έναν τρίτο που θα εξασφαλίζει την ειρήνη και την ελευθερία. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται το κράτος, το Λεβιάθαν: "Υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος συγκρότησης κοινής εξουσίας, ικανής να προστατεύει τους ανθρώπους από τις έξωθεν εισβολές και τις μεταξύ τους αδικοπραγίες, και να τους παρέχει ασφάλεια έτσι ώστε να ζουν ικανοποιημένοι, συντηρούμενοι από την εργασία τους και τους καρπούς της γης. Ο τρόπος είναι ο εξής: όλοι εκχωρούν ολόκληρη την δύναμη και την ισχύ τους σ' έναν άνθρωπο ή σε μια συνέλευση ανθρώπων, στο πλαίσιο της οποίας είναι δυνατή, με βάση την αρχή της πλειοψηφίας, η αναγωγή όλων των βουλήσεων σε μία. Με άλλα λόγια, αναθέτουν σ' ένα άτομο ή σε μια συνέλευση ατόμων να τους εκπορσωπεί, έτσι ώστε ο καθένας να ορίζει και να αναγνωρίζει τον εαυτό του ως αυτεξούσιο εντολοδότη οποιασδήποτε ενέργειας επιτεί ή προκαλεί ο εκπρόσωπος όλων για θέματα σχετικά με την κοινή ειρήνη και ασφάλεια, υποτάσσοντας ο καθένας τη βούλησή του στη βούληση του τελευταίου και την κριση του στην κρίση του"(σελ.240,241). Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται ενοποίηση όλων ώστε το "πλήθος που ενοποιείται έτσι σε ένα πρόσωπο ονομάζεται Πολιτική Κοινότητα και στα λατινά civitas. Ιδού, λοιπόν, η γένεση εκείνου του μεγάλου Λεβιάθαν, ή μάλλον (για να μιλήσουμε με μεγαλύτερο σεβασμό) εκείνου του θνητου θεού, στον οποίο οφείλουμε, ύστερα από τον αθάνατο Θεό, την ειρήνη και την διαφέντεψή μας"(σελ.241).

Στην συνέχεια ο Χόμπς θα ορίσει τα τρία είδη της πολιτικής κοινότητας: "Όταν ο αντιπρόσωπος είναι ένας άνθρωπος, η πολιτική κοινότητα είναι μοναρχία. Όταν είναι η συνέλευση όλων, όσοι συναθροίζονται, είναι δημοκρατία ή λαϊκή πολιτική κοινότητα, ενώ όταν είναι συνέλευση ενός μόνον μέρους, είναι αριστοκρατία"(σελ.255). Αφού θα εκθέσει τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα κάθε πολιτεύματος:"ο ισχυρισμός ότι αποτελεί μειονέκτημα η ανάθεση της άσκησης της κυρίαρχης εξουσίας σ' έναν άνθρωπο ή σε μια συνέλευση ανθρώπων, ισοδυναμεί με τον ισχυρισμό ότι όλα τα είδη διακυβέρνησης είναι χειρότερα από τη σύγχυση και τον εμφύλιο πόλεμο"(σελ.259). Βεβαίως θα διατυπώσει και άλλα επιμέρους συμπεράσματα που είναι τουλάχιστον υπό συζήτηση, δηλαδή ότι τα μακροβιότερες πολιτικές κοινότητες είναι αυτές που δεν αμφισβητούνται, ενώ στην Αθήνα και στην Ρώμη διαπιστώνεται πως "δεν είναι η ελευθερία των επιμέρους ατόμων, αλλά η ελευθερία της πολιτικής κοινότητας"(σελ.281). Ορθότατα επισημαίνει πως "Νόμοι υφίστανται πραγματικά μόνο μετά την ίδρυση πολιτικής κοινότητας και είναι οι διαταγές της, άρα το θετικό της δίκαιο: γιατί υπάρχει κυρίαρχη εξουσία, που επιβάλει την υπακοή προς αυτό"(σελ.329). Θεμελιώδης νόμος είναι εκείνος με τον οποίο "οι υπήκοοι δεσμεύονται να επικυρώσουν την οποιαδήποτε εξουσία παραχωρείται στον κυρίαρχο, είτε πρόκειται για μονάρχη είτε για κυρίαρχη συνέλευση (εξουσία αναγκαία, για τη διατήρηση της πολιτικής κοινότητας), όπως η εξουσία για διεξαγωγή πολέμου και σύναψη ειρήνης, για απονομή δικαιοσύνης, για εκλογή αξιωματούχων, καθώς επίσης και για την λήψη οποιουδήποτε μέτρου κρίνει ως αναγκαίο για το δημόσιο όφελος. Μη θεμελιώδης είναι ο νόμος, του οποίου η κατάργηση δεν επιφέρει την κατάλυση της πολιτικής κοινότητας -όπως οι νόμοι που αφορούν τις διαφορές μεταξύ των υπηκόων"(σελ.348).

