Μία πολύτιμη και σπάνια μαρτυρία για τον Παναγιώτη Κονδύλη
Το σπάνιο αυτό ηχητικό ντοκουμέντο —πρόκειται για τη μοναδική γνωστή καταγραφή της φωνής του Παναγιώτη Κονδύλη— προέρχεται από το Αρχείο Φωνών του Γιώργου Ζεβελάκη: «Ο Κοραής και η φιλοσοφία του Διαφωτισμού», ανακοίνωση του Κονδύλη τον Μάιο του 1983 στο Συνέδριο για τον Αδαμάντιο Κοραή, στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Χίου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 150 χρόνια από τον θάνατό του. Μετά το πέρας του συνεδρίου, η ηχογραφημένη ανακοίνωση μεταδόθηκε από το Γ΄ Πρόγραμμα.
* * *
Η περιγραφή της φιλοσοφικής σχέσης του Κοραή με τον Διαφωτισμό θα ήταν πρόβλημα σημαντικά απλούστερο αν ο ίδιος ο Δαφωτισμός ήταν ενιαίο πνευματικό κίνημα. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, συνίσταται από κάμποσες διαφορετικές —και, μάλιστα, αντιτιθέμενες μεταξύ τους— κύριες και δευτερεύουσες τάσεις, με αποτέλεσμα να αποκτούν ακόμα και οι κοινοί του τόποι πολλαπλές και αμφίλογες σημασίες, επιδεχόμενοι αντίστοιχα ποικίλες ερμηνείες, ανάλογα με τις επιμέρους κοσμοθεωρητικές συμπάθειες αλλά και με τις συγκεκριμένες πολιτικές ανάγκες όποιου τους επικαλείται κάθε φορά.
Αν λοιπόν θέλουμε να εντοπίσουμε τη θέση του Κοραή μέσα στον Διαφωτισμό, θα πρέπει να διαπιστώσουμε αν ανήκει σε κάποια ευδιάκριτη ιδιαίτερη τάση του, όπως είναι π.χ. ο υλισμός, ή αν κυρίως ενστερνίζεται τους κοινούς του τόπους, οπότε οφείλουμε να προσδιορίσουμε με ποιον τρόπο τους ερμηνεύει και τι μπορεί να συναχθεί από την ερμηνεία αυτή για τις συμπάθειές του απέναντι σε επιμέρους τάσεις του Διαφωτισμού. Κατά την άποψή μου, συμβαίνει το δεύτερο: ο Κοραής, δηλαδή, παραμένει σε κοινούς τόπους του Διαφωτισμού, ερμηνεύοντάς τους, ωστόσο, σύμφωνα με τις προσωπικές κοσμοθεωρητικές κλίσεις του και τους εκάστοτε στόχους της επιχειρηματολογίας του.
Την άποψη αυτή θα την αναπτύξω, συζητώντας παράλληλα τη θέση σύμφωνα με την οποία η σχέση του Κοραή με τον Διαφωτισμό πρέπει να νοηθεί πρωταρχικά στο πλαίσιο της προσωπικής και πνευματικής του επαφής με ένα ορισμένο ρεύμα του Διαφωτισμού, δηλαδή με το κίνημα των λεγόμενων Ιδεολόγων. Και εφόσον η έρευνα, όσο επιμελής και αν είναι στα επιμέρους, συχνότατα παραμένει άκαρπη όταν δεν στηρίζεται σε σαφείς εννοιολογικές διακρίσεις, επισημαίνω προκαταβολικά ότι η παραπάνω θέση μπορεί να έχει δύο και μόνο δύο έννοιες: ή ότι ο Κοραής μυήθηκε στις ιδέες του Διαφωτισμού από τους Ιδεολόγους ή ότι τους ακολουθεί με την τεχνική φιλοσοφική έννοια — παίρνει δηλαδή το μέρος τους στις γνωσιοθεωρητικές ή οντολογικές τους αντιμαχίες με άλλες φιλοσοφικές σχολές. Όμως λέω προκαταβολικά ότι ούτε το πρώτο συμβαίνει ούτε το δεύτερο. Το ότι ο Κοραής δεν μυήθηκε στον Διαφωτισμό από τους Ιδεολόγους θα το δείξω με μια χρονολογική και βιογραφική αναδρομή, η οποία στηρίζεται σε μαρτυρίες και αποφάνσεις σαφώς προγενέστερες από την εμφάνιση του κινήματος των Ιδεολόγων. Και το ότι πάλι ο Κοραής διόλου δεν ακολουθεί πάντοτε του Ιδεολόγους στις χαρακτηριστικές φιλοσοφικές τους πεποιθήσεις θα το δείξουμε αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο αποδέχεται και ερμηνεύει μερικούς από τους κοινούς τόπους του Διαφωτισμού. Μόνο αφού διευκρινίσουμε τα δύο αυτά σημεία μπορούμε να κατανοήσουμε σε τι ακριβώς συνίστανται οι αναμφισβήτητα στενές σχέσεις του Κοραή με τους Ιδεολόγους, όχι πια από προσωπική αλλά από φιλοσοφική άποψη.
Εν πάση περιπτώσει, η αναφορά στους Ιδεολόγους δεν μπορεί να έχει ιδιαίτερη φιλοσοφική ερμηνευτική σημασία, αν αυτοί προσφέρουν ή επιβεβαιώνουν στον Κοραή μονάχα κοινούς τόπους, που θα μπορούσε να τους έχει πάρει και από αλλού ή απλώς να τους ενστερνιστεί αναπνέοντας την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και, προπαντός, αν, όπως θα δείξουμε, ο Κοραής απομακρύνεται από τους Ιδεολόγους σε κρίσιμα επιμέρους σημεία, όσο αμελητέα κι αν είναι αυτά από ποσοτική άποψη και όσο και αν η ποιοτική τους σημασία ξεφεύγει από όποιον δεν έχει τις αναγκαίες γνώσεις στην ιστορία της φιλοσοφίας.
Τονίζω εξαρχής ότι δεν αμφισβητώ στο παραμικρό τα όσα έδειξε η ιστορική έρευνα για τις προσωπικές σχέσεις του Κοραή με τον κύκλο των Ιδεολόγων — προπαντός ο Φίλιππος Ηλιού σε μια θαυμάσια μελέτη που δημοσιεύτηκε στα Χιακά Χρονικά προ ετών…
Ακούστε ολόκληρη την ανακοίνωση:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου