Ο Παναγιώτης Κονδύλης δραστήριο στέλεχος του προδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΦΕΕ

Αθήνα, 25-28.4.1963. Στο τέταρτο Πανσπουδαστικό Συνέδριο αποφασίζεται η ίδρυση της ΕΦΕΕ. Στη φωτ. από αριστερά διακρίνονται μεταξύ άλλων οι: Θ. Νίκας, Κ. Βεργόπουλος, Π. Κονδύλης, Γ. Γραμματικάκης, Ν. Κιάος, Ξ. Μαυραγάνης, Γ. Μπαλάφας, Ν. Κωνσταντόπουλος, Π. Καλογεράκος.

Από το άρθρο του Γιάννη Τζανετάκου στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 16-10-2016
http://www.kathimerini.gr/879454/article/epikairothta/ellada/h-neolaia-kai-to-foithtiko-kinhma

Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’60 αφυπνίζεται στη χώρα η νεολαία. Η φοιτητική εννοείται, αφού εργατική δεν εντοπίζεται στο μετεμφυλιακό «κίνημα» εργαζομένων, το συγκροτούμενο από σφραγίδες δήθεν οργανώσεων, τις οποίες κατέχουν ακροδεξιοί επαγγελματίες εργατοπατέρες. Αγροτική δε νεολαία ουδέποτε υπήρξε ως οντότητα ούτως ή άλλως. Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 διαλύεται η παράνομη ΕΠΟΝ, η οποία έχει ήδη υποκατασταθεί από τη ΝΕΔΑ (Νεολαία της ΕΔΑ που έχει ιδρυθεί το ’51). Με την ακαριαία εδραίωση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην ηγεσία του συντηρητικού χώρου, εμφανίζεται βραδύτερα η ΕΡΕΝ (Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση Νέων). Κόμματα, κομματίδια, προσωποπαγή μορφώματα στο Κέντρο ουδέν οργανωτικό αντίκρισμα διαθέτουν στη νεολαία. Η ενοποίηση/ομοσπονδιοποίησή τους το ’61 ως Ενωση Κέντρου (Ε.Κ.) δημιουργεί με βραδύτατες διαδικασίες τις προϋποθέσεις ώστε να ιδρυθεί η ΟΝΕΚ (Οργάνωση Νέων Ενώσεως Κέντρου).
Δικτατορία Μεταξά, πόλεμος, κατοχή, εμφύλιος και τα παρεπόμενά του έχουν παρεμποδίσει τη νεολαία να εκφραστεί συλλογικά υπό κανονικές συνθήκες. Να αποκτήσει λόγο. Και δικαίωμα να επεμβαίνει στον βασανιστικά ομαλοποιούμενο –έως ένα σημείο– δημόσιο βίο. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η έξαρση του Κυπριακού μετά το ’55 προσφέρει έναυσμα και ευκαιρία στη Σπουδάζουσα της ΝΕΔΑ να κινητοποιήσει φοιτητές και να εξαγάγει τους κατά Σχολές συλλόγους τους από τον λήθαργο. Μάλλον εξ αντανακλάσεως αρχίζει αργότερα να κινητοποιείται και η ΕΡΕΝ. Φαίνεται, πάντως, ότι ο πρωθυπουργός προωθώντας το εκσυγχρονιστικό και καινοτόμο έργο του, επιδιώκοντας να περιορίσει τον ρόλο των Ανακτόρων και προσβλέποντας στη μελλοντική Ευρώπη, ελάχιστη σημασία αποδίδει στη νεολαία γενικότερα, αλλά και ειδικότερα στη δική του. Την εκχωρεί ή αφήνει να την υφαρπάσουν απ’ αυτόν ορισμένοι παράγοντες, μερικοί από τους οποίους έχουν παρακρατικές αντιλήψεις και διατηρούν προνομιακές σχέσεις με τις δυνάμεις ασφαλείας.

Επισημαίνεται ότι ο εφαρμοζόμενος από αυτούς αντικομμουνισμός αποτελεί έναν από τους πυλώνες της επίσημης πολιτικής. Οι ηττημένοι του εμφυλίου, άλλωστε, υποτίθεται ότι παραμένουν με το όπλο παρά πόδα. Ευλόγως οι παράγοντες επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τις διεργασίες στη φοιτητιώσα νεολαία. Προφανώς τη θεωρούν ευάλωτη στις δοξασίες της Αριστεράς, η οποία ιδιαίτερα μετά τις εκλογές του ’58 καθίσταται αξιοπρόσεκτος συντελεστής στην πολιτική ζωή, όσο κι αν συμπιέζεται ποικιλοτρόπως ώστε να παραμένει στο περιθώριο. Σε αυτό το τελευταίο συμβάλλει ο σαφής, έστω και με ηπιότερες διατυπώσεις, αντικομμουνισμός του Κέντρου, τόσο πριν, όσο και μετά την ενοποίησή του.
Το προαναφερθέν ενδιαφέρον των παραγόντων της Δεξιάς αποδεικνύεται (και) από το γεγονός ότι στο οργανόγραμμα της υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφαλείας (γωνία Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα) στην Αστυνομία Πόλεων υφίσταται Γραφείο Πνευματικής Κινήσεως (το Σπουδαστικό της Ασφαλείας στην καθομιλουμένη τότε...) με πολυπληθές προσωπικό και ποικίλες αρμοδιότητες. Κυρίως δε να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς, να σημειώνει, να «φακελώνει» τους ανήσυχους φοιτητές, να τους χαρακτηρίζει σωρηδόν και αναποδείκτως ως δρώντες κομμουνιστές και να τους στερεί το περιβόητο «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων».
Αλλά και να παρεμβαίνει παρεμποδιστικά έως και εκβιαστικά στις συντελούμενες πολιτικές ζυμώσεις στους πανεπιστημιακούς χώρους. Αντίστοιχο Γραφείο διαθέτει στη Θεσσαλονίκη η Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή. Ελέγξιμη υπηρεσιακώς η κατάσταση διότι λειτουργούν μόλις δύο πανεπιστήμια, ένα πολυτεχνείο και 5-6 εξωπανεπιστημιακές σχολές.
Οργανωτικά μορφώματα και ίδρυση της ΕΦΕΕ
Παράλληλα οι εκ των παραγόντων παρακρατικοί ιδρύουν την Εθνική Κοινωνική Οργάνωση Φοιτητών (ΕΚΟΦ), αρχικά ως σπουδαστικό βραχίονα της ΕΡΕΝ, ο οποίος όμως εν συνεχεία αυτονομείται πλήρως.
Συμπορεύεται δε με το Γραφείο Πνευματικής Κίνησης «προς πάταξιν του κομμουνισμού». Οξεία και πολωτική σύγκρουση Δεξιάς-Αριστεράς σημειώνεται στους φοιτητικούς χώρους. Η συμμετοχή των φοιτητών είναι περιορισμένη. Η Προοδευτική Ενωση Νέων (ΠΕΝ) του Σπ. Μαρκεζίνη διαθέτει ελάχιστα στελέχη πιστά σ’ αυτόν. Προσφέρει όμως καταφύγιο τόσο σε εισοδιστές Αριστερούς όσο και σε κεντρώους φοιτητές, οι οποίοι δεν έχουν ακόμα οργανωτική διέξοδο. Οι θεωρηθείσες τότε μη γνήσιες εκλογές του ’61 και ο κηρυχθείς εξαιτίας τους ανένδοτος αγώνας υπό τον καθιερωθέντα στην πράξη ηγέτη της Ε.Κ., Γ. Παπανδρέου, εκτινάσσουν οργανωτικά την ΟΝΕΚ (Οργάνωση Νεολαίας Ενώσεως Κέντρου). Εκφράζει και υλοποιεί πλέον στον τομέα της νεολαίας την προσπάθεια ν’ αποκατασταθεί και να διερευνηθεί το ανολοκλήρωτο δημοκρατικό πολίτευμα. Να γίνουν σεβαστές οι ατομικές ελευθερίες. Να καταλυθεί το αστυνομικό κράτος κ.λπ. Εν ολίγοις, να τηρηθούν οι θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος του ’52, το οποίο έστω και μη ιδανικό θεσπίζει την κοινοβουλευτική δημοκρατία δυτικού τύπου με διατήρηση όμως σε ισχύ της έκτακτης νομοθεσίας του εμφυλίου.
Η ωρίμανση
Εν πάση περιπτώσει η επίκληση του ακροτελεύτιου άρθρου του, του 114 από την ΟΝΕΚ, σήμαινε κατ’ ουσίαν τη διεκδίκηση δημοκρατίας ευρύτερων περιθωρίων. Ονοματοδοτεί δε το 114 σε συνδυασμό με το επακολουθήσαν σύνθημα «15% προίκα στην Παιδεία» από τον προϋπολογισμό, εμπνεύσεως της Αριστεράς, τη νεολαία της περιόδου. Η έως τότε στείρα αναμέτρηση Δεξιάς-Αριστεράς στο Φοιτητικό Κίνημα έχει οδηγήσει τους περισσότερους συλλόγους υπό τον έλεγχο της πρώτης. Με επίμοχθες διαδικασίες το πλήρως αυτονομημένο από το κόμμα σπουδαστικό τμήμα της ΟΝΕΚ και τα αντίστοιχα της ΝΕΔΑ και της ΠΕΝ σχηματίζουν ένα ιδιότυπο λαϊκό μέτωπο, το οποίο κυριαρχεί στο Φοιτητικό Κίνημα. Αυτό ωριμάζει και καθίσταται ριζοσπαστικότερο με ταχύτατο ρυθμό. Αναζητεί δε την οργανωτική ολοκλήρωσή του. Την επιτυγχάνει την άνοιξη του ’63. Ιδρύεται το τριτοβάθμιο όργανό του, η Εθνική Φοιτητική Ενωση Ελλάδος (ΕΦΕΕ). Ο πολιτικός έλεγχός της διακυβεύεται συνεδριακά κατ’ έτος. Μετά όμως τα Ιουλιανά του ’65 κυριαρχεί η ΟΝΕΚ.
Μόνο που η ΟΝΕΚ εν τω μεταξύ έχει διαλυθεί και υποκατασταθεί από την Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (ΕΔΗΝ). Ουδόλως αθώο το φαινόμενο...
Η προσφορά της ΟΝΕΚ στον ανένδοτο και τον Γέρο της Δημοκρατίας υπήρξε ανεκτίμητη. Η κυριαρχία της στο Φοιτητικό Κίνημα αξιοποιείται δεόντως απ’ αυτόν, παραβλέποντας ότι συνέτρεξε και επικουρία της Αριστεράς και αυτό παρά την αντικομμουνιστική ρητορεία του. Στη διάρκεια της πρωθυπουργίας του οι συμβιβασμοί του στη διαχείριση του Στέμματος και των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς και ορισμένες αστοχίες του στην πολιτική καθημερινότητα αποξενώνουν κυρίως το σπουδαστικό σκέλος της από το Καστρί. Στην αποξένωση συντελεί και το γεγονός ότι ο γιος του Ανδρέας μετά την υπουργοποίηση και την αυτοδρομολόγησή του προς την πατρική διαδοχή επιχειρεί διείσδυση και εισπήδηση στην ΟΝΕΚ. Οι σοσιαλδημοκρατικές απόψεις του αρχικά γοητεύουν. Ενα το κρατούμενο.
Οι παρεμβάσεις του Γ. Παπανδρέου
Συμπτωματικά, πάντως, την ίδια περίοδο η Οργάνωση επεξεργάζεται παρόμοιες θέσεις, αλλά χωρίς αυτόν ως αναγκαίο ηγέτη. Αυτές οι επεξεργασίες διαβάλλονται στον πρωθυπουργό-πατέρα ως προϊόν της διάβρωσής της από την Αριστερά. Η διαβολή ευστοχεί. Με απόφαση του –το δεύτερο κρατούμενο– διαλύεται περί το φθινόπωρο του ’64 η ΟΝΕΚ και αναγγέλλεται η ίδρυση την 1.1.65 της ΕΔΗΝ. Στη μεταβατική περίοδο εκλέκτορας προσώπων και οργάνων ορίζεται ένας οικονομικός σύμβουλος της Τραπέζης της Ελλάδος, φίλος του Ανδρέα 35-40 ετών. Ανακαλεί δε από την εφεδρεία συνομηλίκους του διατηρώντας δειγματοληπτικά στελέχη του σπουδαστικού της ΟΝΕΚ και στελεχώνει τα όργανα. Συγκροτείται μια πειθήνια κυβερνητική νεολαία με ευδιάκριτη την επιρροή του Ανδρέα.