Από την σκέψη του Χόμπς αλλά και τις εμπειρίες που έχουμε από τους αιώνες που μεσολάβησαν από τότε που έγραψε το Λεβιάθαν νομίζω ότι επαληθεύεται ότι η κατάργηση του κράτους δεν είναι κανένα ιδανικό που θα αξίζει να ασπαστούμε, καθώς η επέλευση ενός τέτοιου γεγονότος σημαίνει την επιστροφή την προπολιτική κατάσταση του πολέμου όλων εναντίον όλων.

Με τον Νικήτα Χιωτίνη: Για τον Παναγιώτη Κονδύλη και την Θεωρία του Πολέμου

 

https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=YdaH1yn_QGk&fbclid=IwAR2Xeeg6iSwWB2Qx85gn7bunPENqfrMqSySsgGd2jqyqeF-rtDEIeTsulOc&cbrd=1

Για τον Δημήτρη Τσάκωνα

 

Υπήρξε υπουργός όλων σχεδόν των κυβερνήσεων της απριλιανής δικτατορίας ακόμη και αυτής του Ιωαννίδη. Επηρέασε την ιδεολογίας της παρότι η αφετηρία του ήταν από το κλίμα του Π.Κανελλόπουλου. Συμμεριζόταν όπως ο Παπαδόπουλος και ο Γεωργαλάς τα περί ελληνοτουρκικής ομοσπονδίας. Στο έργο του "Εισαγωγή εις τον νέον ελληνισμόν" γράφει ότι έκφραση της Μεγάλης Ιδέας είναι και "η δυαδική ελληνοτουρκική αυτοκρατορία, με πρωτεύουσαν την Κωνσταντινούπολιν. Η κατεύθυνση αυτή εμπνέεται από μιαν πολιτικήν συνεννοήσεως με την οθωμανικήν αυτοκρατορίαν (οσονδήποτε και αν πρακτικώς ωδήγει εις ανασύστασιν ενός νεοελληνικού Βυζαντίου)"(σελ.49). Στο τελευταίο δραματικό υπουργικό συμβούλιο όταν η χούντα ήταν παντελώς απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει την τουρκική εισβολή κατάλαβε που μας οδήγησε ο Ιωαννίδης. Μετά την δικτατορία ζούσε μεταξύ Ελβετίας και Ελλάδας. Τον συναντούσαμε σε ένα λιτό διαμέρισμα στο Χολαργό. Τον γνώρισα από τον Μελέτη Μελετόπουλο, ο οποίος τον γνώρισε στην Ελβετία όπου σπούδασε. Επεδίωκε τον διάλογο με νέους που δεν συμμερίζονταν απαραίτητα τις απόψεις του ή είχαν διαφορετικές αφετηρίες και για αυτό είχαμε συζητήσει πολλές φορές. Αλλωστε προσπαθούσε να καλλιεργήσει φιλικές σχέσεις και με άλλους ανθρώπους με αντίθετες απόψεις όπως ο Θωμάς Γκόρπας και ο Ρένος Αποστολίδης. Συγκρούστηκε με τον Δ,Βεζάνη. Η σύγκρουση ξεκίνησε ως διάλογος για την θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Σε ένα από τα άρθρα του, κατά του Θ.Φαρμακίδη, κατά μαρξιστικό τρόπο γράφει: "το Έθνος υπήρξε προιον της πολιτικής χειραφετήσεως της αστικής τάξεως εν τη Δύσει, στραφέν προς αποκλειστικήν επιδίωξιν συμφερόντων"(Κοινωνία και Ορθοδοξία, Αθήνα 1956, σελ.147). Η σύγκρουση όμως συνεχίστηκε και στο έργο του "Ιδεαλισμός και μαρξισμός στην Ελλάδα"(Κάκτος,1988) όπου αναφέρεται στο "ο φασιστικών τάσεων καθηγητής της πολιτειολογίας και κριτικός ιδεών Δ.Βεζανής(σελ.366) και "είχε ιδεώδες του να γίνει ο Χίτλερ της Ελλάδος"(σελ.374). Ανεξάρτητα από τις λανθασμένες πολιτικές επιλογές, που τον οδήγησαν στην απομόνωση στην μεταπολίτευση, το έργο του είναι και μεγάλο σε έκταση και ενδιαφέρον και ο αναγνώστης θα οφεληθεί από αυτό.

Μίμης Ανδρούλακης: Πριν τα φώτα σβήσουν

 Πρόκειται για ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί. Περιγράφει την ιστορία της οικογένειας του και με αυτό τον τρόπο περιγράφει την μακρά ιστορία του ελληνισμού στην Κρήτη και τον αντιστασιακό του χαρακτήρα. Η εμπλοκή του στο καταδιωκόμενο κομμουνιστικό κόμμα κατά την διάρκεια της δικτατορίας μας δίνει αυθεντικά ντοκουμέντα της εποχής. Αφετηριακά νομίζω είχε διαμορφώσει μια ιδιοσυγκρασία που επεδίωκε την εθνική συμφιλίωση για αυτό και βρέθηκε δίπλα στον Χ.Φλωράκη. Ενδιαφέροντες είναι οι διάλογοι του με πολιτικούς όπως ο Κ.Μητσοτάκης και ο Μ.Κοθρής. Θεωρεί ότι είχε ευθύνες και ο Γ.Παπανδρέου για την εξελίξεις μετά την αποστασία που κατέληξαν στην δικτατορία. Αναγνωρίζει στην αποστασία ότι απέλυσε τους τελευταίους κομμουνιστές κρατούμενους. Το ελληνικό σχολείο της δεκαετίας του 60 διευκόλυνε την κοινωνική κινητικότητα αφού ο M.Ανδρουλάκης, παιδί ενός τσάγκαρη, κατάφερε να εισαχθεί και να τελειώσει το ΕΜΠ.Οι αριστεροί φοιτητές επιδίωκαν να αριστεύουν στα μαθήματα.Αναγνωρίζει την σημασία της ελεύθερης αγοράς στην ύπαρξη της δημοκρατίας. Σε αυτό το σημείο ίσως να έχει επηρεαστεί από τον φιλόσοφο Κώστα Παπαϊωάννου. Γράφει ότι η βίαιη εξάλειψή της αγοράς "προκαλεί μεγάλες παραμορφώσεις και οδηγεί σ' έναν υπερσυγκεντρωτισμό και στη γραφειοκρατική στρέβλωση της κεντρικής εξουσίας. Ακόμα κι αν επικρατούσε η υποτιθέμενη αντιγραφειοκρατική σκέψη του Τρότσκι ή ο ακραίος δημοκρατισμός της Ρόζας Λούξεμπουργκ ή ακόμα και η ηθικοπολιτική έννοια της ηγεμονίας του Αντόνιο Γκράμσι, το αποτέλεσμα θα ήταν εντέλει περίπου το ίδιο -κάποιος "σταλινισμός"- εφόσον εμπεριείχε την κατάργηση της Αγοράς. Μην ξεχνάμε, λόγου χάρη, ότι η Ρόζα πίστευε στη φενάκη της αυτόματης κατάρρευσης του καπιταλισμού, ενώ ο Τρότσκι εισηγήθηκε την κρατικοποίηση των πάντων -την κρατικοποίηση ακόμη και των συνδικάτων-, τη"βίαιη εκβιομηχάνιση" και την εξάλειψη των εμπορευματο-χρηματικών σχέσεων, άρα έναν "σταλινισμό" δίχως τον Στάλιν"(σελ.423,424). Τέλος το περίφημο φύλλο της "Πανσπουδαστικής", Νο8, που κυκλοφόρησε μετά το Πολυτεχνείο και το οποίο το απέδιδε σε έργο 350 προβοκατόρων(αναφέρονταν σε μαοικούς όπως ο Δ.Μαυρογένης) θεωρεί ότι ήταν ασυγχώρητο λάθος της καθοδήγησης της σπουδάζουσας της ΚΝΕ(πρόκειται για στελέχη με αστική καταγωγή, που στην συνέχεια στελέχωσαν το ΝΑΡ και απεβίωσαν πριν αρκετά χρόνια).Όλα αυτά τα έγραφε, το φύλλο της "Πανσπουδαστικής", παρότι μέσα στο Πολυτεχνείο ήταν πολλά μέλη της Αντι ΕΦΕΕ(δηλαδή φοιτητές της ΚΝΕ).

Όλες οι αντι

Νίκου Κρανιδιώτη "Ανοχύρωτη πολιτεία, Κύπρος 1960-1974",εκδόσεις του βιβλιοπωλείου της "Εστίας": Σχόλια

 Το δίτομο έργο του Νίκου Κρανιδιώτη "Ανοχύρωτη πολιτεία, Κύπρος 1960-1974"(εκδόσεις του βιβλιοπωλείου της "Εστίας") αποτελεί πολύτιμη πηγή για τον ιστορικό, για τον ερευνητή, για τον κάθενα που θέλει να πληροφορηθεί για την εξέλιξη του Κυπριακού. Ειδικά όσοι θεωρούν ότι στην Κύπρο υπάρχει ένα ανεπούλωτο τραύμα του ελληνισμού και προσπαθούν να διαγνώσουν τις αιτίες του, θα βρούν σε αυτό και άλλους σημαντικούς λόγους, πέρα από τους επιστημονικούς, για να το μελετήσουν. Είναι εντυπωσιακό ότι ο ελληνισμός της Κύπρου διχάστηκε παρότι ότι σύμπας θεωρούσε ότι αποτελούσε μέρος του ελληνικού έθνους και όλοι συμφωνούσαν ότι στρατηγικός τους στόχος ήταν η αυτοδιάθεση-Ένωση.

Ξεκινάμε με την αντίδραση του Νίκου Κρανιδιώτη στην απόσυρση από την χούντα της ελληνικής μεραρχίας και θα συνεχίσουμε και με άλλα ενδιαφέροντα θέματα.

Στις 25 Νοεμβρίου 1967 ο Υπουργός Εξωτερικών της δικτατορίας Π.Πιπινέλλης όταν τον κάλεσε για να του ανακοινώσει την απόφαση να αποχωρήσει ο ελληνικός στρατός από την Κύπρο απάντησε: "επέμεινα ότι η Ελληνική Κυβέρνηση δεν έπρεπε να ενδώσει στην Τουρκική αξίωση και να απογυμνώσει την Κύπρο από την άμυνά της. "Η Ελληνική Μεραρχία -είπα πρέπει να παραμείνει σαν μια εγγύηση για την ασφάλεια του Νησιού. Η απομάκρυνσή της θα ισοδυναμούσε με πράξη προδοσίας"(Ανοχύρωτη Πολιτεία, α΄τόμος, σελ.470).

Συνεχίζει εμφατικότερα ο Ν.Κρανιδιώτης: "Οι προσπάθειές μου να πείσω τη στρατιωτική Κυβέρνηση των Αθηνών να τηρήσει σθεναρή στάση, και να μην αποσύρει τα Ελληνικά στρατεύματα από την Κύπρο απέτυχαν. Λίγο πριν επέλθει η συμφωνία, έστειλα στον Πιπινέλη και τον Αρχιεπίσκοπο ένα εκτενές σημείωμα, στο οποίο υποστήριζα ότι απομάκρυνση της Ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο όχι μόνο δεν θα απέτρεπε, αλλά θα αύξαινε τις πιθανότητες Τουρκικής εισβολής στο Νησί: "Πάντοτε υπήρχε φόβος", έγραφα, "Τουρκικής επεμβάσεως εις την Κύπρον. Η εν Κύπρω όμως παρουσία του Ελληνικού στρατού καθίστα το ενδεχόμενον μιας τοιαύτης επεμβάσεως μάλλον απίθανον: Πρώτον, διότι εισβολή, υπό τας υφιστάμενας εν τη νήσω στρατιωτικάς συνθήκας, δεν θα ήτο εύκολον εγχείρημα, και δεύτερον, διότι, μοιραίως, μια τοιααύτη ενέργεια θα ενέπλεκεν εις πόλεμον δύο χώρας του ΝΑΤΟ, πράγμα το οποίον ουδέποτε θα επέτρεπον η Αμερική και τα άλλα κράτη-μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας. Ήδη, δια της μελετώμενης απομακρύνσεως των Ελληνικών στρατευμάτων, πιστεύω, τουναντίον, ότι αυξάνονται αι πιθανότητες Τουρκικής εισβολής εις την Κύπρον. Πρώτον, διότι η άμυνά μας θα είναι τότε ασθενεστέρα, και δεύτερον, διότι, δια της αποχωρήσεως των Ελληνικών στρατευμάτων, ενδεχόμενη Τουρκική επέμβασις εις Κύπρον θα εσήμαινεν, εις την πρώτην τουλάχιστον φάσιν της, Τουρκοκυπριακόν και ουχί Ελληνοτουρκικόν πόλεμον, πράγμα το οποίον δεν θα ηνώχλει εις ην έκτασιν ενοχλεί εκείνους, οι οποίοι σήμερον έχουν παν συμφέρον να αποτρέψουν μιαν Ελληνοτουρκικήν σύρραξιν, και οι οποίοι, τότε θα παρμείουν ίσως απαθείς, διότι εις Τουρκοκυπριακός πόλεμος δεν θα αποτελεί πλέον ενδονατοϊκήν διένεξιν"(ό.π. σελ.478,479)

Στο βιβλίο μου "Εθνισμός και κοινοτισμός" υποστήριξα μεταξύ άλλων ότι η πολιτική των δύο ελληνικών κρατών του αρχιεπίσκοπου Μακάριου συνεχίζει τις σκέψεις του Ίωνα Δραγούμη. Γράφει ο Νίκος Κρανιδιώτης: " Η γραμμή Μακαρίου συμφωνούσε, στο σημείο αυτό, με την άποψη που είχε διατυπώσει το 1916 ο Έλληνας οραματιστής και ιδεολόγος Ίων Δραγούμης: " Η πολιτική αποκατάστασις της φυλής" έγραφε στους "Πολιτικούς Στοχασμούς" του ο συγγραφέας της "Σαμοθράκης", "ημπορεί να γίνη υπό μορφήν ενός ή περισσοτέρων κρατών. Η σύστασις περισσοτέρων του ενός Ελληνικών κρατών ημπορεί να χρησιμεύση ως ενδιάμεσος σταθμός, δια να φθάση μιαν ημέραν η Φυλή εις το ένα της και μέγα κράτος"(Ανοχύρωτη Πολιτεία, β΄ τόμος, εκδόσεις του βιβλιοπωλείου της Εστίας, σελ. 157,158).

Ο Ν.Κρανιδιώτης στην "Ανοχύρωτη Πολιτεία" αναφέρεται στην συνέντευξη του Γ.Παπαδόπουλου στην τουρκική εφημερίδα "Μιλλιέτ" στις 29 Μαίου 1971, όπου ο δικτάτορας αναφέρει ότι "ημείς οι μεγάλοι δεν είμεθα διατεθειμένοι να προστρέξωμεν εις τα όπλα και να πολεμήσωμεν, δια χάριν των, τότε και αυτοί θα προσεπάθουν να επιλύσουν ειρηνικώς τας διαφοράς των"(σελ.85) δηλαδή πρακτικά σήμαινε ότι παρείχε την διαβεβαίωση ότι και να γινόταν στην Κύπρο αυτό δεν θα ήταν αιτία ελληνοτουρκικού πολέμου.

Στην ίδια συνέντευξη ο δικτάτορας προχώρησε ένα βήμα παραπέρα που αν γινόταν θα αναιρούσε τα αποτελέσματα της επανάστασης του 1821, λέει: "Εγώ προσωπικώς πιστεύω ότι αι εξελίξεις οδηγούν προς μιαν Ομοσπονδίαν Τουρκίας και Ελλάδος. Τούτο ίσως πραγματοποιηθή μετά 20 ή 50 έτη. Όμως θα πραγματοποιηθή"(σελ.87).

Υπήρξαν διάφορες εκδοχές του σχεδίου Άτσεσον. Στην αρχή ζητείτο ως αντάλλαγμα για την Ένωση της Κύπρου την παραχώρηση από την Ελλάδα μέρους της Δυτικής Θράκης, στην συνέχεια προτάθηκε η Ρόδος ή το Καστελλόριζο. Τελικά επέμεναν στην παραχώρηση μέρους του κυπριακού εδάφους περίπου του 4,5% ως στρατιωτικής βάσης της Τουρκίας στην περιοχή της Καρπασίας καθώς και στην ευρύτατη αυτονόμηση τουρκοκυπριακών δήμων. Ουσιαστικά με την βάση αυτή η Τουρκία θα δημιουργούσε ένα στρατιωτικό προγεφύρωμα με το οποίο θα εκβίαζε την ελληνική πλευρά. Ο Γ.Γρίβας ήταν αντίθετος στην τουρκική βάση και συνεπώς αντίθετος και στο σχέδιο Άτσεσον. Σε δήλωση του ο Σ.Κυπριανού 6 Απριλίου 1967 δηλώνει μεταξύ άλλων: "Το ερώτημα μου επομένως απέβλεπεν εις το να διαπιστώσω, κατά πόσον πράγματι ο Στρατηγός Γρίβας απεδέχετο την παραχώρησιν βάσεως εις την Τουρκίαν. Κατά την συζήτησιν ο Στρατηγός συνεφώνησεν ότι η παραχώρησις βάσεως εις την Τουρκίαν, είτε κατά κυριαρχίαν είτε επί μισθώσει, θα εσήμαινε διχοτόμησιν της Νήσου"(Ανοχύρωτη Πολιτεία, β΄τόμος, σελ.24). Ο δε Γλαύκος Κληρίδης δήλωσε :" Υπέβαλον εις το Στρατηγόν ερώτημα σχετικώς προς το θέμα της παραχωρήσεως βάσεως εις την Τουρκίαν ως ανταλλάγματος δια την Ένωσιν. Κατά την συζήτησιν ο Στρατηγός συνεφώνησε ότι η παραχώρησις βάσεως εις την Τουρκίαν -είτε κατά κυριαρχίαν είτε επί μισθώσει- θα εσήμαινε διχοτόμησιν της Νήσου"(ό. π. σελ. 24,25). Αλλωστε και ο Π.Γαρουφαλιάς όταν επέστρεψε από την Κύπρο είπε στον Γ.Παπανδρέου ότι το σχέδιο Άτσεσον δεν το αποδέχονται "ούτε ο Μακάριος, ούτε ο Γρίβας"(ό.π., α΄τόμος, σελ.238).

Δήλωσε ο Γ.Κληρίδης: "Τάσσομαι υπέρ της γνησίας Ενώσεως συμφώνως προς το υπό της Βουλής εγκριθέν Ψήφισμα της 30ης Ιουλίου 1964, αλλά αντιτίθεμαι εις οιανδήποτε παραχώρησιν Κυπριακού εδάφους προς την Τουρκίαν, είτε υπό μορφήν κυριάρχου βάσεως, είτε υπό μορφήν εκμισθώσεως τοιαύτης, ως επίσης και εις την αναγνώρισιν χωριστών εξουσιών εις τους Τουρκοκυπρίους", και ο γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ Ε.Παπαϊωάννου στην ίδια συνεδρίαση δήλωσε: "Πολιτική του Κόμματος μας είναι: Ένωσις με την Ελλάδα χωρίς εδαφικά και διοικητικά ανταλλάγματα"(Ν.Κρανιδιώτης, Ανοχύρωτη Πολιτεία, α' τόμος, σελ.430,431)

Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος υπέρ της Ένωσης με την Ελλάδα

Μετά την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο η δικτατορία Παπαδόπουλου απομακρύνεται από τον στόχο και πιέζει την ελληνοκυπριακή πλευρά να προχωρήσει σε υποχωρήσεις έναντι των τουρκοκυπρίων. Ο υπουργός εξωτερικών Ξανθόπουλος Παλαμάς πιέζει τον Μακάριο να δεχθεί Τουρκοκύπριο υπουργό για την τοπική αυτοδιοίκηση. Ο Γ.Παπαδόπουλος καταλήγει ότι η Ένωση είναι ανέφικτη. Ο εκδότης της εφημερίδας της δικτατορίας "Ελεύθερος Κόσμος", ο Σάββας Κωνσταντόπουλος, σε επιστολή προς τον Μακάριο στις 5 Μαρτίου 1972 γράφει γιατί η Ένωση δεν πραγματοποιείται:"διότι θα έπρεπε να αποδεχθή η Ελλάς το βέβαιον ενδεχόμενον πολέμου με την Τουρκία. Και θα ήτο παραφροσύνη, κατά την παρούσαν ώραν, να αντιμετωπίσωμεν παρόμοιαν αναμέτρησιν. Κατελήξαμεν εις την λύσιν της ανεξαρτησίας"(Ν.Κρανιδιώτης, Ανοχύρωτη Πολιτεία, β΄τόμος, 639). Βεβαίως αυτές οι παραχωρήσεις προς τους Τουρκοκύπριους που δεν μπορούσαν να γίνουν τότε δεκτές φαντάζουν ειδυλιακές σε σχέση με ότι επακολούθησε την εισβολή του 1974.

Εν τω μεταξύ, ενώ ο Παπαδόπουλος δεν έχει καμία διάθεση να συγκρουστεί με την Τουρκία, εμφανίζεται στην Κύπρο ο Στρατηγός Γρίβας που πλειοδοτεί σε πατριωτισμό. Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος στις δηλώσεις του στις 29.10.1971 μεταξύ άλλων δηλώνει: "Ενωτικοί είναι όλοι οι Έλληνες της Κύπρου και ουχί μόνον η μικρά ομάς των οπαδών του Στρατηγού Γρίβα. Αλλ΄η Ένωσις δεν επιτυγχάνεται δι' εκδηλώσεων και πράξεων ηρωϊκής μωρίας. Ανεξαρτήτως, όμως, του υπό τας σημερινάς συνθήκας και δεδομένα εφικτού ή ανεφίκτου της Ενώσεως, ο Κυπριακός Ελληνισμός θα παραμείνη σταθερώς προσηλωμένος προς την Ελλάδα και τα Ελληνικά ιδεώδη. Ψυχικώς ηνωμένος θα παραμείνη πάντοτε μετά της Ελλάδος, και ουδέποτε θα αποβάλη τον εθνικόν του χαρακτήρα"(Ν.Κρανιδιώτη, Ανοχύρωτη Πολιτεία, β' τόμος, σελ. 153).

