Α.Κοραής: Η συμβολή του κλήρου στον φωτισμό του γένους

Ο Α.Κοραής επισημαίνει τον σημαντικό ρόλο του κλήρου στον φωτισμό του γένους. Ιδιαίτερη σημασία είχε στην γνώση της επιστήμης που έκανε τα πρώτα της βήματα αλλά και του Διαφωτισμού, καθώς πολλοί κληρικοί όπως ο Ε.Βούλγαρης υπήρξαν από τους πρώτους Έλληνες διαφωτιστές.

Τον αρχιεπίσκοπο Ουγγαροβλαχίας Ιγνάτιο θα επαινέσει πολλές φορές για την ενίσχυση της παιδείας, ειδικά την χρηματοδότηση τριών νέων ώστε να σπουδάσουν στην Βιέννη και στην Αυστρία.

Γράφει ο Α.Κοραής: "όταν ο Σεβασμιώτατος ημών Πατριάρχης καταγίνεται όλος διόλου εις την αναγέννησιν της Ελλάδος , όταν οι Αρχιερείς χορηγούσιν εις πολλούς νέους την αναγκαίαν δαπάνην εις την μάθησιν των επιστημών, όταν οι περισσότεροι διδάσκαλοι των Ευρωπαϊκών μαθημάτων ήναι ιερώμενοι, όταν μεταξύ των περιερχομένων την φωτισμένην Ευρώπην δια των επιστημών την απόκτησιν νέων ευρίσκονται και ιερείς και διάκονοι πολλοί, οι οποίοι επιστρέφοντες εις την Ελλάδα, μέλλουν να κατασταθώσι διδάσκαλοι και παιδευταί του γένους, και αν εκατόν άλλοι μωροί, ως ο συγγραφεύς της Αντιφωνήσεως, ήθελαν τους συκοφαντήσουν ως διδασκάλους αθεϊας"(Α.Κοραής,Προλεγόμενα στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και η αυτοβιογραφία, α' τόμος, ΜΙΕΤ, σελ.323,324).

Ειδική μνεία κάνει στους μοναχούς του Βατοπεδίου: " οι οποίοι καλέσαντες από τας Κυδωνίας διδάσκαλον με σκοπόν να εισάξωσιν εις τον Άθωνα της φωτισμένης Ευρώπης τα μαθήματα, απέδωκαν εις την μητέρα των την Ελλάδα τα χρεωστούμενα τροφεία"(ό.π. σελ. 348). Θα προσθέσει μάλιστα : "Εύγε και υπερέυγε, σεβασμιώτατοι Βατοπεδινοί. Εαν εσείς επληρώσατε ό,τι χρεωστείτε εις την κοινήν ημών μητέρα και πατρίδα, η πατρίς πρέπει να σας ευχαριστήση ως ευεργέτας, και όχι ως πληρωτάς. Σας ευχαριστώ κ' εγώ εξαιρέτως, ότι με δίδετε αφορμήν να κηρύξω εις της φωτισμένης Ευρώπης τους φιλέλληνες, ποιοί είναι την σήμερον οι Μοναχοί των Γραικών, και να ερωτήσω θαρρετά τους ευρισκόμενους εις αυτήν εχθρούς της Ελλάδος, εαν έχωσι να μας δείξωσι κανέν έθνος άλλο, του οποίου οι Μοναχοί συνέδραμαν να φέρωσι τα φώτα των επιστημών εις την πατρίδα του, ως μόνον θεραπείαν των πολυχρονίων της πατρίδος πληγών"(ό.π. σελ.348).