Σπύρος Γεωργίου: Δημήτριος Καπετανάκης- Δημιουργική θέα προς το Αιώνιο Εν

Αρχικά διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου στις 24 Φεβρουαρίου 2016 στο βιβλιοπωλείο Επί λέξει. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νέα Πολιτική τεύχος 19.

Σπύρος Γεωργίου: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ: Δημιουργική Θέα προς το Αιώνιο Έν- προσεγγίσεις στον στοχασμό του, εκδόσεις poema, Αθήνα 2016

Μετά το πυκνό  και ουσιώδες δοκίμιο για τον Ντίμη Απόστολόπουλο, ο Σπύρος Γεωργίου, με το νέο του δοκίμιο ξαναφέρνει στην επικαιρότητα έναν άλλο  πρόωρα χαμένο, εκλεκτό, στοχαστή. Τον Δημήτρη Καπετανάκη.

Ο Ζήσιμος Λορετζάτος  ονόμασε τον Δ.Κ και τον Γιώργο Σαραντάρη, «Διόσκουρους». Πράγματι μοιράστηκαν και οι δύο αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Ανήκαν  σε μια γενιά που ωρίμασε πολύ γρήγορα, ίσως πρόωρα. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό οφείλεται στα γεγονότα που μεσολάβησαν  μετά το ξεκλήρισμα του ελληνισμού της Ιωνίας, ή η παιδεία τότε παρείχε καλύτερες προϋποθέσεις για πνευματική καλλιέργεια από ότι στα χρόνια μας. Πάντως, αν και οι προσβάσεις στην διεθνή βιβλιογραφία ήταν πολύ λιγότερες από ότι σήμερα, όπως και οι οικονομικές δυσκολίες πολύ πιο έντονες, την ίδια χρονική περίοδο, ο Α.Καραντώνης λίγο μετά τα είκοσι του γράφει το δοκίμιο με το οποίο καθιερώνεται ως ποιητής ο Γ.Σεφέρης, ενώ ο Καπετανάκης και ο Σαραντάρης δημιουργούν το μεγαλύτερο μέρος του έργου τους πριν ολοκληρώσουν την τρίτη δεκαετία της ζωής τους

Ταυτόχρονα εντάσσονται στον ευρύτερο κύκλο του περιοδικού «Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών», που εξέδιδε η γνωστή τριάδα της Χαιλδεβέργης, ο Κ.Τσάτσος, ο Π.Κανελλόπουλος και ο Ι.Θεοδωρακόπουλος. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα φιλοσοφικά περιοδικά που χρησιμοποίησε συστηματικά και δίχως ενοχές την δημοτική. Εκτός από την στρατευμένη αντίθεση που έχουν προς τον μαρξισμό, κατά τα άλλα  ανάμεσα σε αυτούς που συμμετέχουν στο όλο εγχείρημα υπάρχει ένας ευδιάκριτος θεωρητικός πλουραλισμός που έδινε τον χώρο να αναπτυχθούν ξεχωριστές προσωπικότητες. με διαφορετικά χαρακτηριστικά αλλά με κοινό αναλλοίωτο χαρακτηριστικό την υψηλή ποιότητα. Έτσι ο Κ.Τσάτσος  υπήρξε ένας συνεπής νεοκαντιανός, παθιασμένα αντιρομαντικός   αλλά και συγχρόνως θαυμαστής κάθε ιδεοκρατίας από τον Πλάτωνα ως τον Χέγκελ. Ο Π.Κανελλόπουλος φέρει περισσότερες επιρροές από τον Κ.Γιάσπερς, τον Β.Σόμπαρτ και Γκ. Ζίμμελ.

 Ο Γ.Σαραντάρης έχοντας ζήσει αρκετά χρόνια στην Ιταλία, στο δοκίμιο  «Συμβολή σε μια φιλοσοφία της ύπαρξης», θα ξεδιπλώσει  μια σκληρή κριτική της Δύσης και θα αποδώσει ένα δυσβάστακτο χρέος στους Νεοέλληνες,γράφοντας: «νομίζω πως η σημερινή Ελλάδα μπορεί να κρίνει το λεγόμενο δυτικό πολιτισμό∙ μπορεί και πρέπει να κρίνει τον τέτοιο πολιτισμό, αν θελήσει να σωθεί από την επιρροή που η ίδια η Ευρώπη εξάσκησε πάνω μας έναν ολάκερο αιώνα, κ’ να επιθυμήσει να βρει την καθαρότητα μιας παρθενικής θέας και το αυτούσιο κάλλος της δικής μας χώρας και των ανθρώπων κριτήριο αλήθειας για όλους τους ανθρώπους της γης». Στην απόψεις  αυτές θα απαντήσει ο Π.Κ. από το ΑΦΘ τεύχος 4 στο δοκίμιο με τίτλο «οι αλήθειες ενός απρόσιτου». Εκεί η πιο σημαντική σκέψη του είναι πως αν σωθούμε, θα σωθούμε μέσα στην Ευρώπη, δηλαδή σε τελική ανάλυση μπορούμε και οφείλουμε να κρίνουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό  όχι όμως ως ξένοι από αυτόν. Στο ίδιο δοκίμιο, του Π.Κ,. υπάρχει η έμμεση αναφορά στην Δημήτρη Καπετανάκη, εφόσον αναγνωρίζει ότι υπήρξε μαθητής του μεν, αλλά με χαρά αναγνωρίζει ότι  πλέον βρίσκει τον δικό του προσωπικό δρόμο, γεγονός που θεωρεί ότι τον δικαιώνει ως δάσκαλο.

Γνωρίζουμε πλέον ότι  ο Δ.Κ. και ο Γ.Σ είχαν μια πολύ σύντομη ζωή. Ο Γ.Σαραντάρης θα πεθάνει νεότατος, 33 χρόνων κατά τραγικό τρόπο στα βουνά της Αλβανίας στον Ελληνοιταλικό πόλεμο. Ο Δημήτρης Καπετανάκης πέθανε το 1944 σε ηλικία μόλις 32 χρονών από λευχαιμία. Όμως το εξαιρετικής ποιότητας έργο που δημιούργησαν είναι μια άλλη πρόσθετη απόδειξη ότι στον ελληνικό μεσοπόλεμο, πέραν του πυρήνα της γενιάς του ’30 υπήρξε μια συνολική πνευματικά ανάταση. Από τις  μαρτυρίες των τωρινών ξεχωρίζει αυτή από το βιβλίο της Ιωάννας Τσάτσου «Κυδαθηναίων 9» όπου μαθαίνουμε ότι στο σπίτι τους μαζευόντουσαν οι καλύτεροι φοιτητές του Κ.Τσάτσου: ο Δ.Καπετανάκης, ο Άγγελος Βλάχος, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος και ο Γιώργος Σαραντάρης. Προφανώς όλοι τους υπήρξαν ξεχωριστές προσωπικότητες και ο καθένας ακολούθησε τον δικό του δρόμο, που κάποτε ήταν αντίθετος ή ασύμπτωτος από των υπολοίπων. Όμως είχαν εντιμότητα και ποιότητα σκέψης γεγονός που μας οδηγεί να ασχολούμεθα σήμερα μαζί τους με μεγάλο ενδιαφέρον αλλά και με την βεβαιότητα ότι σε αυτούς βρίσκουμε κάποιες ποιότητες που απουσιάζουν από την σημερινή Ελλάδα.

.

Τον Καπετανάκη, όπως και τον Σαραντάρη, περισσότερο από την έλλογη σκέψη θα τους απασχολήσει ή ίδια η ύπαρξη και κατά συνέπεια η ανυπαρξία και το μηδέν. Είναι ένα συμπέρασμα το οποίο θα συμμεριστούν τεκμηριωμένα όταν διαβάσουμε το έργο του Σπύρου Γεωργίου.

 Ολοκληρώνοντας το δοκίμιο του για το Ρεμπώ, ο Δ.Κ. τονίζει "να τολμήσουμε να αντικρύσουμε το πρόβλημα της ύπαρξης μας. Το μηδέν μπορεί να σώσει ή να καταστρέψει αυτούς που το αντικρίζουν, αλλά αυτοί που το αγνοούν είναι καταδικασμένοι σε αυταπάτη. Δεν μπορούν να προσποιούνται για μια πραγματική ζωή, η οποία, αν είναι γεμάτη από πραγματικούς κινδύνους, είναι επίσης γεμάτη από πραγματικές επαγγελίες".(Μυθολογία του ωραίου, εκδόσεις Χαρβεϋ Λίμνη-Αθήνα 1988, σελ.179).

Ο Σπύρος Γεωργίου αναφέρεται αναλυτικά στην διάλεξη του Δ.Κ για τον Προύστ όπου  συνδέεται με ευφυή τρόπο το Μηδέν με το Θεό: "Το μηδέν -το παν- που οι  πιστοί τ' ονομάζουν Θεό- είναι δυό ονόματα που δίνουν οι φιλόσοφοι στο ζόφο που κυκλώνει την ύπαρξή μας! Αληθινοί φιλόσοφοι είναι εκείνοι που μπορούν να μας κάμουν να αισθανθούμε αυτό που μερικοί ονομάζουν Θεό και άλλοι το μηδέν. Και  γι' αυτό βρίσκομε στον Προύστ τον αληθινό φιλόσοφο. Μας μιλάει πάντοτε για το μηδέν, για τον ζόφο της ψυχής μας και για τη νύχτα που απλώνεται πέρα απ' τη ζωή μας: τη νύχτα που εκείνοι που πιστεύουν την ονομάζουν Θεό".(ό.π.225).

 Ο Σπύρος Γεωργίου στέκεται επίση,ς  στο δοκίμιο του Δ.Κ. "Ντοστογέβσκι" στο οποίο αποδεικνύεται ένα λαμπρό, πρωτότυπο και γόνιμο πνεύμα. Ο Δ.Κ. καταλήγει πως αν ο Ντοστογιέβσκι είναι θρησκευτικός συγγραφέας "δεν είναι γιατί δίδαξε την πίστη στο Θεό, αλλά γιατί έδειξε, με ασύγκριτη δύναμη, πόσο επισφαλής είναι η πίστη"(ό.π.227). Έφτασε όσο μακριά φτάνει ο μηδενισμός για να διαπιστώσει "πως δεν υπάρχουν φράχτες γύρω από την ύπαρξη του ανθρώπου που να τον προφυλάξουν από τις δυνάμεις του τίποτε"(ό.π. 227). Όπως επεσήμανε ο Ζ.Λορετζάτος αριστουργηματική είναι η σύγκριση που κάνει ανάμεσα στον Λόγο περί της Μεθόδου του Ντεκάρτ και Το όνειρο ενός γελοίου. του Ντοστογιέφσκι. Ξεκινούν και οι δύο από την ριζική αμφιβολία, από το ερώτημα που ο Χάιντεγκερ διατύπωσε ως "γιατί να υπάρχει ο κόσμος και όχι το τίποτε;". Με την διαφορά ότι η αμφιβολία στον Ντεκάρτ είναι επιφανειακή  και προσποιητή, ενώ στον Ντοστογιέφσκι  ριζική, υπαρξιακή και αληθινή. Ξεκινά με την σκέψη ότι τίποτε δεν έχει νόημα. Δεν θα τον ενοχλούσε αν δεν υπήρχε ο κόσμος, αν είχαν καταστραφεί τα πάντα. Όμως το θέαμα ενός μικρού κοριτσιού που πάσχει, του αποκάλυψε το  νόημα της ύπαρξης και αναίρεσε τις προηγούμενες μηδενιστικές ενατενίσεις. Ο μεγάλος Ρώσος στοχαστής μετεωριζόμενος ανάμεσα στην ύπαρξη, την ανυπαρξία και το μηδέν καταλήγει ότι "στη δική μας γη μπορούμε κι αγαπάμε αληθινά μόνο με βάσανα και μόνο μέσω βασάνων ". Έτσι ενώ η ριζική αμφιβολία  οδηγεί τον Ντεκάρτ στον λόγο,  τον Ντοστογιέφσκι τον οδηγεί  στην αγάπη ως δικαίωση της ύπαρξης και του κόσμου. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Νίτσε, θαυμαστής και αυτός του Ντοστογιέφσκι στο πρώιμο έργο του για την γέννηση της Τραγωδίας, καταλήγει ότι η ύπαρξη δικαιώνεται με την Τέχνη, ως αισθητικό γεγονός.

 Ο Σπύρος Γεωργίου θα αφιερώσει ένα μέρος  του δοκιμίου  του, στο βιβλίο του Δ.Κ  "Από τον αγώνα του ψυχικώς μόνου". Πρόκειται για ένα έργο που δημοσιεύθηκε αρχικά στο ΑΘΦ και στην συνέχεια εκδόθηκε από τον ίδιο τον συγγραφέα.  Αποσκοπεί να περιγράψει την διαδρομή της ύπαρξης που προϋποτίθεται ως μοναχικής. Ίσως αναφέρεται στην ύπαρξη μετά τον θάνατο του Θεού, ή στην ύπαρξη  στην εποχή της νεωτερικότητας που είναι "ριγμένη στον κόσμο".  Καλείται να απαντήσει πότε η μοναξιά είναι κατάρα και πότε ευλογία. Οι επιρροές του Π.Κανελλόπουλου, του Γιάσπερς, του Νίτσε, του Ταίνις, του Ζίμμελ, του Σπένγκλερ,του Λ.Σεστώβ είναι προφανείς, όμως όχι μόνο δεν βλάπτουν την πρωτοτυπία της σκέψης του, αλλά αποτελούν μέρη ενός νέου οργανικού όλου που δημιουργεί ο ίδιος ο  Καπετανάκης. Δεν είναι συμπτωματικό όμως  ότι το έργο του ο Δ.Κ το αφιερώνει στον Π.Κ ως δείγμα οφειλής στον δάσκαλο αλλά και ως στοιχείο της πνευματικής τους φιλίας.  

Ο Σπύρος Γεωργίου για όσους γνωρίζουν προηγούμενα δοκίμια του, όπως αυτό για τον Ντίμη Αποστολόπουλο, χαρακτηρίζεται από αρετές που τον ακολουθούν πλέον στην συγγραφική του πορεία. Στέκεται με άρτιο, μεθοδικό και  διαφωτιστικό τρόπο  στην εργογραφία και βιογραφία του Δ.Καπετανάκη. Μας αποκαλύπτει με διαύγεια όλες τις διαστάσεις της σκέψης του ώστε να  κατανοήσουμε  την καίρια σημασία που έχει για τον σημερινό αναγνώστη. Με  καλαίσθητη και γλαφυρή γλώσσα και τρόπο εξαντλητικό παρουσιάζει, όλες τις σύγχρονες μαρτυρίες. Είναι πολύ σημαντική η καταληκτική απόφανση του : «Λογιζόμενη, επομένως, με γνώμονα την Υπόσταση, αυτή η μετάβαση συνιστά μια τολμηρή εσωτερική πράξη ελευθερίας, η οποία καταδεικνύει ότι ο Καπετανάκης στοχάστηκε, έγραψε κι έζησε μ’ έναν τρόπο γνήσια ποιητικό και ελεύθερο, σε μιαν ατμοσφαιρική φωταύγεια παρόμοια με εκείνην που διακρίνει την ποιητική των ελληνικών τραγωδιών » , αλλά και ακόμη πως «αυτός ο σπουδαίος στοχαστής και συγγραφέας ενσαρκώνοντας και φιλοτεχνώντας με το έργο και τη ζωή του, ένα αυθεντικό ιδεότυπο: έναν τύπο πνευματικού ανθρώπου στον οποίο το φιλοσοφείν “είναι ένα βαθύτερο ποιείν, μια διεργασία μετουσιωτική της προσωπικής του αλήθειας".