Στις Μαρτίου 1971 ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος έκανε στη Γιαλούσα της Καρπασίας τα αποκαλυπτήρια του ήρωα της ΕΟΚΑ Σταύρου Στυλιανίδη. Στην ομιλία του μεταξύ άλλων είπε:"Επί της γης της Καρπασίας υψούνται προτομαί ηρώων και υπό τα χώματά της υπάρχουν τάφοι εθνομαρτύρων. Τα σπλάχνα της γης της Καρπασίας και όλης της Κύπρου περικλείουν λείψανα και μαρτύρια πανάρχαια διαλαλούντα την ελληνικότητα της νήσου μας. Ελληνική ήτο η Κύπρος από της αυγής της ιστορίας μας και Ελληνική θα παραμείνη, Αι επ' αυτής βλέψεις και αι επ' αυτής επιβουλαί και σχέδια θα προσκρούουν πάντοτε εις την αντίστασιν μας"(ό. π. σελ.73).

Μακάρι οι λογοι του αρχιεπίσκοπου Μακάριου να είναι οδηγός του κυπριακού ελληνισμού.

Η επιλογή του κινήματος των Αδεσμεύτων: μια λανθασμένη γεωπολιτική επιλογή του αρχιεπισκόπου Μακάριου

Το κίνημα των Αδεσμεύτων εξαρχής δεν είχε προοπτική επιβίωσης. Μετά τον θάνατο του Νάσερ η Αίγυπτος ακολούθησε τις ΗΠΑ, η Γιουγκοσλαβία μετά τον θάνατο του Τίτο διαλύθηκε, ενώ την Κύπρο δεν υπεράσπιστηκε κανείς από τους αδέσμευτους. Η επιλογή της Κύπρου θα έπρεπε να ήταν ξεκάθαρα με την Δύση, μόνο έτσι θα μπορούσε να διεκδικήσει τα δίκαια της ένατι της Τουρκίας. Αλλά και μετά τον θάνατο του Χρουτσώφ, αυτοί που τον διαδέχθηκαν ήταν πιο φιλικοί προς τις επιδιώξεις της Τουρκίας. Ο Ν.Κρανιδιώτης επισημαίνει ότι η ΕΣΣΔ μετά την επίσκεψη του Ν.Ποντγκόρνυ στην Άγκυρα τον Ιανουάριο του 1965 και του Τούρκου πρωθυπουργού Χ.Ουργκιουμπλού στην Μόσχα τον Αύγουστο του 1965 συμμερίζεται τις τουρκικές επιδιώξεις. Μάλιστα ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Α,Γκρομύκο "σε συνέντευξη του προς την "Ισβέστια" (21 Ιανουαρίου 1965) ταυτίστηκε απόλυτα με τις Τουρκικές απόψεις περί δύο χωριστών αυτόνομων διοικήσεων, υποδεικνύοντας σαν λύση του Κυπριακού την ομοσπονδία"(ό.π. σελ., α΄τόμος, σελ.252).Η Κύπρος, ακόμη και μαζί με την Ελλάδα, ήταν πολύ μικρή για να ακροβατεί μεταξύ των δύο συνασπισμών. Φυσικά εντελώς απροετοίμαστη ήταν η προσπάθεια για την αναθεώρηση 13 σημείων του συντάγματος. Αλλά κανείς δεν υπαναχωρεί από μια συμφωνία-όσο επαχθής και να είναι- χωρίς να κληθεί να πληρώσει ένα μεγάλο τίμημα. Σήμερα η Κύπρος έχει κατανοήσει το λάθος αυτό για αυτό προσχώρησε στην Ευρώπη και αναπτύσσει στρατηγικές σχέσεις με ΗΠΑ, Αίγυπτο, Ισραήλ.