Κορνήλιος Καστοριάδης: για την εξιδανίκευση και την θυματοποίηση των Αράβων

Α΄

"Στην ιστορία της Δύσης υπάρχει μια συσσώρευση φρικαλεοτήτων -τόσο εναντίον των άλλων όσο και εναντίον του εαυτού της. Αυτό δεν αποτελεί προνόμιο της Δύσης: είτε πρόκειται για την Κίνα, είτε για την Ινδία, είτε για την προαποικιακή Αφρική είτε για τους Αζτέκους, η φρίκη συσσωρεύεται παντού. Η ιστορία της ανθρωπότητας δεν είναι η ιστορία της πάλης των τάξεων αλλά η ιστορία των φρικαλεοτήτων- αν και δεν είναι μόνο αυτό...Υπάρχει, αντίθετα, κάτι που αποτελεί ιδιαιτερότητα, μοναδικότητα και βαρύ προνόμιο της Δύσης: η κοινωνικο-ιστορική φάση που πρωτοαρχίζει με την αρχαία Ελλάδα και ξανανεμφανίζεται, από τον 11ο αιώνα και μετά, στη Δυτική Ευρώπη, είναι η μόνη στην οποία βλέπουμε να αναδύεται ένα σχέδιο ελευθερίας, ατομικής και συλλογικής αυτονομίας, κριτικής και αυτοκριτικής: ο λόγος που καταγγέλει τη Δύση είναι η πιο λαμπρή επιβεβαίωση αυτού του φαινομένου. Γιατί στη Δύση είμαστε σε θέση, μερικοί τουλάχιστον απο εμάς, να καταγγέλλουμε τον ολοκληρωτισμό, την αποικιοκρατία, το εμπόριο των Μαύρων ή την εξόντωση των Ινδιάνων της Αμερικής. Δεν έχω δει όμως τους απογόνους των Αζτέκων, των Ινδών ή των Κινέζων να κάνουν μια ανάλογη αυτοκριτική, και βλέπω ακόμα και σήμερα τους Γιαπωνέζους να αρνούνται τις ωμότητες που διέπραξαν στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι Άραβες καταγγέλουν ασταμάτητα τον εποικισμό τους απο τους Ευρωπαίους, αποδίδοντας σ' αυτόν όλα τα κακά που τους ταλαιπωρούν -την εξαθλίωση, την έλλειψη δημοκρατίας, την παύση της ανάπτυξης του αραβικού πολιτισμού κ.λ.π.. Όμως ο εποικισμός ορισμένων αραβικών χωρών από τους Ευρωπαίους διάρκεσε, στην χειρότερη περίπτωση, εκατόν τριάντα χρόνια, όπως στην περίπτωση της Αλγερίας (από το 1830 ως το 1962). Οι ίδιοι όμως αυτοί Άραβες είχαν υποδουλωθεί στους Τούρκους και εποικιστεί απ' αυτούς επί αιώνες. Η τουρκική κυριαρχία στην Εγγύς και στη Μέση Ανατολή αρχίζει τον 15ο αιώνα και τελειώνει το 1918. Μόνο που οι Τούρκοι ήταν μουσουλμάνοι -οπότε οι Άραβες δεν μιλούν για αυτούς. Η άνθηση του αραβικού πολιτισμού σταμάτησε γύρω στον 11ο , το πολύ 12ο αιώνα, οχτώ αιώνες προτού τεθεί θέμα κατάκτησης από τη Δύση. Ο ίδιος δε ο αραβικός πολιτισμός κτίστηκε πάνω στην κατάκτηση, την εξόντωση και/ή τον λίγο πολύ βίαιο προσηλυτισμό των κατακτημένων πληθυσμών. Στην Αίγυπτο, το 550 μ.Χ. δεν υπήρχαν Άραβες -ούτε στη Λιβύη, στην Αλγερία, στο Μαρόκο ή στο Ιράκ. Βρίσκονται εκεί ως απόγονοι των κατακτητών που ήρθαν και εποίκισαν αυτές τις χώρες, προσηλυτίζοντας δια της βίας τους ντόπιους πληθυσμούς. Δεν βλέπω όμως να γίνεται καμιά κριτική αυτών των γεγονότων στον αραβικό πολιτισμικό χώρο. Όπως επίσης, μιλάμε για το εμπόριο των Μαύρων από τους Ευρωπαίους από τον 16ο αιώνα και μετά, αλλά κανείς δεν λεει ότι το δουλεμπόριο αυτό και η συστηματική υποδούλωση των Μαύρων εγκαινιάστηκαν στην Αφρική από Άραβες εμπόρους τον 11ο-12ο αιώνα (με τη συνενοχή, όπως πάντα, των βασιλιάδων και των μαύρων φυλάρχων) ούτε ότι η δουλεία ποτέ δεν καταργήθηκε αυθορμήτως, ενώ συνεχίζει να υφίσταται σε ορισμένες απο αυτές".

Συζήτηση με τον Olivier Morel στις 18 Ιουνίου 1993 στο Radio Plurielle και στο La Republique internationale des lettres τον Ιούνιο του 1994, στο Κ.Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, εκδόσεις Ύψιλον,μετάφραση Κ.Κουρεμένος, Αθήνα 2000, σελ.127,128.

Β'

Ανάμεσα στο κενό της Δύσης και τον μύθο των Αράβων

"Από τη μια υπάρχει η τεράστια μυθοποίηση των Αράβων από τους ίδιους τους Άραβες, οι οποίοι αυτοπαρουσιάζονται μονίμως ως τα αιώνια θύματα της Ιστορίας. Στην πραγματικότητα, αν υπήρξε ένα κατακτητικό έθνος, από τον 7ο ως τον 11ο αιώνα, ήταν ακριβώς οι Άραβες. Οι Άραβες δεν είναι αυτοφυές είδος των βουνοπλαγιών του Άτλαντα στο Μαρόκο, ζούσαν στην Αραβία. Στην Αίγυπτο δεν υπάρχε ούτε ένας Άραβας. Η σημερινή κατάσταση είναι αποτέλεσμα κατ' αρχάς της κατάκτησης και του λίγο-πολύ αναγκαστικού εξισλαμισμού των υποταγμένων πληθυσμών, στη συνέχεια του επί αιώνες εποικισμού των Αράβων όχι από τους Ευρωπαίους μα από τους Τούρκους, και τέλος του δυτικού ημιαποικισμού για μια συγκριτικά πολύ μικρότερη περίοδο.

Και σε ποιά κατάσταση βρίσκονται σήμερα πολιτικά; Πρόκειται για χώρες όπου οι δομές εξουσίας είναι είτε αρχαϊκές είτε μείγμα αρχαϊσμού και σταλινισμού. Πήραν ότι χειρότερο από τη Δύση και το κόλλησαν πάνω σε μια κοινωνία που από πολιτιστική άποψη είναι θρησκευτική. Στίς κοινωνίες αυτές η θεοκρατία ποτέ δεν παρασαλεύτηκε: ποινικός κώδικας είναι το Κοράνι, ο νόμος δεν είναι αποτέλεσμα της βούλησης του έθνους, είναι ιερός. Το ίδιο το Κοράνι δεν είναι κείμενο, που αποκαλύφθηκε σε άνθρωπο, που γράφτηκε από ανθρώπινα χέρια. Είναι στην ουσία του θείο. Η βαθιά αυτή νοοτροπία διατηρείται,και αναζωπυρώνεται καθώς έρχεται αντιμέτωπη με τη νεότερη εποχή. Όμως τμήμα της νεωτερικότητας, είναι και τα χειραφετητικά κινήματα που σχηματίστηκαν για αιώνες στη Δύση. Χρειάστηκαν μακραίωνοι αγώνες για να επιτευχθεί ο χωρισμός του θρησκευτικού από το πολιτικό. Ανάλογο κίνημα δεν αναπτύχθηκε ποτέ στο Ισλάμ. Και το Ισλάμ έχει απέναντι του μια Δύση που επιβιώνει αναλώνοντας την κληρονομιά της, διατηρεί ένα φιλελεύθερο status quo, αλλά δεν δημιουργεί πια χειραφετητικές σημασίες. Αυτό που περίπου λέμε στους Άραβες είναι: πετάξτε το Κοράνι και αγοράστε βιντεοκλιπ της Μαντόνα. Και ταυτόχρονα τους πουλάμε Μιράζ με πίστωση...Είναι γνωστό πως για μια ολόκληρη περίοδο οι Άραβες ήταν πιο πολιτισμένοι από τους Δυτικούς. Έπειτα χάθηκαν. Εκείνο όμως που πήραν από την κληρονομία της αρχαιότητας δεν υπήρξε ποτέ πολιτικής υφής. Η πολιτική προβληματική των Ελλήνων, θεμελιακή για τη δημοκρατία, δεν γονιμοποίησε ούτε τους φιλοσόφους ούτε τις κοινωνίες των Αράβων".

Συζήτηση με τον Edgar Moren, Le Monde 19 Μαρτίου 1991, και Κ.Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, εκδόσεις Ύψιλον,μετάφραση Κ.Κουρεμένος, Αθήνα 2000, σελ.70 και σελ.75.