Μιχαήλ Ηλ. Δεκλερή: ΚΥΠΡΙΑΚΟ -Η τελευταία ευκαιρία 1972 1974, εκδόσεις Σιδέρη.

 

 

 

Ο Μ.Δεκλερής χαίρει μεγάλης εκτίμησης στον νομικό κόσμο καθώς είναι αυτός που δημιούργησε ένα μεγάλο μέρος της νομολογίας που αφορά την προστασία του περιβάλλοντος. Ίσως όμως δεν είναι το ίδιο γνωστή μια άλλη πτυχή της δραστηριότητας του: η συμμετοχή στις ενισχυμένες διακοινοτικές συνομιλίες στην Κύπρο με την ιδιότητα του πάρεδρου του Συμβουλίου Επικρατείας και κύρια αρμοδιότητα τα συνταγματικά θέματα.

Για πρώτη φορά διάβασα για την συμμετοχή στο έργο του πανεπιστημιακού Βαγγέλη Κουφουδάκη. Σε αυτό μαθαίνουμε ότι οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην αποδοχή από πλευράς Τουρκίας και Τουρκοκυπρίων των 13 σημείων που είχε προτείνει ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος για να τροποποιηθεί το σύνταγμα των συμφωνιών Ζυριχης-Λονδίνου. Οι προτάσεις αυτές υπήρjαν  η αφορμή οι Τουρκοκύπριοι να εγκαταλείψουν το κράτος, να κλειστούν σε θύλακες, να στρατιωκοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό και να προβούν σε πράξεις βίας.

Τι είχε προηγηθεί όμως του ενδοκυπριακού διαλόγου. Η αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας από την Κυπρο έπεισε την χούντα ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει στρατιωτική λύση ή να επιβληθεί με την βία η μονομερής Ένωση. Για αυτό ο Π.Πιπινελης και ο Ξανθόπουλος Παλαμάς, που ανήκαν στο συντηρητικό διπλωματικό κατεστημένο ώθησαν την ελληνοκυπριακή πλευρά να ξεκινήσει τον ενισχυμένο διάλογο. Ενδιαφέρον είναι ότι στα χρόνια που ακολούθησαν ο Σ.Μαρκεζίνης στο σύντομο διάστημα που υπήρξε πρωθυπουργός φιλοδοξούσε να λύσει όλες τις ελληνο-τουρκικές διαφορές δημιουργώντας όπως έλεγε μια μικρή Λωζάνη.

Σε όλη την διάρκεια των διαπραγματεύσεων η τουρκική πλευρά δεν αμφισβήτησε την ενότητα του κυπριακού κράτους και παραιτήθηκε από όλα τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει στην Ζυρίχη όπως το δικαίωμα veto του αντιπροέδρου. Σε αντάλλαγμα θα της παραχωρείτο η κοινοτική αυτοδιοίκηση στα χωριά που πλειοψηφούσε το Τ/Κ στοιχείο. Σε περίπτωση που υπογραφόταν από όλες τις πλευρές η νέα συμφωνία η Κύπρος θα γινόταν πλέον το δεύτερο ελληνικό κράτος και μετά από μερικές δεκαετίες θα είχε ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Βεβαίως τα πολιτικά γεγονότα απέτρεψαν δυστυχώς την εξέλιξη αυτή. Ρόλο έπαιξε σίγουρα η αναποφασιστικότητα του Μακάριου στο τελευταίο στο κρίσιμο στάδιο, όταν η πίεση από πλευράς της χούντας ήταν πιο έντονη.  Ο Γρίβας εξαπέλυσε τον εμφύλιο που αποδυνάμωσε το κυπριακό κράτος. Η άνοδος του Ετσεβίτ στην εξουσία με τις ψήφους του ισλαμιστή Ερμπακάν συνοδεύτηκε με την διακήρυξη ότι για αυτούς η ευκταία λύση θα ήταν η ομοσπονδία δηλαδή τελικά η διχοτόμηση. Το πραξικόπημα κατά του αρχιεπισκόπου Μακαρίου του έδωσε την ευκαιρία να την εφαρμόσει.

Η ουσία της ελληνικής διαπραγματευτικής τακτικής ήταν η εξής: "την παραίτηση των Τουρκοκυπρίων από τα υπερβολικά προνόμια της Ζυρίχης με αντάλλαγμα την παροχή αυτοδιοικήσεως"(σελ.96). Με αυτό τον τρόπο η πολυπληθέστερη ελληνική πλευρά εξασφάλιζε την εκπροσώπηση που της αναλογούσε στο κράτος ενώ η τοπική αυτοδιοίκηση που δινόταν στην τ/κ πλευρά δεν διασπούσε την κρατική ενότητα. Ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας είχε την πιο ουσιαστικές εξουσίες, ενώ οι εξουσίες του Τούρκοκύπριου αντιπρόεδρου ήταν χωρίς πολιτική βαρύτητα. Ο Μ.Δεκλερής τονίζει ότι "οι τουρκικές παραχωρήσεις στην οργάνωση του κράτους ήταν ικανοποιητικές και σχεδόν κάλυπταν τις κυριώτερες αξιώσεις της ελληνικής πλευράς, όπως είχαν διατυπωθεί ευθύς εξ αρχής στα 13 Σημεία του Μακαρίου(1963)"(σελ.102). Η αναμενόμενη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Τ/Κ και του αισθήματος ασφαλείας θα ήταν ένας παράγοντας ενσωμάτωσης τους στο κράτος. Η υποχωρητικότητα που έδειξε η τουρκική πλευρά οφείλεται πιθανότατα ότι αφενός  δεν μπορούσε να κινηθεί η ίδια στρατιωτικά δίχως να έχει δοθεί κάποια αφορμή, ενώ αφετέρου κατανοούσαν ότι η στρατιωτική σύγκρουση θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα και στην πλευρά των Τ/Κ.

Το βιβλίο είναι πολύ χρήσιμο γιατί αφενός περιγράφει γλαφυρά τις διακοινοτικές συνομιλίες και αφετέρου μας δίνει πολλές σημαντικές πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα της κρίσιμης αυτής εποχής. Γράφει για παράδειγμα ότι μετά τον θάνατο του Γρίβα, ο Μακάριος έκανε γενναίες προσπάθειες για να γεφυρωθεί το χάσμα με τους οπαδούς του. Επισημαίνει ότι «η εξουσία του Μακαρίου ήταν εδραία, όταν πέθανε ο Γρίβας. Εν τούτοις, ο θάνατος του Γρίβα είχε μεγάλη σημασία. Η οργάνωσή του, (ΕΟΚΑ Β’), δεν ανέδειξε αυτοδύναμο ηγέτη αλλά και δεν διαλύθηκε. Η κατάστασή αυτή ενίσχυσε τη φημολογία, ότι τα νήματα της οργανώσεως βρίσκονταν έξω από τη Κύπρο, στους κόλπους του στρατιωτικού καθεστώτος και δημιούργησε, όπως ήταν φυσικό, αίσθημα μεγάλης ανασφάλειας στο Μακάριο. Μπορεί ο Γρίβας να υπήρξε ο πιο αδυσώπητος αντίπαλος του, ήταν όμως εκεί στην Κύπρο, αυτεξούσιος παρ’ όλα τα σφάλματά του. Η προσωπικότητα του ήταν γνωστή στο Μακάριο, που κατά βάθος διατηρούσε πάντα αίσθημα πολιτικής υπεροχής απέναντι του. Με τον θάνατο, όμως του Γρίβα, η ηγεσία της οργανώσεως του έγινε αόρατη και οι προθέσεις της σκοτεινές και αδιευκρίνιστες»(σελ.240).  

Η σύγκρουση  της χούντας Ιωαννίδη και του Μακάριου αποδείκνυε ότι οι δυο πλευρές "ενεργούσαν σαν να μην υπήρχε καθόλου τουρκικός κίνδυνος"(σελ.272).