Youtube

Youtube
Βρείτε το κανάλι μας στην ψηφιακή πλατφόρμα youtube.

Κυριακή 19 Μαρτίου 2023

Τόμας Χόμπς:Λεβιάθαν, ή ύλη, μορφή και εξουσία μιάς Εκκλησιαστικής και Λαϊκής κοινότητας,μετάφραση Γρηγόρης Πασχαλίδης, Αιμίλιος Μεταξόπουλος, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 2006


 

Στην σειρά της "Γνώσης" που διηύθυνε ο Παναγιώτης Κονδύλης κυκλοφόρησε το αριστούργημα του Τ.Χόμπς, που έγινε ευρύτερο γνωστό με τον τίτλο "Λεβιάθαν". Ακολουθεί την παράδοση του πολιτικού ρεαλισμού που ξεκίνησε από τον Θουκυδίδη και συνεχίστηκε από τον Ν.Μακιαβέλλι.
Τα ερωτήματα στα οποία απαντά ο Χόμπς είναι; τι σημαίνει ισχύς, ποιά είναι η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, ποια είναι η προέλευση του κράτους, πως μπορεί να αποτραπεί ο εμφύλιος πόλεμος.
Ξεκινώντας ο Χόμπς ορίζει την έννοια του Λεβιάθαν, δηλαδή του κράτους: "Η τέχνη προχωρεί ακόμα παραπέρα, μιμούμενη εκείνο το έλλογο και ανυπέρβλητο έργο της φύσης, τον άνθρωπο. Πράγματι, με την τέχνη δημιουργήθηκε αυτός ο μέγας Λεβιάθαν, ο αποκαλούμενος πολιτική κοινότητα ή κράτος, στα λατινικά civitas, που άλλο δεν είναι παρά τεχνητός άνθρωπος. Είναι, βεβαίως, αυτός μεγαλύτερος και ισχυρότερος από τον φυσικό άνθρωπο, στην προστασία και υπεράσπιση του οποίου αποσκοπεί. Η κυριαρχία αποτελεί την τεχνητή ψυχή αυτού του τεχνητού ανθρώπου, εμφυσώντας ζωή και κίνηση σ' ολόκληρο το σώμα"(σελ.77).
Ένα σημαντικό κεφάλαιο του "Λεβιάθαν" ασχολείτο την έννοια της ισχύος. Ανάμεσα στις πολλές πτυχές της ξεχωρίζει αυτή που αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην ύπαρξη πολιτικής κοινότητας και στην απόκτηση φίλων: "η μεγαλύτερη ανθρώπινη ισχύς είναι εκείνη που συγκροτείται από την επιμέρους ισχύ πολλών ανθρώπων, οι οποίοι συναινετικά ενώνονται σ' ένα πρόσωπο φυσικό ή πολιτικό, το οποίο διαθέτει την ισχύ του καθενός κατά τη βούλησή του, όπως συμβαίνει στην περίπτωση μιας πολιτικής κοινότητας, ή τις διαθέτει σύμφωνα με την κάθε ατομική βούληση, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της ισχύος μιας φατρίας ή μιας ένωσης φατριών"(σελ.157).
Η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, δίχως την ύπαρξη εξουσίας, είναι ο πόλεμος όλων: "Είναι λοιπόν φανερό ότι όσο οι άνθρωποι ζουν χωρίς μια κοινή εξουσία που θα τους κρατούσε όλους υποταγμένους, βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου. Και μάλιστα αυτός ο πόλεμος είναι πόλεμος των πάντων εναντίον των πάντων. Διότι ο πόλεμος δεν συνίσταται μόνο σε μάχες ή στην έμπρακτη σύγκρουση, αλλά καλύπτει όλο το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η βούληση για ένοπλη αναμέτρηση είναι επαρκώς γνωστή συνεπώς, η έννοια του χρόνου πρέπει να ληφθεί υπόψη στον προσδιορισμό της φύσης του πολέμου, όπως λαμβάνεται υπόψη και στον προσδιορισμό της φύσης μιας κακοκαιρίας"(σελ.195,196).
