Ο Ι.Δραγούμης κατά του Βάγκνερ

Όπως και ο Νίτσε ο Ι.Δραγούμης διατύπωσε ιδιαίτερα οξεία κριτική κατά του Βάγκνερ.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1914 στην Βιέννη σημειώνει στο Ημερολόγιο του ο Ι.Δραγούμης:

"Χτες είδα το Parsifal του Βάγκνερ. Αυτός ο άνθρωπος ή φτώχεια από μελωδίες έπαθε ή μας έχει για χοντροκέφαλους (δηλ τους πατριώτες του τους Γερμανούς) και κοπανίζει όλο τα ίδια μοτίβα. Το ίδιο και με την πράξη, τη δράση του δράματος, επιμένει γαϊδουρινά στην ίδια σκηνή πολύν καιρό ως που να μας μπήξει στο καύκαλο. Έχει κάτι το ασύμμετρο στην τέχνη του και ακαλαίσθητο, και κάποιο ρωμαντισμό του ρεαλισμού. Μα ο ρεαλισμός ο άκρατος καταντάει αντιτεχνικός, είναι πάντα συμβατικό πράμα (conventionnel). Σε σπάνια μέρη του δράματος αυτού παρασύρθηκα από αληθινή συγκίνηση, σ' όλα τα άλλα μέρη η αντιλογία μου η εσωτερική δε μ' άφηνε να συγκινηθώ, και η αντιλογία μου έρχονταν από τη διαφορετική αισθητική μου. Έχω την ιδέα ότι και στα procedes του τα αρμονικά δεν είναι υπερβολικά πλούσιος. Μου φαίνεται πως σ' όλα του έργα ακούω τον ίδιο τρόπο αρμονικής σύνθεσης, με περιορισμένες μορφές. Μπορούσε να κάνει ο ίδιος ένα έργο τρομερά δυνατό, αν απ' όλα του τα δράματα έπαιρνε όλες τις μελωδίες και τις έβαζε σ' ένα έργο όλες μαζί, χωρίς να τις επαναλαμβάνει και τοσο πολύ και ούτε με τόσες παραλλαγές (variationa). Αν μ' άκουγαν οι Βαγνερικοί θα με σκότοναν"(Φ.Η, τόμος Ε',εκδόσεις Ερμής, σελ. 43).

Όμως στην ίδια ημερολογιακή εγγραφή διαπιστώνει ότι ξεπερνά τον μονοδιάστατο εθνισμό του: "Κάτι άλλο, κάτι πολύ σύνθετο και καινούριο πρέπει να βρω να με τραβήξει, να μ' επνεύσει, κάτι άλλο από το έθνος, γιατί, δεν ξέρω, μά κάποτε δεν έχω απόλυτη πίστη στο έθνος, όπως είχα τα δέκα τελευταία χρόνια. Με τη μελέτη μου για το νεοελληνικό πολιτισμό μου φαίνεται πως έκλεισα τον κύκλο της εθνικής μου πίστης. Τώρα πρέπει κάτι άλλο να βρω να μ' εμπνεύσει γιατί αυτό ξεθύμανε εν μέρει. Τι τάχα βράζει μέσα μου; Ποιά μεταμόρφωση γίνεται; Ποιό νέο φως αρχίζει να χύνεται; Ποιός ξέρει; Ο καιρός θα το δείξει"

(ό.π. σελ. 43).