Ο Θεός είναι νεκρός, η αλήθεια δεν υπάρχεια συνεπώς όλα επιτρέπονται; Με αφορμή την έκδοση του έργο υτου Paolo Stellino "Νίτσε και Ντοστογιέβσκη -στις παρυφές του μηδενισμού" (μετ.Γ.Ι.Μπαμπασάκη, εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 6.2020) και του έργου του Ζ.Π.Σάρτρ "Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, μετάφραση Αντώνη Χατζημωυσή, εκδόσεις Δώμα , Αθήνα 2020) μας δόθηκε η ευκαιρία να ξανασκεφτούμε πάνω σε ορισμένα θεμελιώδη, αγαπημένα κείμενα.
Κατ' αρχήν η απόφανση ο "Θεός είναι νεκρός, όλα επιτρέπονται" παραλείπει ότι και όταν ο Θεός ήταν ζωντανός πολλά επιτρέπονταν αναλογιζόμενοι τις ευθύνες της καθολικής κυρίως εκκλησίας για την Ιερά Εξέταση, την απαγόρευση βιβλίων ή την ευθύνη του Καλβινισμού για τον διωγμό της τέχνης. Όμως η απόφανση "...όλα επιτρέπονται" υπονοεί ότι η εγκατάλειψη του Ιερού και η κυριαρχία του σχετικισμού οδηγεί στον ανορθόλογο, χυδαίο ατομικισμό.
Στο μυθιστόρημα του Φ.Ντοστογιέφσκη "Δαιμονισμένοι" ενσαρκώνονται όλοι οι ανθρώπινοι τύποι του μηδενισμού. Μάλιστα ένας από αυτούς , ο Βερχοβένσκη, έχει εμπνευστεί από τον "πεπτωκότα άγγελο", τον Νετσάγιεφ. Τις απόψεις αυτές θα τις επεξεργαστεί στους "Αδελφούς Καραμαζώφ".
Ο Νίτσε στο "Λυκόφως των Ειδώλων" γράφει ότι ο Ντοστογιέφσκι είναι ο μόνος ψυχολόγος που έχει κάτι να του μάθει. Στις αποφάνσεις "ο Θεός είναι νεκρός όλα επιτρέπονται", η "αλήθεια δεν υπάρχει όλα επιτρέπονται" ο Νίτσε προβληματίζεται στη "Γενεαλογία της ηθικής", στο "Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα" Μάλιστα στο πρώτο έργο θα αναφερθεί στο τάγμα των Ασασίνων(δολαφόνων) που το είχαν σαν σύμβολο. Σύμφωνα με τον P.Stelino οι προβληματισμοί δεν οδηγούν σε κατάφαση.Αντίθετα " το αναπόφευκτο κανονιστικό και αξιολογικό κενό, που έπεται από τον θάνατο του Θεού και την κατάρρευση της χριστιανικής ηθικής ερμηνείας του κόσμου, απέχει από το να είναι η επιθυμητή στάση ή ο επιθυμητός σκοπός του Νίτσε. Απεναντίας, ιδίως μέσα από τη φωνή του alter ego του, του Ζαρατούστρα, ο Νίτσε ενθαρρύνει την ανθρωπότητα όχι μόνο να δημιουργήσει νέες αξίες και να θέσει νέους στόχους (με άλλα λόγια να αυτοπροσδιοριστεί) αλλά επίσης κάτι ακόμα πιο σημαντικό να αναλάβει την ευθύνη αυτής της επιλογής(σελ.294).
Ο Χ.Γιανναράς στην "Εισαγωγή στη φιλοσοφία" που έχει γράψει θεωρεί ότι ο στοχασμός του Σαρτρ έχει θεολογικές διαστάσεις. Πάντως το έργο του "Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός" συνοψίζει πολλά από τα συμπεράσματα του όπως ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, ότι ο άνθρωπος είναι ριγμένος στον κόσμο, η σημασία της αγωνίας, η σημασία της ευθύνης. Ίσως το έργο αυτό θα πρέπει να διαβαστεί παράλληλα με το έργο του Μ.Χάιντεγκερ "Επιστολή για τον Ανθρωπισμό".
Γράφει ο Σάρτρ " ο υπαρξισμός, αντιθετα θεωρεί ότι είναι πολύ ενοχλητικό που ο Θεός δεν υπάρχει, γιατί μαζί μ' αυτόν εξαφανίζεται και κάθε δυνατότητα να εντοπιστούν αξίες σε κάποιο νοητό ουρανό. Πλέον δεν μπορεί να υπάρχει τίποτα που να είναι priori καλο, καθώς δεν υπάρχει μια άπειρη και τέλεια συνείδηση για να το συλλάβει . Δεν είναι πουθενά γραμμένο ότι το καλό υπάρχει, ότι πρέπει κανείς να είναι τίμιος, ότι πρέπει να μη λέει ψέματα, διότι βρισκόμαστε σε μια επικράτεια όπου υπάρχουν μονάχα άνθρωποι. Ο Ντοστογιέφσκι έγραψε κάπου:" Αν δεν υπάρχει Θεός, τα πάντα θα επιτρέπονταν". Αυτό ακριβώς είναι το σημείο απ' το οποίο ξεκινά ο υπαρξισμός. Πράγματι, αν ο Θεός δεν υπάρχει , τα πάντα επιτρέπονται και , κατά συνέπεια, ο άνθρωπος είναι εγκαταλελειμένος, παρατημένος, γιατί δεν βρίσκει πουθενά - ούτε μέσα του ούτε έξω του- κάτι απ' το αποίο να μπορεί να πιαστεί"(σελ.38,39).
Άμεση συνέπεια των παραδοχών αυτών είναι ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για ότι αποφασίζει και το ότι πράττει: "είμαστε μόνοι χωρίς δικαιολογίες. Αυτό θα το εκφράσω λέγοντας ότι ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Καταδικασμένος, γιατί δεν δημιούργησε ο ίδιος τον εαυτό του, πλην όμως ελεύθερος, γιατί από τη στιγμή που ρίχτηκε στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για όλα όσα κάνει"(σελ.39).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου