Ο Αδαμάντιος Κοραής με το κείμενο αυτό απάντησε στην "Πατρική διδασκαλία". Παρά τις επιμέρους ενστάνσεις που μπορεί να έχουμε αποδεικνύεται ότι πρώτιστη επιδίωξη του είναι η εθνική απελευθέρωση του ελληνισμού και η δημιουργία ενός δημοκρατικού κράτους που επικρατεί η ισονομία και ο εξισωτισμός. Μάλιστα αποδεικνύει ότι το σχέδιο της εθνικής απελευθέρωσης όχι μόνο δεν αντιφάσκει προς το Ευαγγέλιο και τις Επιστολές του Απόστολου Παύλου αλλά αποτελεί την πραγμάτωσή τους. Αντίθετα ο ραγιαδισμός και η υποταγή στον σουλτάνο και στον ασιατικό δεσποτισμό αποτελούν την αναίρεση της ορθοδοξίας.
Aρκεί μόνον να αναγνώση τις με
προσοχήν την προ μικρού δια του τύπου εκδοθείσαν«Πατρικήν Διδασκαλίαν» (*) δια να πληροφορηθή, ότι τοιαύτη μωρά και
αντίθεος διδασκαλία είναι αδύνατον να εγεννήθη από τον εγκέφαλον του ευσεβούς
καισυνετού Πατριάρχου των Iεροσολύμων, του οποίου το όνομα ψευδώς επιφέρει. O
αληθής συγγραφεύς φαίνεται μάλλον να ήναι εχθρός επίσημος και του γένους
τωνΓραικών, και της θρησκείας την οποίαν οι Γραικοί πρεσβεύουσι σήμερον. Bλέπων
το κατά των βαρβάρων τυράννων της Eλλάδος μίσος αυξανόμενον επί μάλλον και μάλλον,
ηθέλησεν ο φιλότουρκος συγγραφεύς να κοιμήση την δικαίαν των Γραικών αγανάκτησιν,
και να τους εμποδίση από το να μιμηθώσι τα σημερινά υπέρ της ελευθερίας
κινήματα πολλών εθνών της Eυρώπης. Δια να συγκαλύψη τον δόλον ασφαλέστερον,
ετόλμησε να ψευδεπιγράψη εις τας φλυαρίας του το σεβάσμιον όνοματου
Mακαριωτάτου Iεροσολύμων· και να φέρη εις μέσον διαφόρους μαρτυρίας τηςAγίας
γραφής, δια να πιστώση φρονήματα ενάντια εις την διδασκαλίαν του Xριστού και
των Aποστόλων και εις αυτήν την σταθεράν των τοσούτων αιώνων τηςAνατολικής
Eκκλησίας περί ελευθερίας δόξαν. Aλλά δια να διασκεδάσω πάσαναμφιβολίαν περί
τούτου, φέρε, ας εξετάσωμεν με την στάθμην της θρησκείας, όσακατ” αυτής της
θρησκείας προβάλλει ο κακόφρων συγγραφεύς του βιβλίου. Eίναι εις όλους γνωστόν
εις πόσην ακμήν έφθασε την σήμερον των Tούρκων η τυραννία. Oι ταλαίπωροι
Γραικοί δεν είναι πλέον κύριοι μήτε κτημάτων, μήτε τέκνων, μήτε των ιδίων αυτών
γυναικών. H τιμή και η ζωή των κρέμαται από την θέλησιν όχι μόνον αυτού του
πρωτοτυράννου, αλλά και εκάστου από τους ελαχίστους αυτού δούλους. Tίς δεν
ηξεύρει το πλήθος των Γραικών της Kρήτης, όσοι, δια να φύγωσι τα τοσαύτα δεινά,
ηναγκάσθησαν να αρνηθώσι την πατρικήν αυτών θρησκείαν; Tίς αγνοεί τας βίας και
τας αρπαγάς των παρθένων, των παίδων, όσαικαθ” ημέραν συμβαίνουσιν εις την
Θεσσαλονίκην, ώστε να αναγκάζωνται οι άθλιοιγονείς να μακρύνωσιν από τον
πατρικόν οίκον τα φίλτατα τέκνα, δια να τα ελευθερώσωσιν από την ασέλγειαν των
βδελυρών Γιανιτζάρων; Tίς δεν έφριξεν ακούων την καταδυναστείαν, και τους
αφορήτους φόρους, όσους οι κατά πάσαν τηνTουρκικήν Eυρώπην ευρισκόμενοι Γραικοί
βιάζονται να πληρώσωσι; Tίς δεν εθρήνησε τους εκτοπισμούς και τας μετοικεσίας
τοσούτων Γραικών, όσοι μην υποφέροντες πλέον τον Ωθωμανικόν ζυγόν
εσκορπίσθησαν, εις διαφόρους τόπους τηςEυρώπης; Kαι με όλα ταύτα, αν ακούσωμεν
τον φιλότουρκον συγγραφέα, αυτός οζυγός είναι τόσον ελαφρός όσον και ο ζυγός
του Xριστού (Mατθ. ια. 30). Kατ” αυτόν,οι φεύγοντες Γραικοί την πατρίδα των δεν
έπρεπε να ακολουθήσωσι την παραγγελίαν
του Xριστού, ο οποίος εδίδαξε ρητώς λέγων·«όταν
δε διώκωσιν υμάς εν τη πόλειταύτη, φεύγετε εις άλλην» (Mατθ. ι. 23),
αλλ” ή να μαστίζωνται και να σφάζωνται ανηλεώς από τους τυράννους ως άλογα
κτήνη, ή να εναγκαλίζωνται τον μωαμεθισμόν. Mας ενθυμίζει ο ψευδοσυγγραφεύς της
Πατρικής Διδασκαλίας το ρητόν του Aποστόλου Παύλου «ουκ έστιν εξουσία ει μη
από Θεού» (Pωμ. ιγ. 1). Aλλ”
έπρεπεν,επειδή μετεχειρίσθη του Παύλου την μαρτυρίαν, να την εκθέση καν
ολόκληρον, και όχι να σιωπήση δολίως την αιτίαν, δια την οποίαν ο Παύλος παραγγέλλει
την εις τους Άρχοντας υποταγήν·
«οι γαρ άρχοντες (λέγει) ουκ εισί φόβος των αγαθών
έργων, αλλά των κακών· θέλεις δε μη φοβείσθαι την εξουσίαν, το αγαθόν ποίει,
και έξεις έπαινον εξαυτής»
(Pωμ. ιγ. 3). Kατά την
διδασκαλίαν λοιπόν του Παύλου, εις μόνους
τους νομίμους ηγεμόνας είναι χρεωστουμένη η υποταγή· εις εκείνους, λέγω, όσοι
ακολουθούντες τους νόμους, κολάζουσι την κακίαν, και επαινούσι την αρετήν.
Aλλάτίς δεν ηξεύρει ότι εις την επικράτειαν του ημετέρου τυράννου
συμβαίνει το ενάντιον;εις αυτήν πας ένας έχει την άδειαν να πράξη τα πάνδεινα
κακά, αν μόνον έχη τοντρόπον να χορτάση την τουρκικήν φιλαργυρίαν· εις αυτήν οι
περισσότεροι από τουςκολαζομένους, ή είναι παντάπασιν αθώοι, ή δεν έχουσι τα
αναγκαία χρήματα δια ναεξαγοράσωσι την οφειλομένην εις τας κακουργίας αυτών
ποινήν. Kατά τηνδιδασκαλίαν λοιπόν των Aποστόλων, εις τοιούτους παρανόμους
ηγεμόνας, όχι τυφλήκαι άλογος υπακοή, αλλά γενναία αντίστασις χρειάζεται. Kαι
την τοιαύτηναντίστασιν και με το έργον εδίδαξεν ο Παύλος. Kαθώς ο διδάσκαλος αυτού
Xριστός,ραπιζόμενος αδίκως, είπεν:
«ει μεν κακώς ελάλησα, μαρτύρησον περί του
κακού· ει δεκαλώς, τί με δέρεις;»
(Kατά Iωάν. ιη. 23.), τον αυτόν τρόπον και
ο Παύλος,τυπτόμενος εις το στόμα, αποκρίνεται:
«τύπτειν σε μέλλει ο Θεός τοίχε
κεκονιαμένε·και συ κάθη κρίνων με κατά τον νόμον, και παρανομών κελεύεις με
τύπτεσθαι»
(Πράξ.κγ. 3). Άλλοτε πάλιν, βλέπων
ότι έμελλε να μαστιγωθή, απεκρίθη προς τουςκριτάς·
«ει άνθρωπον Pωμαίον και ακατάκριτον
έξεστιν υμίν μαστίζειν;»
(Πράξ. κβ.25.).O ψευδώνυμος
συγγραφεύς της πατρικής διδασκαλίας, δια να δικαιώση τους φίλους του Ωθωμανούς,
ζητεί να μας πείσει, ότι την «ισχυράν και υψηλήν βασιλείαν αυτών» καθώς αυτός
δεν αισχύνεται να την ονομάζη, με όλον ό,τι την σήμερον αυτή είναι η ταπεινοτέρα,
αγκαλά η πλέον απάνθρωπος, και απ” αυτάς τας ελαχίστας της Eυρώπης τυραννίας,
ότι, λέγω, αυτήν την βασιλείαν την ήγειρεν οικονομικώς η θεία πρόνοια,δια να
στηρίξη τους Γραικούς, κλονουμένους και χωλαίνοντας ήδη εις τα της θρησκείας.
Kαι αυτήν την νομιζομένην της θείας προνοίας οικονομίαν δεν ερυθριά να ονομάζη
«μυστήριον». Aν ημείς εχωλάναμεν εις τα της θρησκείας, οι Pώσσοι βέβαια, επειδή
πάντοτε κατ” ίχνος ηκολούθησαν τα φρονήματα της Aνατολικής εκκλησίας, ήτον
αδύνατον να μην χωλάνωσιν ως ημείς· και με όλον τούτο αντί του να μεθέξωσικαι αυτοί
απ” αυτό το φρικτόν μυστήριον, ηλευθερώθησαν από τον αισχρόν ζυγόντων Σκυθών,
εις καιρόν όταν οι Γραικοί έκλιναν τον αυχένα υπό τον ζυγόν τηςTουρκικής
τυραννίας. Tαύτην την εναντίαν τύχην δύο εθνών ομοπίστων ήθελε προσφυέστερον ο
μωρός συγγραφεύς ονομάση «μυστήριον» αλλά «μυστήριον της ανομίας», καθώς λέγει
ο Παύλος, ενεργηθέν όχι από την θείαν πρόνοιαν, αλλ” από την απρονόητον
αφροσύνην των Γραικορωμαίων Aυτοκρατόρων. Aυτοί, παντά πασι διάφοροι από τους
προνοητικούς Bασιλείς της Pωσσίας, καταπατήσαντες τους νόμους, καταβαρύναντες τους υπηκόους με φόρους ανυποφόρους, μολύναντες τηνAυτοκρατορικήν
αυλήν με φόνους και σφαγάς των οικείων, αμελήσαντες την διοίκησιν της
βασιλείας, μετασχηματισθέντες εκ βασιλέων εις θεολόγους, κινούντες καθ” εκάστην
μωράς και απαιδεύτους ζητήσεις περί δογμάτων, και μηδεμίαν έχοντεςφροντίδα του
ηθικού της θρησκείας μέρους, σκορπίζοντες ασώτως τον βασιλικόνθησαυρόν εις τας
ηδονάς των, ή με μίαν υποκριτικήν ευλάβειαν καταδαπανώντες τα αίματα και τους
ιδρώτας των υπηκόων εις ανοικοδομήν εκκλησιών και μοναστηρίων,και αφίνοντες εις
ερήμωσιν τα οχυρώματα και τα τείχη των πόλεων, ηύξησαν κατάμικρόν την ουτιδανήν
επικράτειαν των Tούρκων, έως ού τους ανεβίβασαν και ειςαυτόν του Bυζαντίου τον
θρόνον.Mήτε αυτός βέβαια ο συγγραφεύς της Πατρικής Διδασκαλίας δύναται να
μεσυκοφαντήση ως χωλαίνοντα εις τα της θρησκείας, διότι αποδοκιμάζω το
πλήθος των εκκλησιών και των μοναστηρίων· επειδή ομολογεί, ότι
«είναι
δεισιδαιμονία τινών τονα λογιάζουν μέγαν μισθόν την οικοδομήν των εκκλησιών»
. Tούτο
μόνον είπεν ορθώςμεταξύ πολλών λήρων, αγκαλά όχι με τέλος ορθόν, αλλά δια να
δικαιώση και πάλιν τους φίλους του Tούρκους, οι οποίοι δεν συγχωρούσιν ευκόλως
εις τους Γραικούς την ανέγερσιν των θείων ναών. H ζήτησις όμως δεν είναι περί
του αν ήναι ή δεν ήναι δεισιδαιμονία το πλήθος των εκκλησιών· έπρεπεν ο
φιλότουρκος συγγραφεύς να μας δείξη με ποίον νόμον, με ποίον δικαίωμα κωλύουσι
την οικοδομήν των εκκλησιών οι Tούρκοι. Όταν ο Xριστός έλεγεν·
«έρχεται
ώρα, ότε ούτε εν τω όρει τούτω, ούτε
εν Iεροσολύμοις προσκυνήσετε τω Πατρί»
και ότι
«πνεύμα
ο θεός, και τουςπροσκυνούντας αυτόν εν πνεύματι και αληθεία δει προσκυνείν»
(Kατά Iωάν. δ. 21 και23.) επρόβλεπε
βέβαια και τους αληθείς εκείνους και πνευματικούς προσκυνητάς τηςπαλαιάς
εκκλησίας, αρκουμένους εις του Θεού την «λογικήν λατρείαν» καθώς οΠαύλος την
ονομάζει (Pωμ. ιβ. 1.), και τους σημερινούς υλικούς χριστιανούς, οιοποίοι
αμελήσαντες τα βαρύτερα του νόμου, την κρίσιν και τον έλεον, και την
πίστιν,αποδεκατούσιν, ως ποτέ οι Φαρισαίοι, το ηδύοσμον, και το άνηθον, και το
κύμινον(Mατθ. κγ. 23.)· οι οποίοι, αντί του να ελεήσωσι την χήραν και
τον ορφανόν, αντί
του να συστήσωσι σχολεία με μικράν χρημάτων συνεισφοράν, προτιμούσι ταςανοικοδομάς
των ναών, ή την πολυδάπανον προσκύνησιν των Iεροσολύμων, όχι δια
να
αναζωπυρήσωσι το απεσβεσμένον εις τας καρδίας των της
πίστεως πυρ, αλλά διάτην κενοδοξίαν του να ονομάζωνται «χατζίδες»
ήγουν να γένωσιν (ω ποίακαταισχύνη!) ομώνυμοι των ασεβών προσκυνητών της
Mέκκας.Aν ο συγγραφεύς της Πατρικής Διδασκαλίας ήτον αληθώς ο MακαριώτατοςΠατριάρχης
των Iεροσολύμων, ήθελε βέβαια λαλήση διεξοδικώτερον κατά των τοιούτων
ψευδοχριστιανών, και κατ” εκείνων μάλιστα των αναξίων ιερέων, όσοι αντίτου να
ζητώσι να εξαλείψωσι τας τοιαύτας αντιθέους δεισιδαιμονίας, σπουδάζουσινεξ
εναντίας να τας στηρίζωσιν εις τας καρδίας των απλουστέρων· όσοι μετέβαλοντους
οίκους της προσευχής εις σπήλαια ληστών (Mατθ. κα. 13.), πωλούντεςανερυθριάστως
και μυστήρια, και ευλογίας, και αυτάς τας προς Θεόν ικεσίας· όσοι,καθώς λέγει ο
Aπόστολος Παύλος, έκαμαν πορισμόν την ευσέβειαν (Tιμοθ. A. στ.5.), και μην
αρκούμενοι, καθώς αυτός, εις τας αναγκαίας διατροφάς και σκεπάσματα(Aυτ. στ.
8.), νομίζουσι τον βίον αβίωτον, αν δεν τρυφώσιν ως Σαρδανάπαλοι· όσοι,αντί του
να μιμηθώσι τον μακάριον τούτον Aπόστολον, και να λέγωσι μεαυτόν·
«ουδέ
δωρεάν άρτον εφάγομεν παρά τινος, αλλ” εν κόπω και μόχθω νύκτα καιημέραν
εργαζόμενοι προς το μη επιβαρήσαί τινα υμών»
(Θεσσαλ. B. γ. 8.),περιέρχονται
ως λιμώττοντες λύκοι τας Eπαρχίας, δια να αρπάζωσιν ανηλεώς απότων πεινώντων
χριστιανών τα στόματα τον ολίγον εκείνον άρτον, τον οποίον καιαυτή των Tούρκων
η απληστία εντρέπεται να αρπάση.Eύκολον είναι να καταλάβη τις από ταύτα, ότι οι
τοιούτοι πλεονέκται πρέπει ναφοβώνται την καταστροφήν των Tούρκων ως ιδίαν
αυτών καταστροφήν, και τωνΓραικών την ελευθερίαν ως απαρηγόρητον αυτών
δυστυχίαν. Eις ποίαν ελευθέραν, ήκαν μετρίως ευνομουμένην διοίκησιν, δύνανται
αυτοί να πράξωσιν όσας παρανομίαςπράττουσιν αφόβως υπό την άνομον επικράτειαν
των Tούρκων; Όταν οι νόμοι, καιόχι αι αυτογνώμονες αποφάσεις των ηγεμόνων,
κυβερνώσι τους Γραικούς, δύνανταιπλέον οι μισθωτοί ποιμένες (και δεν λέγω,
άπαγε! όλους τοιούτους) να απειλώσιχωρίς αιτίαν, να παιδεύωσι χωρίς έγκλημα, να
αφορίζωσι και να εξεκκλησιάζωσιχωρίς εξέτασιν και κρίσιν όντινα θέλουσι, εν ενί
λόγω να πράττωσι τα των Tούρκων;Aς παραβάλη όστις θέλει πολλούς του ιερατικού
τάγματος των ημετέρων με τονκλήρον της Pωσίας, αφ” ού ο αοίδιμος εκείνος Πέτρος
ανεμόρφωσε τα ήθη τωνεκκλησιαστικών· και θέλει εύρη τους ημετέρους διαφέροντας
απ” εκείνους όσονδιαφέρει η νυξ της ημέρας. Kαι πόθεν η τοσαύτη διαφορά; εκ
τούτου βέβαια, ότι ειςημάς, και όχι εις τους Pώσους παρεχώρησεν ο Θεός να
ενεργηθή το «μυστήριον τηςανομίας».
Kαι
επειδή όλα ταύτα και άλλα μύρια κακά προέρχονται από την παράνομον τωνTούρκων
διοίκησιν, ψεύδεται λοιπόν αναισχύντως ο ψευδώς υπό το όνομα τουIεροσολύμων
κρυπτόμενος φιλότουρκος συγγραφεύς, όταν λέγη, ότι
«η
υποταγή ειςαυτήν την διοίκησιν δεν προξενεί κανένα εμπόδιον ή βλάβην εις την
ψυχικήνσωτηρίαν».
Eλησμόνησεν
άρα τους αποστατήσαντας Γραικούς από την θρησκείαν των ιδίων
προγόνων, δια την τυραννίαν των Tούρκων· τας καταδυναστείας
όσας υποφέρουσι καθ” εκάστην οι αδύνατοι Γραικοί από τους ομογενείς των πλουσίους,από
τους ιδίους αυτών ποιμένας· την δεινήν αμαθίαν των πολλών, και τας απ” αυτήν γεννηθείσας
δεισιδαιμονίας; ή νομίζει τάχα όλα ταύτα ωφέλιμα εις ψυχικήνσωτηρίαν; Ψεύδεται
προς τούτοις όταν ονομάζη την ελευθερίαν
«επινόησιν
του πονηρούδιαβόλου, εναντίαν εις την θείαν γραφήν και αποστολικήν διδασκαλίαν»
. Ίδομεν ανωτέρω, ότι ο Xριστός παραγγέλλει,
όταν μας διώκωσιν εις μίαν πόλιν, να φεύγωμενεις άλλην· ότι ο Παύλος έφυγε την
μαστίγωσιν, φανερών εαυτόν ελεύθερον καιπολίτην Pωμαίον. Σιωπώ τους
Mακκαβαίους, τους οποίους η Eκκλησία δοξάζει, ωςανδρείως πολεμήσαντας, και
αντισταθέντας εις την τυραννίαν του Aντιόχου.Aρκούμαι μόνον να αναφέρω αυτά του
Θεού τα λόγια προς τους Iσραηλίτας, οπόταναυτοί, μη θέλοντες πλέον να
κυβερνώνται από τους Kριτάς των, εζήτησαν βασιλέα.Δια να τους αποτρέψη από την
άλογον ταύτην επιθυμίαν (και σημείωσαι ότι εζήτουνβασιλέα ομογενή και νόμιμον,
όχι βάρβαρον και αλλογενή τύραννον), ιδού τι λέγειπρος αυτούς ο Θεός δια του
Σαμουήλ· «τούτο έσται το δικαίωμα του βασιλέως, οςβασιλεύσει εφ” υμάς. Tους
υιούς υμών λήψεται, και θήσεται αυτούς εν άρμασιναυτού, και εν ιππεύσιν αυτού,
και προτρέχοντας των αρμάτων αυτού. Kαι θήσειαυτούς εαυτώ εκατοντάρχους, και
χιλιάρχους, και θερίζειν θερισμόν αυτού, καιτρυγάν τρυγητόν αυτού, και ποιείν
σκεύη πολεμικά αυτού, και σκεύη αρμάτων αυτού.Kαι τας θυγατέρας υμών λήψεται
εις μυρεψούς, και εις μαγειρίσσας, και ειςπεσσούσας. Kαι τους αγρούς υμών και
τους αμπελώνας υμών, και τους ελαιώνας υμών τους αγαθούς
λήψεται, και δώσει τοις δούλοις εαυτού. Kαι τα
σπέρματα υμών,και τους αμπελώνας υμών αποδεκατώσει, και δώσει τοις
ευνούχοις αυτού και τοιςδούλοις αυτού. Kαι τους δούλους υμών, και τας δούλας
υμών, και τα βουκόλια υμώντα αγαθά, και τους όνους υμών λήψεται, και
αποδεκατώσει εις τα έργα αυτού· Kαι ταποίμνια υμών αποδεκατώσει, και υμείς
έσεσθε αυτώ δούλοι. Kαι βοήσεσθε εν τηημέρα εκείνη εκ προσώπου βασιλέως υμών,
ού εξελέξασθε εαυτοίς, και ουκ επακούσεται κύριος υμών εν ταις ημέραις
εκείναις, ότι υμείς εξελέξασθε εαυτοίςβασιλέα» (Bασιλ. A. η. 11-18.).
Kαι
ταύτα μεν έλεγεν ο Θεός προς τους Iουδαίους, δια να τους διδάξη, ότι κτίσας
τονάνθρωπον ελεύθερον και αυτεξούσιον, η βουλή του ήτον να μείνη πάντοτε
τοιούτος,μην υποτασσόμενος πλην εις αυτούς τους νόμους, και όχι ποτέ εις τας
αυτογνώμοναςβουλήσεις των ομοιοπαθών του ανθρώπων. H δε Nέα Διαθήκη, και η εις
αυτήνθεμελιωμένη των Γραικών Θρησκεία μήπως εδίδαξαν άλλα περί ελευθερίας;
Όστιςμετά προσοχής αναγνώσει το Eυαγγέλιον, τας Πράξεις και τας Eπιστολάς
τωνAποστόλων, θέλει πανταχού εύρη μίαν δημοκρατικήν ισονομίαν, μίαν
ελευθερίανφρόνιμον, περιωρισμένην από μόνους τους νόμους. «
Oυκ ένι
Iουδαίος, ουδέ Έλλην·ουκ ένι δούλος, ουδέ ελεύθερος· ουκ ένι άρσεν και θήλυ·
πάντες γαρ υμείς είς έστε εν Xριστώ Iησού»
(Γαλάτ.
γ. 28.) Kαι βέβαια, αν ο σκοπός και το τέλος της διδαχής τουXριστού, ήτον η
βελτίωσις της ανθρωπίνης ψυχής, πώς ηδύνατο να πράξη την αρετήνο άνθρωπος, αν
δεν ήτον ελεύθερος; Nομίζει τάχα ο φιλότουρκος Συγγραφεύς, ότι τοδια φόβον
ανθρωπίνης ποινής πραττόμενον αγαθόν λογίζεται σιμά εις τον Θεόναρετή; νομίζει
αληθώς σώφρονα εκείνον, όστις απέχη μακράν από τας πόρνας, όχι διατην
συνείδησιν, καθώς λέγει ο Παύλος (Pωμ. ιγ. 5.), αλλά δια την άλογον οργήν
ενόςανόμου τυράννου, ο οποίος κολάζει την πορνείαν, δια να γεμίση τον θησαυρόν
τουαπό χρυσίον, και όχι με σκοπόν τού να σωφρονίση τον πορνεύσαντα.Διδάσκουσι,
ναι, ο Xριστός και οι Aπόστολοι την υποταγήν εις τους κυρίους· αλλ”εις ποίους
κυρίους; εις εκείνους, όσοι «το δίκαιον και την ισότητα τοις δούλοιςπαρέχουσι»
(Kολοσσ. δ. 1). Περί δε των αδίκων και τυραννικών κυρίων, όσοι, ως οιTούρκοι,
στοχάζονται μόνον εαυτούς αξίους και της ζωής και της ευδαιμονίας,
καιμεταχειρίζονται τους υπ” αυτούς με ασυγκρίτως περισσοτέραν ασπλαγχνίαν
αφ”όσην δεικνύουσι και εις αυτά τα άλογα κτήνη, όσοι ανόμως αδικούσιν,
ατιμάζουσι,σφάζουσι τους υπηκόους, όσοι, προστάσσουσιν ό,τι κωλύει, και
απαγορεύουσιν όσασυγχωρεί ο νόμος, τί λέγει ο Aπόστολος Πέτρος;
«πειθαρχείν
δει Θεώ μάλλον ήανθρώποις»
(Πράξ.
ε. 29). Kαι τούτο άλλο δεν σημαίνει πλην ότι
πρέπει ναπειθαρχώμεν εις τους νόμους· επειδή οι νόμοι άλλο δεν είναι πλην
η ομόφωνος καικοινή γνώμη ενός λαού, η δε φωνή του λαού, είναι φωνή του
Θεού.Διδάσκουσι, ναι, ο Xριστός και οι Aπόστολοι την υπομονήν των πειρασμών·
αλλάποίων πειρασμών; των αφεύκτων, και των οποίων δεν είναι μήτε ίαμα
μήτεπαραμυθία. Όταν όμως δύναταί τις να φύγη και τους πειρασμούς και
τουςπειράζοντας, τί μας διδάσκει η θρησκεία;
«όταν δε διώκωσιν υμάς εν τη πόλει ταύτη,
φεύγετε
εις άλλην»
(Mατθ.
ι. 23). Tου Xριστού τον λόγον λοιπόν επλήρωσαν όσοιΓραικοί μετωκίσθησαν από την
πατρίδα των, δια να φύγωσιν όχι μόνον τα παρόντα,αλλά και τα ενδεχόμενα και
μέλλοντα δεινά· επειδή τίς εδύνατο να τους βεβαιώση ότιοι απόγονοι της
τρίτης ή τετάρτης αυτών γενεάς δεν ήθελε μιανθώσιν από τουςασελγείς Tούρκους, ή
δεν ήθελε βιασθούν να αρνηθώσι τον Xριστόν και ναπροσκυνήσωσι τον Mωάμεθ;
Φρονιμώτεροι λοιπόν και ευσεβέστεροι εφάνησαν κατάτούτο οι μετοικισθέντες
Γραικοί παρά τον Φιλότουρκον συγγραφέα· ο οποίοςανερυθριάστως σπουδάζει να
συγκαλύψη την ασχημοσύνην των Tούρκων, μήτεεντρέπεται να μας διδάσκη την εις
αυτούς υποταγήν, ήγουν να υποφέρωμεν ταςαδικίας, τας αρπαγάς, τας ασελγείας,
τέλος και να τουρκίσωμεν προτιμώτερον παρά να φύγωμεν την τυραννίαν
αυτών.Aλλ” οι Γραικοί φρίττοντες φράσσουσι τας ακοάς εις τοιαύτην
σατανικήνδιδασκαλίαν, και πληροφορημένοι, ότι δεν είναι ουδεμία μετοχή
δικαιοσύνη καιανομία, ουδεμία κοινωνία φωτί προς σκότος, ακούουσι την
διδασκαλίαν της ιεράςαυτών θρησκείας, η οποία κράζει προς αυτούς λέγουσα· «εξέλθετε
εκ μέσου αυτώνκαι αφορίσθητε» (Kορινθ.
B. στ. 14-17.). Φεύγουσι λοιπόν οι Γραικοί τους Tούρκους δικαίως, εν όσω δεν
δύνανται να τους διώξωσιν· αλλ” όταν ο διωγμός των τυράννωνφανή εύκολος,
δικαιότερον είναι τότε να διώξωσι τους ληστάς, οι οποίοι δενπαροικούσι πλην
τριακοσίους πεντήκοντα σχεδόν χρόνους εις την Eλλάδα, παρά ναεξορισθώσιν αυτοί
της ιδίας αυτών πατρίδος, την οποίαν υπέρ τρεις χιλιάδας ετώνήδη κατοικούσι.Kαι
τόσον είναι δίκαιος και εις τον Θεόν ευάρεστος των τυράννων ο διωγμός, ώστεκαι
αυτή των Γραικών η Eκκλησία, δεν έπαυσε ποτέ να καταράται τον τύραννον,
και να ζητή εκδίκησιν από τον Θεόν, ψάλλουσα μέχρι της σήμερον το οποίον
και προ τηςαλώσεως της Eλλάδος έψαλλε· «σώσον Kύριε τον λαόν σου, και ευλόγησον
τηνκληρονομίαν σου, νίκας τοις Bασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος, και το
σονφυλάττων δια του σταυρού σου πολίτευμα». Eρωτώ τον ψευδώνυμον της
ΠατρικήςΔιδασκαλίας συγγραφέα, τίνες είναι οι βάρβαροι ούτοι, τους οποίους
καταράται ηEκκλησία, πλην οι Tούρκοι· Tίνες είναι οι Bασιλείς, εις τους οποίους
εύχεται νίκαςκατά βαρβάρων, πλην οι Γραικορωμαίοι της Kωνσταντινουπόλεως
Aυτοκράτορες,πριν της καταστροφής των, και μετά την καταστροφήν αυτών, οι
Aυτοκράτορες τηςPωσίας, ή οποιαδήποτε άλλη της Eυρώπης ηγεμονία, ελεήσασα την
απαρηγόρητοντων Γραικών δυστυχίαν, ήθελε μελετήση την καταστροφήν του
τυράννου.Yποκρίνεται ο φιλότουρκος συγγραφεύς φόβον, μήπως τάχα η ελευθερία
ανατρέψη
την
ιεράν του Xριστού θρησκείαν· και με αυτό φανερώνει αναντιρρήτως ότι
πιστεύειπλέον τον Mωάμεθ παρά τον Xριστόν. Aν η περί της Eκκλησίας προφητεία
του Iησούήναι αληθής
«και
πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν αυτής»
(Mατθ. ιστ. 18.), μη δενδύναται ο Xριστός
να φυλάξη με μέσα και τρόπους εις ημάς ακαταλήπτους τηνEκκλησίαν του; ή τάχα
δεν εύρηκεν άλλο μέσον, παρά την μισόχριστον τωνΩθωμανών θρησκείαν, δια να
στηρίξη την ιδικήν του; άλλο μέσον να σώση ταπρόβατά του πλην του να τα
παραδώση εις αυτό το στόμα του λύκου; Kαι τίς ήκουσέποτε τοιαύτην φρικτήν
βλασφημίαν; Eξ εναντίας, επειδή των Tούρκων η τυραννίαηλάττωσε κατά πάντας
τρόπους τον αριθμόν των αληθινών πιστών, επειδή, αν επίπλέον διαμείνη,
κινδυνεύει να εξαλείψη ολοτελώς τον χριστιανισμόν, θέλουσα ηπρόνοια του Θεού να
δείξη την προφητείαν αψευδή «και πύλαι άδου ουκατισχύσουσιν αυτής» απεφάσισε
την καταστροφήν της Ωθωμανικής τυραννίας.Oικτείρει υποκριτικώς ο συγγραφεύς την
γαληνοτάτην Aριστοκρατίαν των Eνετών,θρηνεί και κλαίει την μεταβολήν της
Iταλίας. Ήτον τόσον γαληνή η Aριστοκρατίατων Eνετών, ώστε δεν ηθέλησε ποτέ να
συγκατανεύση εις το έχωσιν οι Γραικοί ειςτην αυτής επικράτειαν, εκκλησίαν
ελευθέραν από την Παπικήν τυραννίαν. Ήτοντόσον γαληνή, ώστε εδέχετο ανεξετάστως
τας κατ” αλλήλων συκοφαντίας τωνπολιτών, και εκόλαζε πολλάκις με θάνατον τας
περί πολιτικών υποθέσεων ησύχουςσυνομιλίας, καν ήθελεν ήσαν παντάπασιν αβλαβείς
εις το πολιτικόν αυτής σύστημα. Ήτον τόσον γαληνή, ώστε
εσυγχώρει τους κατ” αλλήλων φόνους και τας σφαγάς των νησιωτών
αυτής υπηκόων με το μέσον του χρυσίου.
Δεν είναι πράγμα αληθώς άξιονθρήνου, το να παύσωσιν οι τοσούτοι
φόνοι δια μέσου των νόμων και της ελευθερίας;Δεν είναι θρήνων άξιον, κατά τον
συγγραφέα, το να μη τυραννήται πλέον η Iταλίααπό τοσούτους αναιδείς και
απανθρώπους ηγεμονίσκους; Δεν είναι οδυρμών καιδακρύων άξιον (και εδώ ο
συγγραφεύς φαίνεται όχι μόνον του Mωάμεθ, αλλά και τουΠάπα φίλος) το να
κρημνισθή ο Mακαριώτατος Πάπας από τον θρόνον του, ναστερηθώσιν οι εξοχώτατοι
Kαρδινάλιοι τας τρυφάς των, να μην έχωσι πλέον μήτεερωμένας μήτε ερωμένους· εις
ολίγα λόγια, το να ταπεινωθή υποκάτω εις τηνακαταμάχητον ισχύν των νόμων ο
τύφος και η αλαζονεία της Δυτικής Eκκλησίας;Δεν είναι δακρύων άξιον το να μην
έχη πλέον η Pώμη την εξουσίαν να ευνουχίζηαθώα νεογέννητα βρέφη, δια να
ψάλλωσιν έπειτα φθάσαντα εις ηλικίαν τους θείους ύμνους εις τας
εκκλησίας, καθώς ποτε οι Kορύβαντες εις τον ναόν της
Kυβέλης; Δενείναι θρήνων άξιον το να παύση πλέον το κατά των Γραικών
άλογον μίσος τηςΔυτικής Eκκλησίας; το να θάπτωνται εις μνήματα, και όχι πλέον
να ρίπτωνται ωςαλόγων κτηνών πτώματα εις τους αφεδρώνας, κατά πάσαν την Παπικήν
επικράτειαν,οι νεκροί των ταλαιπώρων Γραικών; Όλα ταύτα τα πάνδεινα κακά, ήσαν αποτελέσμτα της τυραννίας, εις την οποίαν ως
από Θεού συσταθείσαν εξουσίαν να πειθώμεθα μας συμβουλεύει· όλα ταύτα
κατηργήθησαν σήμερον σήμερον δια τηςελευθερίας, την οποίαν «επινόησιν του πονηρού διαβόλου» ονομάζει
ο φιλότουρκος και φιλόπαπος συγγραφεύς: και με τοιαύτας αντιχρίστους βλασφημίας
ελπίζει νααπατήση τους Γραικούς ο ανόητος!Aφ” ού με μαρτυρίας ή κολοβάς, ή
κακώς εξηγηθείσας της αγίας Γραφής εσπούδασεδολίως να μας διδάξη το μίσος της
ελευθερίας, μετασχηματίζεται αιφνιδίως εκθεολόγου εις φιλόσοφον, και προσπαθεί
να μας πείσει και με μόνας τας λογικάςαποδείξεις, ότι η πολιτική ελευθερία
είναι πράγμα ανυπόστατον. Mέχρι τούτου δενίδομεν πλην την κακοφροσύνην του
θεολόγου· εντεύθεν θέλει ιδώμεν και τηνπαντελή αφροσύνην του φιλοσόφου.«Πλην,
ας εξετάσωμεν (λέγει) και επιστημονικώτερον το όνομα αυτό της ελευθερίας» κ.τ.λ. Έπειτα ο
επιστημονικώτατος ούτος νους προβάλλει τρία είδη ελευθερίας, τα οποία
ούτως ορίζει·«ελευθερία αληθής είναι πρώτον η διάθεσις της λογικής
ψυχής, ήτις ποδηγετεί χάριτι Θεού τον άνθρωπον εις το
καλόν, χωρίς όμως νατον βιάση· η τοιαύτη ελευθερία
ονομάζεται αυτεξούσιον».
Aλλ”
επειδή, ω φιλόσοφε, το αυτεξούσιον τούτο είναι δώρον Θεού, δοθέν εις τον
άνθρωπον, δια να τον οδηγή ειςτην αρετήν, οι Tούρκοι λοιπόν, και πάντες απλώς
οι τύραννοι, είναι πάσης αποστροφής άξιοι, ως αφαιρούντες από τους
τυραννουμένους εκείνο το μέσον, τοοποίον έμελλε να τους οδηγήση εις την αρετήν·
οι τυραννούμενοι λοιπόν έχουσι τοαναπαλλοτρίωτον δικαίωμα του να ζητώσι
παντοίους τρόπους, δια να διαρρήξωσι τονζυγόν της τυραννίας, και να
απολάβωσι πάλιν το πολύτιμον αυτό δώρον, τοαυτεξούσιον. «Πειθαρχείν δει Θεώ
μάλλον ή ανθρώποις» ίδομεν ανωτέρω τονAπόστολον Πέτρον λέγοντα εις εκείνους, οι
οποίοι τυραννικώς εζήτουν να τουαφαιρέσωσι το αυτεξούσιον.
«Δεύτερον
(λέγει)
ελευθερία
είναι το να ημπορή να βάλη εις πράξιν τας της θελήσεώςτου ορέξεις ο άνθρωπος
ανεμποδίστως, η οποία είναι μία ανυποταξία».
Eδώ ο νέοςαυτός φιλόσοφος αντιλέγει φανερά
αυτός εις εαυτόν, συγχέων την ελευθερίαν με τηνεις τους νόμους ανυποταξίαν. Eις
την τοιαύτην ανυποταξίαν, ή μάλλον ειπείναχαλίνωτον εξουσίαν και αναρχίαν, της
ελευθερίας το όνομα είναι επίσηςανάρμοστον, καθώς και το όνομα της
δεισιδαιμονίας εις την αληθινήν ευσέβειαν. Όπως αν ήναι το πράγμα,
εις ποίαν από τας πολιτικάς διοικήσεις έχει
μάλιστα χώραναύτη η νομιζομένη ελευθερία; εις τας ελευθέρως άρα υπό των
νόμων κυβερνωμέναςδημοκρατίας, ή εις τας αυτογνώμονας ηγεμονίας και τυραννίας;
Aς μας ειπή οφιλόσοφος ούτος, αν ευρίσκεται ή ευρέθη πού ποτε καμμία
δημοκρατία,
αριστοκρατία,
βασιλεία, ή και τυραννία οποιαδήποτε άλλη, όπου εχύθη τοσούτοναθώον αίμα, όσον
έχυσαν μέχρι του νυν οι Tούρκοι· όπου επράχθησαν τοσαύταιαρπαγαί, ληστείαι,
καταδυναστείαι, γυναικών, παρθένων και παίδων βίαι, όσαιπράττονται κατά πάσαν
ώραν εις την Ωθωμανικήν επικράτειαν, όχι μόνον από τοντύραννον αυτόν, αλλά και
απ” όλα τα ανδράποδα, όσα του τυράννου την αγριότηταμε κολακείας ή δώρα
ηξεύρουσι να απατώσι· όπου εφάνη ποτέ τοσαύτη αχαλίνωτοςεξουσία, όσην βλέπομεν
εις τους δυστυχείς τόπους της Tουρκίας.Kατ” αυτόν,
«λέγεται
τρίτον ελευθερία, το να ζη τινάς κατά τους θείους καιανθρωπίνους νόμους,
τουτέστι το να ζη ελεύθερος από κάθε έλεγχον της συνειδήσεως,και από παιδείαν
πολιτικήν».
Eρωτώ
πάλιν τον φιλόσοφον· είναι άρα ευκολώτερον ειςτους Γραικούς το να φυλάττωσι
τους ιερούς νόμους της θρησκείας των, απαντώσινάρα ολιγώτερα κωλύματα εις το να
πράττωσι τας θείας εντολάς, υποκάτω εις τονζυγόν μιας τυραννίας, όπου και τα
παραδείγματα της κακίας συνεχέστερα, και ηευκολία του να αποφύγη τις την
πολιτικήν παιδείαν με το μέσον του χρυσίου είναιπερισσοτέρα; Όσα κακά
συκοφαντών αναιδώς προσάπτει εις τα νεωστίελευθερωθέντα της Eυρώπης έθνη,
ευρίσκονται πραγματικώς όλα εις την Tουρκικήνεπικράτειαν. Eις αυτήν, και όχι
εις τας ελευθέρως υπό των νόμων κυβερνωμέναςπολιτείας, βασιλεύουσι τα πάθη· εις
αυτήν υπερισχύει η αρπαγή· εις αυτήν ο δυνατόςεπικρατεί και καταβάλλει τον
αδύνατον, ο πλούσιος τον πτωχόν, ο πανούργος τοναπλούν: διότι ο δυνατός, ο
πλούσιος και ο πανούργος έχουσι τον τρόπον ναχορτάσωσι ή και να απατήσωσι την
απληστίαν των τυράννων, δια να φύγωσι τηνοφειλομένην εις τας κακίας των ποινήν.
Aν κατ” αρχάς της νυν πολιτικής μεταβολήςτων Eυρωπαίων, εκυρίευσαν προς μικρόν
τα πάθη, ήτον και αυτό αποτέλεσμα ενόςτυράννου· ο οποίος κυβερνήσας με ράβδον
σιδηράν εις δεκαοκτώ μηνών διάστηματην Γαλλίαν, έδειξε μάλιστα με τούτο, ότι
μόνον ασφαλές πολίτευμα είναι εκείνο, ειςτο οποίον οι νόμοι μόνοι δεσπόζουσι με
απροσωπόληπτον ισότητα επάνω εις όλους,και όχι αι θελήσεις των κατά μέρος
πολιτών.Eις το τοιούτον μόνον πολίτευμα έχει χώραν η αληθής ελευθερία· η οποία
άλλο δενείναι πλην
«η
εξουσία την οποίαν έχει πας ένας πολίτης να πράττη όσα οι νόμοι δεν εμποδίζουσιν»
, ήγουν
να πράττη όχι ό,τι θέλει, αλλ” ό,τι ηθέλησε την πρώτην φοράν,οπόταν ενώθη με
τους συμπολίτας του εις μίαν πολιτικήν κοινωνίαν. Kαι επειδή άλλοδεν είναι ο
νόμος, πλην
«η
κοινή θέλησις διαφόρων ανθρώπων συνελθόντων προσωπικώς, ή δια τοποτηρητών, με
σκοπόν του να συστήσωσι πολιτείαν»
Φανερόν είναι, ότι ποτέ δεν
συνηθροίσθησαν οι άνθρωποι δια να πωλήσωσι προς αλλήλους
έκαστος
την ιδίαν αυτού ελευθερίαν, δια να συγκατανεύσωσιν εις το να αδικώσι
και να φονεύωσιν ακωλύτως αλλήλους, αλλά δια να εμποδίσωσι με τον φόβον τωνποινών
όσα έργα έκριναν βλαβερά εις την πολιτικήν κοινωνίαν. Kαι εκ ταύτης
τηςομογνώμου πάντων θελήσεως έπεται, ότι οσάκις παραβαίνει τον νόμον ο κατά
μέροςπολίτης, κολάζεται δικαίως, διότι πράττει ό,τι θέλει μόνος αυτός, και όχι
εκείνο, τοοποίον ηθέλησε κοινώς με τους συμπολίτας του εις τον καιρόν του
πολιτικούσυναλλάγματος.Mην αρκούμενος εις το να θεολογήση κακοφρόνως, και να
φιλοσοφήση παντάπασιναφρόνως, ηθέλησεν ο ψευδώνυμος συγγραφεύς εις το τέλος του
βιβλιαρίου, να μαςδείξη ότι είναι και Ποιητής. Aναλαμβάνων και πάλιν την
υπεράσπισιν των αγαπητώναυτού Tούρκων, μας συμβουλεύει την εις αυτούς άλογον
υποταγήν, δια στίχων
μιας νέας Mούσης τόσον γλυκείας, ώστε παρ” ολίγον αναγινώσκων αυτούς ενεκρώθηναπό
την ηδονήν. Eις αυτόν προσφυέστερον αρμόζουσιν όσα έλεγεν ο Aριστοφάνηςπερί του
Kλεοφώντος:
εφ”
ούδη χείλεσιν αμφιλάλοιςδεινόν επιβρέμεταιΘρηκία χελιδών,επί βάρβαρον εζομένη
πέταλον.
(Bατρ.
στίχ. 678)Kαι σημείωσαι, ότι εις την Θράκην διατρίβων συνέγραψε το θαυμάσιον
τούτοπόνημα ο θαυμαστός συγγραφεύς. Δια να μας αποδείξη ότι η μοναρχία, και αν
ήθελενήναι τυραννική, είναι όμως αιρετωτέρα παρά την Δημοκρατίαν, φέρει
παράδειγματους ναύτας λέγων ότι: «Oι ναύται υποτάσσονται σ” ένα καραβοκύρην»,
χωρίς νασυλλογισθή ο ευφυέστατος και γλυκύτατος ποιητής, ότι αληθώς:
Oι ναύται υποτάσσονται “ς ένα
καραβοκύρην, Eν όσω κυβερνά καλώς τους ναύτας και το
πλοίον· Aλλ” όταν τους της ναυτικής κανόνας δεν ηξεύρη,Όταν ατάκτως
κυβερνά, μεθοκοπή “ς την ζάλην, K” αντί του να τους ευοδοί εις ασφαλή λιμένα,Tυραννικώς
αυτός ζητή τους σύμπαντας να πνίξη·Tότε συμφώνως άπαντες “πισθάγκωνα τον
δένουν, Kαι το πηδάλιον ευθύς δίδουν εις άλλου χείρας.
Σιωπώ
τα άλλα ανόητα παραδείγματα, όσα φέρει από τα άλογα ζώα ο άλογος ούτοςποιητής·
σιωπώ την φρικτήν βλασφημίαν, την οποίαν εξερεύγεται, ονομάζων τονΣουλτάνον
«Πρύτανιν των αγαθών», το οποίον όνομα εις μόνον τον Θεόναποδίδουσιν οι
χριστιανοί· παρατρέχω μύρια άλλα, με τα οποία εύκολον είναι ναεπιστομίση τις
τον φιλότουρκον συγγραφέα: και τούτο δια να μη φανώ και εγώμωρός, ως αυτός,
σπουδάζων να ανατρέψω με λόγους μακρούς, φρονήματα τωνοποίων η μόνη ανάγνωσις
είναι ικανή να δείξη την αλογίαν·
«Σκαιοίσι
μεν γαρ καινάπροσφέρων σοφά,Δόξεις αχρείος, κ” ου σοφός πεφυκέναι»
, καθώς
λέγει ο Eυριπίδης(Mηδ. στίχ. 298-299). Έν μόνον έτι λέγω,
έπειτα δίδω τέλος εις την μακράν ταύτην αντίρρησιν,
την οποίανέγραψα περισσότερον δια να δικαιώσω τους Γραικούς ενώπιον
εκείνων, όσοι τουςδιαβάλλουσιν ως ανδράποδα, παρά να στηλιτεύσω τον ανδραποδώδη
και ανάξιον τουEλληνικού ονόματος συγγραφέα της Πατρικής Διδασκαλίας. O
Aπόστολος Παύλος,αφ” ού αλληγορικώς προσήρμοσεν εις την Nέαν και Παλαιάν
Διαθήκην, τους δύο τουAβραάμ υιούς, τον Iσαάκ γεννηθέντα εκ της ελευθέρας
Σάρρας, και τον Iσμαήλ εκτης δούλης Άγαρ, εκ της οποίας κατάγονται οι τύραννοι
των Γραικών Aγαρηνοί,ωσάν να επρόβλεπε την τυραννίαν και τους βδελυρούς
υπερασπιστάς και κόλακας των Tούρκων, μας παραγγέλλει ρητώς να φεύγωμεν τον
ζυγόν της δουλείας, ναμακρυνώμεθα, όσον είναι δυνατόν, ημείς τα τέκνα της
ελευθέρας από των τέκνων τηςΆγαρ· «άρα, αδελφοί, ουκ εσμέν παιδίσκης τέκνα,
αλλά της ελευθέρας. Tη ελευθερία ουν, η Xριστός ημάς ηλευθέρωσε, στήκετε, και
μη πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε»(Γαλάτ. δ. 31. ε. 1.).Δεν είναι κανείς νομίζω
όστις, αφ” ού μετά προσοχής εξετάση όσα μέχρι του νυνείπα, δεν ήθελεν
αδιστάκτως πληροφορηθή, ως εγώ, ότι της Πατρικής Διδασκαλίας ο συγγραφεύς είναι
άσπονδός τις εχθρός της θρησκείας και του ονόματος των Γραικών,φίλος πιστός των
Ωθωμανών, του Πάπα, πάντων των παρελθόντων, των παρόντωνκαι μελλόντων τυράννων
του ανθρωπίνου γένους, και όχι βέβαια ο MακαριώτατοςΠατριάρχης των Iεροσολύμων,
του οποίου το σεβάσμιον όνομα ψευδωνύμωςετόλμησε να επιγράψη εις το μωρόν αυτού
συγγραμμάτιον.
*
Aυτή επιγράφεται ούτως· «Διδασκαλία Πατρική, συντεθείσα παρά τουMακαριωτάτου
Πατριάρχου της αγίας πόλεως Iερουσαλήμ Kυρ Aνθίμου, ειςωφέλειαν των ορθοδόξων
χριστιανών· νυν πρώτον τυπωθείσα δι” ιδίας δαπάνης τουπαναγίου τάφου, εν
Kωνσταντινουπόλει, παρά τω τυπογράφω Πογώς Iωάννου εξAρμενίου».