Τα Ιουλιανά
Η ΕΔΗΝ ευτυχεί κατά κυριολεξία να βιώσει τα Ιουλιανά. Στη δίνη των γεγονότων και την αγωνιστική πρωτοπορία της λησμονούνται το ενδοκομματικό πραξικόπημα και η φραξιονιστική δραστηριότητα του ίδιου του Ανδρέα και παραγόντων του γραφείου του. Η ΕΔΗΝ καταξιώνεται αντιμαχόμενη τις αλλεπάλληλες ανακτορικές εκτροπές. Αντί υστερογράφου προστίθεται ότι λίγες βδομάδες πριν καρατομηθεί η ΟΝΕΚ, στελέχη της συναντούν τον πρωθυπουργό. Διεκτραγωδούν τις συνέπειες των κυβερνητικών αστοχιών. Επισημαίνουν –αυτά τα μειράκια– τον ελλοχεύοντα στις Ενοπλες Δυνάμεις κίνδυνο να επιβληθεί δικτατορία. Ανησυχούν. Ο Γεώργιος Παπανδρέου υιοθετεί τις ανησυχίες τους. Τις εμπλουτίζει. Υπερθεματίζει δε εξομολογούμενος ότι: «Εχω κι αυτόν τον Παπαδόπουλο που ισχυρίζεται ότι είναι ο Νάσερ της Ελλάδος». Τα όσα ακολουθούν γνωστά.
Και πάντως, η φοιτητική γενιά του 114 και του 15%, στην οποία φυσικά εκτός των Κεντρώων ανήκουν και αυτοί της Νεολαίας Γρ. Λαμπράκη (μετεξέλιξη της ΝΕΔΑ), συμπιέζεται αφορήτως, αν δεν συνθλίβεται στις μυλόπετρες της 21ης Απριλίου. Παρά ταύτα, μέλη της συγκροτούν ή συμμετέχουν πάραυτα σε οργανώσεις αντίστασης και πρωτοβουλίες ανοικτής αντίστασης. Καταβάλλουν βαρύτατο τίμημα, σαφώς βαρύτερο από όσο τους αναλογεί. Κι αυτό διότι δεν έχει επιχειρηθεί να καταλογιστούν ευθύνες.
Η Ιστορία έως τώρα στέκεται διστακτική στην αποτίμηση των γεγονότων, που οδηγούν στη δικτατορία. Κι όμως ο δημόσιος βίος από τη δολοφονία Λαμπράκη και μετά διακρίνεται από αλλεπάλληλες ελάσσονες ή μείζονες εκτροπές. Σε αυτό το φαινόμενο συντελούν ανούσιες, ιδιοτελέστατες κι ανεύθυνες οξύτητες· τυχοδιωκτικές και άστοχες προσωπικές επιδιώξεις, ανήκουστη αδυναμία πολιτικών προς επεξεργασία δεδομένων και εξεύρεση διεξόδων, στείροι ανταγωνισμοί, πρωτοφανή συμπλέγματα προς ικανοποίηση, μωρές φιλοδοξίες κ.λπ. Η Ιστορία πρέπει να επιμετρήσει πέραν των στερεοτύπων και της ιλαροτραγικής «Επαναστατικής Επιτροπής» και των περιστασιακών ή μη συμμάχων της.

*Ο κ. Γιάννης Π. Τζαννετάκος είναι δημοσιογράφος, ιδρυτικός πρόεδρος της ΕΦΕΕ (1963).