Πριν την συγκρότηση του Λεβιάθαν, δεν υπάρχει δίκαιο και δικαιοσύνη: "Συνέπεια του πολέμου όλων εναντίον όλων είναι ότι τίποτα δεν μπορεί να είναι άδικο. Οι έννοιες του ορθού και του σφάλματος, της δικαιοσύνης και της αδικίας, δεν έχουν εδώ καμιά θέση. Εκεί όπου δεν υπάρχει κοινή εξουσία, δεν υπάρχει νόμος, και εκεί όπου δεν υπάρχει νόμος, δεν υπάρχει και αδικία. Στον πόλεμο οι δύο ύψιστες αρετές είναι η δύναμη και η απάτη. Η δικαιοσύνη και η αδικία δεν συγκαταλέγονται ούτε στις πνευματικές ούτε στις σωματικές μας ιιδιότητες. Αν ανήκαν σ' αυτές, θα ενυπήρχαν και σ΄έναν άνθρωπο που θα ζούσε μόνος του στον κόσμο, όπως ακριβώς ενυπάρχουν οι αισθήσεις και τα πάθη. Ωστόσο, πρόκειται για χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τους ανθρώπους μέσα σε μια κοινωνία και όχι κατά μόνας. Μια περαιτέρω συνέπεια της κατάσταση πολέμου είναι ότι δεν υπάρχει ιδιοκτησία, ούτε κυριότητα, ούτε σαφής διάκριση ανάμεσα στο δικό μου και στο δικό σου, και στο καθένα ανήκει οτιδήποτε μπορεί να αρπάξει , και μάλιστα για τόσο διάστημα, όσο μπορεί να το διατηρήσει"(σελ.198).
Περισσότερα συγκεκριμένος ο Χόμπς υποστηρίζει: "για όσον καιρό ισχύει αυτό το φυσικό δικαίωμα όλων πάνω σε όλα, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, οσοδήποτε δυνατός ή σώφρων κι αν είναι, ότι θα εξαντλήσει την φυσιολογική διάρκεια του βίου του...Όσο κάθε άνθρωπος διατηρεί το φυσικό δικαίωμα του να κάνει ό,τι θέλει, όλοι οι άνθρωποι βρίσκονται σ' εμπόλεμη κατάσταση"(σελ.200).
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η κατάσταση πολέμου όλων εναντίον όλων; Με την εκχώρηση μέρους της ελευθερίας μας σε έναν τρίτο που θα εξασφαλίζει την ειρήνη και την ελευθερία. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται το κράτος, το Λεβιάθαν: "Υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος συγκρότησης κοινής εξουσίας, ικανής να προστατεύει τους ανθρώπους από τις έξωθεν εισβολές και τις μεταξύ τους αδικοπραγίες, και να τους παρέχει ασφάλεια έτσι ώστε να ζουν ικανοποιημένοι, συντηρούμενοι από την εργασία τους και τους καρπούς της γης. Ο τρόπος είναι ο εξής: όλοι εκχωρούν ολόκληρη την δύναμη και την ισχύ τους σ' έναν άνθρωπο ή σε μια συνέλευση ανθρώπων, στο πλαίσιο της οποίας είναι δυνατή, με βάση την αρχή της πλειοψηφίας, η αναγωγή όλων των βουλήσεων σε μία. Με άλλα λόγια, αναθέτουν σ' ένα άτομο ή σε μια συνέλευση ατόμων να τους εκπορσωπεί, έτσι ώστε ο καθένας να ορίζει και να αναγνωρίζει τον εαυτό του ως αυτεξούσιο εντολοδότη οποιασδήποτε ενέργειας επιτεί ή προκαλεί ο εκπρόσωπος όλων για θέματα σχετικά με την κοινή ειρήνη και ασφάλεια, υποτάσσοντας ο καθένας τη βούλησή του στη βούληση του τελευταίου και την κριση του στην κρίση του"(σελ.240,241). Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται ενοποίηση όλων ώστε το "πλήθος που ενοποιείται έτσι σε ένα πρόσωπο ονομάζεται Πολιτική Κοινότητα και στα λατινά civitas. Ιδού, λοιπόν, η γένεση εκείνου του μεγάλου Λεβιάθαν, ή μάλλον (για να μιλήσουμε με μεγαλύτερο σεβασμό) εκείνου του θνητου θεού, στον οποίο οφείλουμε, ύστερα από τον αθάνατο Θεό, την ειρήνη και την διαφέντεψή μας"(σελ.241).
Στην συνέχεια ο Χόμπς θα ορίσει τα τρία είδη της πολιτικής κοινότητας: "Όταν ο αντιπρόσωπος είναι ένας άνθρωπος, η πολιτική κοινότητα είναι μοναρχία. Όταν είναι η συνέλευση όλων, όσοι συναθροίζονται, είναι δημοκρατία ή λαϊκή πολιτική κοινότητα, ενώ όταν είναι συνέλευση ενός μόνον μέρους, είναι αριστοκρατία"(σελ.255). Αφού θα εκθέσει τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα κάθε πολιτεύματος:"ο ισχυρισμός ότι αποτελεί μειονέκτημα η ανάθεση της άσκησης της κυρίαρχης εξουσίας σ' έναν άνθρωπο ή σε μια συνέλευση ανθρώπων, ισοδυναμεί με τον ισχυρισμό ότι όλα τα είδη διακυβέρνησης είναι χειρότερα από τη σύγχυση και τον εμφύλιο πόλεμο"(σελ.259). Βεβαίως θα διατυπώσει και άλλα επιμέρους συμπεράσματα που είναι τουλάχιστον υπό συζήτηση, δηλαδή ότι τα μακροβιότερες πολιτικές κοινότητες είναι αυτές που δεν αμφισβητούνται, ενώ στην Αθήνα και στην Ρώμη διαπιστώνεται πως "δεν είναι η ελευθερία των επιμέρους ατόμων, αλλά η ελευθερία της πολιτικής κοινότητας"(σελ.281). Ορθότατα επισημαίνει πως "Νόμοι υφίστανται πραγματικά μόνο μετά την ίδρυση πολιτικής κοινότητας και είναι οι διαταγές της, άρα το θετικό της δίκαιο: γιατί υπάρχει κυρίαρχη εξουσία, που επιβάλει την υπακοή προς αυτό"(σελ.329). Θεμελιώδης νόμος είναι εκείνος με τον οποίο "οι υπήκοοι δεσμεύονται να επικυρώσουν την οποιαδήποτε εξουσία παραχωρείται στον κυρίαρχο, είτε πρόκειται για μονάρχη είτε για κυρίαρχη συνέλευση (εξουσία αναγκαία, για τη διατήρηση της πολιτικής κοινότητας), όπως η εξουσία για διεξαγωγή πολέμου και σύναψη ειρήνης, για απονομή δικαιοσύνης, για εκλογή αξιωματούχων, καθώς επίσης και για την λήψη οποιουδήποτε μέτρου κρίνει ως αναγκαίο για το δημόσιο όφελος. Μη θεμελιώδης είναι ο νόμος, του οποίου η κατάργηση δεν επιφέρει την κατάλυση της πολιτικής κοινότητας -όπως οι νόμοι που αφορούν τις διαφορές μεταξύ των υπηκόων"(σελ.348).
Από την σκέψη του Χόμπς αλλά και τις εμπειρίες που έχουμε από τους αιώνες που μεσολάβησαν από τότε που έγραψε το Λεβιάθαν νομίζω ότι επαληθεύεται ότι η κατάργηση του κράτους δεν είναι κανένα ιδανικό που θα αξίζει να ασπαστούμε, καθώς η επέλευση ενός τέτοιου γεγονότος σημαίνει την επιστροφή την προπολιτική κατάσταση του πολέμου όλων εναντίον όλων.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου