Ο Φώτος Πολίτης για τον Καραγκιόζη

 

Ο Φ.Πολίτης στην σύντομη ζωή (1890-1934) άφησε την σφραγίδα του στην πνευματική μας ζωή, ιδιαίτερα στο θέατρο και στη κριτική θεάτρου. Η έντονη δραστηριότητα του προκάλεσε κάποιες αντιδράσεις, μερικές από τις πιο αντιπροσωπευτικές μπορούμε να τις διαβάσουμε στο «Ελεύθερο Πνεύμα» του Γ.Θεοτοκά.

Ο Κ.Γεωργουσόπουλος επισημαίνει ότι ο Φ.Πολίτης ότι «έχει γράψει ένα αριστουργηματικό κείμενο που εξετάζει τον Καραγκιόζη από τη σκοπιά του ρυθμού, είναι ένα μοντέρνο στη σύλληψή του δοκίμιο που αναλύει τη νεοελληνική λαλιά. Πέρα από τη θεματολογία, πέρα από την τυπολογία της φιγούρας επέμενε στο καθαρό μουσικό στοιχείο, μέσα από το οποίο αποπειράται να συλλάβει τον παλμό της ράτσας. Ανακάλυψε δηλαδή ένα πυρηνικό, κυτταρικό χαρακτηριστικό, από το οποίο άντλησε θετικά συμπεράσματα για τη λαϊκή ιδιοσυγκρασία, όπως εκφράζεται μέσα από την πυκνή υποκριτική του καραγκιοζοπάικτη» (Κ.Γεωργουσόπουλος: Γ.Αποστολάκης-Φ.Πολίτης στο «Η κριτική στη νεότερη Ελλάδα, Ίδρυμα Σχολής Μωραϊτη, Αθήνα 1981, σελ.170,171).
Γράφει ο Φ.Πολίτης: « το τραγούδι, που εισάγει στη σκηνή κάθε ήρωα του Καραγκιόζη, βγαίνει από τέτοιαν ανάγκη, κ’ είναι η συμμαζεμένη υποκριτική έκφραση σε απόλυτη πληρότητα. Το τραγούδι εκείνο είναι η ηθική μορφή του σκιερού ήρωος, έντονη και διαυγής. Προεισάγει στη δράση, όπως οι αρχαίοι πρόλογοι κ’ οι πρόλογοι πολλών δραματικών έργων των αρχών της Αναγεννήσεως. Ο καραγκιοζοπαίχτης αλλάζει το χρώμα της φωνής του, για να εκφράση τον ήρωά του. Το απλό, μουσικό σκιτσάρισμα έχει αναπτυχθή σε πλαστικό τραγούδι. Ολόκληρος ο Μπαρμπά-Γιώργος, ολόκληρος ο Χατζηαϊβάτης, ολόκληρος ο Βελή-Γκέκας υπάρχουν στο εισαγωγικό εκείνο τραγούδι τους, που τις πιο πολλές φορές δεν αναφέρεται σ’ αυτούς τους ίδιους και στα περιστατικά τους, αλλά είναι ανεξάρτητο εντελώς από τη δράση κι’ από τον ειδικό λόγο της εμφανίσεως των. Το τραγούδι αυτό, σ’ ένα θέατρο σκιών, είναι το απόσταγμα της υποκριτικής εκφράσεως του κάθε τύπου που προβάλλει.
Η υπόκριση είναι μια συνολική σύλληψη, μουσική και χορευτική. Ο κάθε ηθοποιός, σαν άτομο, θα ποικίλη τους ρόλους του με την ατομική του καλλιτεχνική προσφορά. Αλλά οι λεπτομέρειες του παιξίματος υποτάσσονται στο γενικόν εκείνο ρυθμό. Δεν έχει καμιά σημασία ποιους δρόμους παίρνει η τέχνη στο λαϊκό, και ποιους στο δραματικό θέατρο. Το πρώτο διασώζει, με τον τρόπο του, τον αγνό ρυθμό της τέχνης αυτής, που από μιαν άποψη πλησιάζει πολύ περισσότερο στην ανώτερη δραματική ποίηση – την αρχαια ελληνική- από τα άλλα, μεταγενέστερα θέατρα. Και στο αρχαίο θέατρο, η εντονώτερη συγκίνηση εδίνετο με καθαρό τραγοούδι, Όλη η υπόκριση εκορυφώνετο σ΄έκφραση απόλυτα μουσική. Το ξαναλέω: ο Καραγκιόζης δεν μας ενδιαφέρει σαν περιεχόμενο, αλλά σα ρυθμός. Έχει αποκρυσταλλώσει σε κατακάθαρες, απλές γραμμές την έννοια της υποκριτικής τέχνης, που η εποχή μας την εθόλωσε και την παρεξηγεί»(ό.π.σελ.171).