"Ο Βασίλης ο Αρβανίτης" του Στρατή Μυριβήλη, ο Σολωμός Σολωμού και ο Κ.Κατσιφάς

Ο κοντινότερη λογοτεχνικά μορφή στον Σ.Σολωμού και στον Κ.Κατσιφά είναι "ο Βασίλης ο Αρβανίτης" του Σ.Μυριβήλη. Από κριτικούς όπως ο Ρένος Αποστολίδης , ο Α.Σαχίνης, ο Κ.Δεσποτόπουλος έχει υποδειχθεί ως ένα από τα σημαντικότερα διηγήματά του. Περιγράφει το παλικάρι, τον μάγκα, που οδηγείται αποκλειστικά από την ανδρεία του δίχως να λογαριάζει την παροδική του ύπαρξη. Με αυτόν τον τρόπο ο Σ.Σολωμού μόνος απέναντι από τις κατοχικές δυνάμεις ανεβαίνει στον ιστό για να κατεβάσει την τουρκική σημαία. Αντίστοιχα ο Κ.Κατσιφάς αρνείται τις εντολές του αλβανικού κράτους για να υποστείλει την ελληνική σημαία. Ούτε ο ένας , ούτε ο άλλος λογάριασαν την ζωή τους.
Αλλά ας δούμε τι γράφει, σε μια γνήσια δημοτική, ο Στρατής Μυριβήλης, για τον ήρωα του:
"Είναι λογής παλικαριές, είναι και λογής παλικάρια. Το κάθε τι στη ζωή το αγναντεύεις και το χαίρεσαι μέσα στον περίγυρό του. Όμως μέσα του είναι κ' ένας σκοπός που το κυβερνά, κι αυτός είναι που του δίνει το νόημά του. Κάθε καρπός θέλει τη γης και το κλίμα του για να μελώσει, θέλει κ' ένα στόμα να τον βυζάξει. Κάθε καράβι θέλει τα νερά του για να πλέψει, όμως η μοίρα του, εκεί σ' ένα μακρινό λιμάνι στέκεται και το καρτερεί. Έτσ' είναι. Μόνο το Βασίλη τον Αρβανίτη, που στάθηκε μέσα στα παιδιάτικά μου όνειρα ο αρχάγγελος της παλικαριάς, τόσα χρόνια περνούσαν από πάνω μου, μέστωναν τη στόχασή μου, και μολαταύτα δε μπορούσα να καταλάβω το θάμα της ορμής του. Τι γύρευε, που τραβούσε και τι πίστευε. Και μόνο τώρα, που ωρίμασε ο καημός στην ψυχή και στέριωσε ο καιρός την αντριά μου, τον κατάλαβα."(σελ.9,10).
Πιο αδρά συνεχίζει ο Μυριβήλης: "και μέσα στην καρδιά του μαγικού κόσμου, στέκεται τροπαιοφόρος ένας ξανθός παλίκαρος. Πότε χαμογελά καλοσυνάτος και ζευγαρίζει πίσω με τ' άσπρα δάχτυλα κάτι ξανθά μαλλιά σαν από φως. Πότε πάλι συννεφιάζουν τα μαβιά μάτια του. Γίνουνται μολυβιά σα δυο σφαίρες του γκραδιού και το κάτω χείλι ξεβγαίνει με το μορφασμό του ερεθισμένου αγριμιού, που οσμίζεται να χιμήξει. Σαν τι γύρευε και χτυπιόταν με τόσον καημό η παλικαριά του Βασίλη του Αρβανίτη; Με τους ανθρώπους και με το Θεό χτυπιόταν, με ξένους και δικούς, με το καλό και με το κακό έπιανε αμάχη. Και ποτές δεν έλεγε να καταλαγιάσει ο παραδαρμός του"(σελ.11). Ο πατέρας του Βασίλη ήταν οικοδόμος , αψύς και πεισματάρης τον είχαν βγάλει για αυτούς τους λόγους Αρβανίτη. Ο Βασίλης ήταν το δεξί του χέρι , τον βοηθούσε στα χτισίματα.
Ο Σαμπρής ο Τούρκος σκότωσε τον πρώτο παλικάρι του χωριού τον Ζαχαριά, που έφερνε "κοντραμπάντο γκράδες απ' το Ελληνικό". Το σκηνικό θυμίζει αρχαία τραγωδία: "το κουφάρι , απόμεινε ξαπλωμένο δυό μέρες στη μέση του δρόμου, δαγκάνοντας το χώμα. Κόσμος περνούσε και το ' βλεπε, κανένας δεν τ' άγγιζε, ώσπου να' ρθουν από το Μόλυβο αστυνόμοι και δικαστάδες. Μόνο σαν ξημέρωσε η Δευτέρα βρέθηκε κάτω από το κεφάλι του νεκρού ένα κεντητό μαξιλάρι και πλάι ένα κλωνί ανθισμένη ρωδιά. Ο Ζαχαριάς είχε ανοιχτά από τη μιά κι από την άλλη τα μπράτσα. Λες κι αγκάλιαζε ολάκερη τη γης στο στέρνο του να την παλέψει και να την καταπονέσει. Κάτι γριές του' βαλαν ένα αναμμένο φανάρι κοντά στο κεφάλι, κολλήσαν κεράκια στις τριγυρινές πέτρες"(σελ.41,42). Ο Βασίλης θα συναντήσει σε ένα χωράφι τον Σαμπρή και θα πάρει εκδίκηση για τον Ζαχαριά. Τον ρωτά "γιατί, βρε Σαμπρή, τόνε σκότωσες το Ζαχαριά;" Η απάντηση του Σαμπρή δεν θα είναι βέβαια ικανοποιητική και "ο Βασίλης τραβά την κάμα, την καρφώνει τέσσερις φορές, σταυρωτά , στα στήθια του Σαμπρή. Το αυλάκι κατεβάζει κόκκινο το νερό. Ποτίζει τις ντοματιές που μυρίζουν δυνατά στον ήλιο, κι όλο τραγουδά και σπιθοβολά. Ο Βασίλης σκουπίζει προσεχτικά το μαχαίρι στο βρακί του Τούρκου. Το βάζει στο ζουνάρι, ακουμπά με τα δύο μπράτσα, τσομπάνικα περασμένα στην κοντινή απιδιά και κοιτάζει το κουφάρι. Έτσι που έχει απλωμένο το χέρι, πιάνει στην τύχη ένα αχλάδι. Το κόβει μηχανικά, το μασσάει από γύρω-γύρω χωρίς να βιάζεται. Ύστερα πετά το κοτσάνι στο σκοτωμένο και φεύγει. Σφυρίζει και φεύγει"(σελ.44,45).
Το διήγημα του Σ.Μυριβήλη περιέχει και μια από πρώτο χέρι αναφορά στον Θεόφιλο : " και τούτος ο καφενές είναι σημαντικός και περίφημος, μπορεί να πει κανείς, σαν το νερό της Καρύνης γιατί μέσα κι όξω οι τοίχοι του είναι στολισμένοι με λογής πλουμίδια και ζουγραφιές του Θεόφιλου του Τσολιά. Ήταν ένας παράξενος άνθρωπος, για μισοπάλαβο τον είχαν, έρεψε φτωχός και έρμος μέσα στις λερές φουστανέλες του. Θα πεις, που βρέθηκε νησιώτης άνθρωπος και να' ναι φουστανελάς. Να, έτσι από μεράκι περίμενε τις Απόκριες κάθε χρόνο, να βάλει τις φουστανέλες και να βγει στο δρόμο. Για "μακεδόνας" θα 'βγαινε, για εύζωνας. Ήταν ένας ανθρωπάκος κοντός, χλωμός και κακομοίρης στο παρουσιαστικό, μολαταύτα μέσα του τον έτρωγε το μαράζι της λεβεντιάς, που του αρνήθηκε ο Θεός...Ο καημό του ήταν να στορίσει ηρωικά θέματα. Από την ιστορία του Αλή-πασά κι από τα κυνήγια. Σαν πέθανε κ' ύστερα, οι γραμματιζούμενοι από το Παρίσι και την Αθήνα, τον τελάληξαν μεγάλο ζωγράφο και τα κάδρα του έκοβαν μονέδα"(σελ.66,67).

Ψηφίδες και χρώματα: συλλογή ποιημάτων και πεζών μαθητών του 6ου Γυμνασίου Ν.Ιωνίας

Σε επιμέλεια του καθηγητή φιλολογίας και συγγραφέα Μιχάλη Πάτση ποιήματα και διηγήματα μαθητών που αναφέρονται στην ιστορία της Νέας Ιωνίας και σε στοχαστές που έζησαν σε αυτή όπως στον Τ.Σινόπουλο, Μ.Φιλήντα, Ρ.Μηλιώρη, Τ.Καίμη. Μια αξιέπαινη προσπάθεια.

Κατερίνα Πάπαρη, Ελληνικότητα και αστική διανόηση στον μεσοπόλεμο: το πολιτικό πρόγραμμα των Π.Κανελλόπουλου, Ι.Θεοδωρακόπουλου και Κ.Τσάτσου, εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2017, σελ.389.

 Η αναζήτηση των στοιχείων και των χαρακτηριστικών του ελληνισμού, της ελληνικότητας κατά μια άλλη έκφραση, απασχόλησε  το σύνολο της ελληνικής διανόησης κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου. Δεν ήταν μονάχα ο Άγγελος Σικελιανός και οι διανοούμενοι, υπό την ευρύτερη έννοια που τον ακολούθησαν στην πνευματική προσπάθεια  να συνδυαστεί η αναζήτηση του ελληνισμού με ένα όραμα που θα έχει οικουμενικές διαστάσεις. Όλοι οι στοχαστές της γενιάς το ’30 ή και άλλοι που για λόγους  ηλικίας ή ιδιοσυγκρασίας θα πρέπει να ενταχθούν σε αυτή ανάλωσαν ένα μέρος των δυνάμεων τους στην αναζήτηση των στοιχείων του ελληνισμού. Μάλιστα πολλοί από αυτούς προχώρησαν σε δύο κινήσεις αντίθετες μεταξύ τους αλλά εξισορροπητικές. Υιοθέτησαν τον μοντερνισμό ως στοιχείο νέων εκφραστικών τρόπων αλλά και αναζήτησαν τα στοιχεία του νέου ελληνισμού.

Ο Σεφέρης κατ’ αρχήν αλλά και ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο  Τσαρούχης, ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Δ.Πικιώνης αναζητούν το μοντέρνο αλλά εμβαθύνουν στο λαϊκό και παραδοσιακό. Έτσι η μοντέρνα ποίηση συνδυάζεται με την ανακάλυψη της αξίας του Θεόφιλου, του Μακρυγιάννη, του Ερωτόκριτου, των δημοτικών τραγουδιών, του καραγκιόζη, της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Ο Γ.Θεοτοκάς από την πρώιμη εποχή του «Ελεύθερου Πνεύματος» αλλά και με τα μεταγενέστερα κείμενά του αφενός επαναλαμβάνει την επιχειρηματολογία του Σεφέρη αφετέρου διατυπώνει αναλυτικά την σχέση ανάμεσα στον ελληνισμό και την οικουμενικότητα.

Ο διάλογος Σεφέρης- Τσάτσου για την μοντέρνα ποίηση τελικά κατά ένα μέρος κατευθύνεται στην αναζήτηση των στοιχείων της ελληνικότητας. Ο Κ.Τσάτσος θέτει ως αξιολογικό κριτήριο του ποιητικού λόγου την πιστότητα στην ελληνικότητα. Ο Σεφέρης αντιπαραθέτει τον «ελληνικό ελληνισμό» σίγουρα πιο γνήσιο και αυθεντικό στον «ευρωπαϊκό ελληνισμό» του Κ.Τσάτσου.

Οι περισσότεροι από αυτούς τους στοχαστές είναι Βενιζελικοί ή κινούνται στον χώρο του κέντρου. Αλλά και η αριστερά που ως αφετηρία θέτει σε δεύτερη μοίρα τα έθνη προβληματίστηκε για τα στοιχεία του ελληνισμού και σε ορισμένες περιπτώσεις επιχείρησε να την καθορίσει με βάση την λαϊκή του παράδοση.

Όλα αυτά δείχνουν ότι το επιχείρημα της συγγραφέως ότι η ελληνικότητα αναζητήθηκε και τελικά χρησιμοποιήθηκε μόνο από την αστική διανόηση είναι τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό λανθασμένο. Διότι δεν ήταν οι μόνοι που επικαλέστηκαν την ελληνικότητα, αλλά και ούτε έχει το ίδιο νόημα για όσους την επικαλέστηκαν.

Όμως από τρείς στοχαστές Π.Κανελλόπουλος, Κ.Τσάτσο και Ι.Θεοδωρακόπουλος μόνο οι δύο ταυτίστηκαν άμεσα με την πολιτική πορεία του ελληνικού συντηρητισμού. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι στην  συνέχεια δεν αντικαταστάθηκαν  από ίσης αξίας πρόσωπα που να μπορούν να συνδυάζουν τον φιλοσοφικό λόγο με την πολιτική σκέψη ίσως και με την πολιτική πράξη. Αλλά η αναζήτηση της ελληνικότητας και η ύψωση της σε αλάνθαστο αξιολογικό κριτήριο δεν τους οδήγησε στον πολιτικό απομονωτισμό. Αντίθετα πίστευαν ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της και με αυτά να συμμετάσχει στην Ευρώπη. Αντί λοιπόν της εθνικής μοναδικότητας τελικά ωθούν τον ελληνισμό να συναντηθεί με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά έθνη. Ίσως δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά γιατί και οι τρείς τους σπουδάσανε στα Πανεπιστήμια της Δυτικής Ευρώπης και επηρεάστηκαν ουσιαστικά από τα εκεί φιλοσοφικά ρεύματα. Η προσέγγιση του ελληνισμού συνεπώς γίνεται μέσα από το πρίσμα αυτών των φιλοσοφικών θεωριών. Ένα πρώτο διακριτό αποτέλεσμα είναι ο σκεπτικισμός με τον οποίο αντιμετωπίζουν την βυζαντινή φιλοσοφία. Η αφετηρία του Κ.Τσάτσου είναι νεοκαντιανισμός και σε ένα δεύτερο βαθμό ο εγελιανισμός. Ο Π.Κανελλόπουλος γνωρίζει καλύτερα από τους τρείς το έργο του  Μάρξ αλλά έχει επηρεαστεί από Γερμανούς  στοχαστές όπως ο Ταίνις, ο Ζίμμελ, ο Σ.Γκεόργκε που τον βοηθούν να συνθέσει μια συντηρητικής προέλευσης  κριτική του καπιταλισμού. Η αντιπαράθεση τους με την αριστερή διανόηση, όπως με τον Δ.Γληνό και τον τότε αρχειομαρξιστή Θ.Παπακωνσταντίνου, υπήρξε σφοδρή και ίσως δεν θα ήταν εντελώς άδικη η κατηγορία πως έκλειναν σε ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης.  Παρόλα αυτά και οι δύο συνελήφθησαν και στην συνέχεια εξορίστηκαν από την δικτατορία Μεταξά(σε αντίθεση με άλλους στοχαστές που συνεργάστηκαν). Μεταπολεμικά την κυβέρνηση Π.Κανελλόπουλου θα ανατρέψει η στρατιωτική δικτατορία. Αυτή την φορά δεν θα τους εξορίσει αλλά θα τους περιορίσει.

 Η αναζήτηση της ελληνικότητας κατά συνέπεια μπορεί να εξυπηρετεί μικροκομματικούς ευτελείς σκοπούς. Το ίδιο μπορεί φυσικά να συμβεί για οποιαδήποτε αξία όπως την αγάπη ή την  ιστορική δικαίωση της εργατικής τάξης. Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί την αναγκαιότητα ένας λαός να αναζητεί την αυτογνωσία του, τα στοιχεία που τον στηρίζουν, τα αγκωνάρια του.  Εάν μάλιστα στην διαδικασία αυτή συμμετέχει το σύνολο σχεδόν των στοχαστών ενός τόπου τότε η αναζήτηση του ελληνισμού έχει ξεφύγει από τα όρια μικροκομματικού ανταγωνισμού.

Η συγγραφέας  ακολουθώντας την μεταπολιτευτική πολιτική ορθοφροσύνη (σε αυτό ενδεχομένως να έπαιξε κάποιο ρόλο το γεγονός ότι επόπτης της τριμελούς επιτροπής του διδακτορικού της ήταν ο Α.Λιάκος) θέλει να αποδείξει ότι η αναζήτηση της ελληνικότητας  εξυπηρετούσε τους εκλογικούς και πολιτικούς σχεδιασμούς της δεξιάς παράταξης ειδικά σε σχέση με την αντιπαράθεση με την αριστερά. Γράφει: « η ελληνικότητα ως θεωρητικό, πολιτισμικό εργαλείο νομιμοποιούσε λοιπόν μια εθνική ιδεολογία αντικομμουνιστική, συγκροτούσε το αστικό μπλόκ έναντι στον ιστορικό υλισμό και την αριστερά, ήδη πριν από το τέλος της δεκαετίας του 1930 και τη μεταξική δικτατορία, που με την επιβολή της θα αξιοποιήσει και θα παγιώσει αυτό το σχήμα»(σελ.155). Πρόκειται για κλασσική αντιστροφή της πραγματικότητας. Η αναζήτηση της ελληνικότητας έγινε από στοχαστές, ποιητές, εικαστικούς εκτός αυτής της τριάδας και σε κάποιες περιπτώσεις σε αντιπαράθεση με αυτή. Οι περισσότεροι προέρχονταν από τον βενιζελισμό, γεωγραφικά κυρίως από τον μικρασιάτικό ελληνισμό, ενώ κάποιοι όπως ο Α.Σικελιανός κατά την διάρκεια της κατοχής  συνεργάστηκαν στην εθνική αντίσταση με την αριστερά. Ο Γ.Σεφέρης  συζήτησε και αντιπαρατέθηκε τελικά με τον Κ.Τσάτσο για την έννοια του ελληνισμού και την σχέση ανάμεσα στον μοντερνισμό και την παράδοση. Ο Ι.Θεοδωρακόπουλος έμεινε μάλλον έξω από αυτή την συζήτηση  αλλά μας άφησε ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα κείμενα για τον ελληνισμό.  Την σκέψη του Π.Κανελλόπουλου δεν την απασχολεί διόλου ο προσδιορισμός των στοιχείων της ελληνικότητας. Η αφετηρία του ήταν αποκλειστικά αρχαιοκεντρική και μόνο μετά τις παραινέσεις άλλων στοχαστών αποφάσισε να ασχοληθεί με τον βυζάντιο. Τελικά τα ενδιαφέροντα του ήταν άλλου είδους και απηχούν  σε μεγάλο βαθμό τον προβληματισμό της γερμανικής κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας. Τελικά όμως παρουσιάζεται το οξύμωρο σχήμα κατά την συγγραφέα: οι Τσάτσος, Θεοδωρακόπουλος, Κανελλόπουλος κατασκευάζουν ένα ιδεολόγημα το οποίο χρησιμοποιεί η δικτατορία Μεταξά, η οποία όμως  δεν θα επιδιώξει να συνεργαστεί μαζί τους αλλά θα τους εξορίσει.

Σε δύο σημεία του βιβλίου (σελ.69,σελ.173) ο νομικός Χάνς Κέλσεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στους οπαδούς του εθνικοσοσιαλισμού. Πρόκειται για σημαντικό ατόπημα. Γιατί ό Κέλσεν αφενός αντιπαρατέθηκε με τον Κ.Σμίτ αφετέρου υπερασπίστηκε την δημοκρατία.

Οι αναφορές που γίνονται στο έργο του Κ.Τσάτσου είναι ανεπαρκείς. Περισσότερο ανεπαρκείς όμως είναι οι αναφορές στον Ι.Θεοδωρακόπουλο.  Αν ήθελε, η συγγραφέας, να μας δώσει μια πληρέστερη εικόνα θα έπρεπε να σταθεί στο γεγονός ότι ο Τσάτσος χαρακτήρισε τον ελληνισμό «ανάδελφο έθνος», αλλά παρόλα αυτά δεν συμπέρανε ως πολιτικό δέον την πολιτική  του απομόνωση και αναδίπλωση. Θα έπρεπε επίσης να σχολιάσει το γεγονός ότι ο Κ.Τσάτσος χαρακτήρισε την ΕΟΚΑ «εγκληματική οργάνωση» και αποδοκίμασε τον αντι-αποικιακό αγώνα του κυπριακού ελληνισμού. Σε αντίθεση με τον Γ.Σεφέρη που διαφώνησε με την συμφωνία της Ζυρίχης αυτός την υπερασπίστηκε. Άλλωστε κάτι τέτοιο ήταν προϋπόθεση για όποιον ήθελε τότε να σταδιοδρομήσει πολιτικά. Αλλά και ο Π.Κανελλόπουλος είχε δηλώσει «ότι η μετανάστευση ήταν ευλογία για τον τόπο». Όλα αυτά που χρήζουν σχολιασμού η συγγραφέας τα παράκαμψε  ακριβώς γιατί η αφετηρία της είναι «αντιεθνικιστική»  και επιδίωξη της είναι να αποδείξει ότι η αναζήτηση των στοιχείων του ελληνισμού αφορά αποκλειστικά την δεξιά ιδεολογία.

Η  μάλλον πρόχειρη αναφορά στον Ι.Θεοδωρακόπουλο επικεντρώνεται στο γεγονός ότι αυτός διαπιστώνει ότι η ανθρωπιστική θεμελίωση του αρχαίου ελληνισμού και ο χριστιανικός ανθρωπισμός  δίδουν νόημα της επανάστασης του 1821. Την συγγραφέα την ξενίζει το γεγονός αυτός που γνωρίζουμε πολύ καλά από τα κείμενα των αγωνιστών του 1821. Η χριστιανική πίστη του λαού με την υποσυνείδητη σε κάποιο βαθμό ανάμνηση του κλασσικού ελληνισμού έδειχνε το παράλογο της υποδούλωσης και ότι η ζωή χωρίς την ελευθερία είναι αδύνατο να γίνει αποδεκτή.

Η παρουσίαση του πολιτικού και πνευματικού  έργου του Π.Κανελλόπουλου είναι επαρκέστερη αν και δεν έχει θέση σε μια εργασία που έχει κύριο αντικείμενο την ελληνικότητα.  Αναδεικνύεται η προσπάθεια του Ενωτικού Κόμματος να ξεπεράσει τις διαιρέσεις και να συγκεράσει τις   αντιθέσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι συμμετείχαν στο κόμμα αυτό στελέχη βενιζελικά όσο και του Λαϊκού κόμματος. Στην διάρκεια της κατοχής ενέπνευσε την δράση της ΠΕΑΝ  μια οργάνωση αποτελεσματική στην δράση κατά των κατακτητών που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος. Φυσικά μετά τον πόλεμο ακολούθησε τους ανέμους του εμφυλίου πολέμου αλλά μετά την μεταπολίτευση θα ακολουθήσει μια πολιτική εθνική συμφιλίωσης.

Η ενασχόληση με το έργο των Π.Κανελλόπουλου, Ι.Θεοδωρακόπουλου και Κ.Τσάτσου θα ήταν μια καλή ευκαιρία για να δούμε το έργο τους στις πραγματικές τους διαστάσεις. Αντί αυτού διαβάσαμε άλλο ένα έργο στα πλαίσια της μεταπολιτευτικής πολιτικής ορθοφροσύνης, που αποσκοπεί να αναποδογυρίσει την πραγματικότητα, να την χειριστεί ιδεολογικά ώστε να δυσφημιστεί τελικά κάθε προσπάθεια για εθνική αυτογνωσία και να περιοριστεί η  προσπάθεια που αφορά όλο τον ελληνικό λαό σε ευτελές μικροκομματικό σχέδιο της εμφυλιοπολεμικής μάλιστα περιόδου.

Βάσος Λυσσαρίδης: Αν εθελούσια δεν γονατίσεις, ούτε νεκρό δεν μπορούν να σε γονατίσουν

«Ομιλία Επίτιμου Προέδρου του Κ.Σ. ΕΔΕΚ Βάσου Λυσσαρίδη σε Διεθνές Συνέδριο στην Αθήνα με θέμα: “Τρεις Γενοκτονίες μια στρατηγική” στις 17 Σεπτεμβρίου 2010»
Ατιμώρητα εγκλήματα υποτροπιάζουν. Ο Ταλαάτ δημιούργησε τον Αϊχμάν. Οι Τοπάλ Οσμάν και Κεμάλ πρόδρομοι για τα Νταχάου, το Δίστομο και τον ορφανό Πενταδάκτυλο.

Η σιωπή ισοδυναμεί με συνενοχή και η απάθεια διευκολύνει την συνέχιση.

Όταν γυρίζω πίσω χάνω την πυξίδα και τον χρόνο, τη γλώσσα, τη φυλή, την εθνότητα, γιατί κοινός ο πόνος, κοινή η οργή, κι η εμμονή για δικαίωση.

Σαμψούντα, Άδανα, Σμύρνη, Κερύνεια με κυνηγούν και στερεότυπα καταγράφω.
Αν ξεχάσω την Αμισό, τη Σάντα, την Κόνικα, τη Σασσούν, το Ασσυριακό Khoy, τη Σμύρνη θα’ χω ενταφιάσει την αξιοπρέπεια μου,

Αν παραγνωρίσω την Ποντιακή κραυγή «Μ΄ αοιλή εμάς και βάϊ εμάς η Ρωμανίαν πάρθεν», τους σταυρωμένους νέο-Σπάρτακους που μεταθανάτια σταυρώνουν τους σταυρωτήδες θάχω χάσει τον αυτοσεβασμό μου.

Γιατί θα με κυνηγούν οι κραυγές των θρυμματισμένων από τους Τσέτες νηπίων στους Ποντιακούς βράχους, οι ρόγχοι των απαγχονισμένων Αρμένιων διανοούμενων, οι πατημασιές των πεταλωμένων, ο άφωνος πόνος των βιασθέντων, το περήφανο βλέμμα του Πόντιου με την εθνική συνείδηση που δεν πεθαίνει ούτε στη διασπορά ούτε στην πατρώα γη με το στα φανερά Μαχμούτ αγάς και στα κρυφά Νικόλας τα ζωντανά μάτια των αποκεφαλισθέντων Αρμενίων, η Αρμένισσα μάνα που θηλάζει το βρέφος με πηχτό αίμα, τα ακρωτηριασμένα σώματα των Ασσυρίων, οι καμένες σάρκες στη Σμύρνη, και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, οι εξόριστοι σοφοί της Ιωνίας που χωρίς του Όμηρου τα ποιητικά αδημονούν κι αγανακτούν κι αναζητούν τους τραγωδούς, τους ποιητές, τ΄Απόλλωνα τη λύρα και την απέριττη τη γνώριμη αρχιτεκτονική.

Καμένη Ιωνία.

Δεν κάηκαν μονάχα οι άνθρωποι. Έριξαν στην πυρά θεούς, θεάνθρωπους άφθαστους στίχους, σκέψεις που το σκοτάδι έκαψαν κι έμεινε τώρα ορφανή με μόνο σιωπηλούς θεούς να καρτερούν.

Θα με κυνηγάνε οι αποδιωγμένοι της Κωνσταντινούπολης, οι χωρίς ελεύθερη πατρίδα της Αλεξανδρέττας, τα ξεροπήγαδα με τους δολοφονημένους Κύπριους και τα ορφανά αχνάρια του Κανάρη στη Λάπηθο.

Ακόμα και οι στρατολογίες θανάτου με την έφηβο Πόντιο ν΄αναφωνεί.

Μάνα παρακαλάω τον Θεό

σολτάτος να μην πάω

σιαπκαν να μην σκεπάουμε

ταλήν να μη εφτάω.
Θα με κυνηγά ο Τουμανιάν με την κραυγή της ερήμου οργής, ο Τζελαλιάν με το «Σήκω καϋμένε μου ραγιά», ο εξόριστος Σεφέρης αλλά και ο Αυξεντίου ο όρθιος με καμένη σάρκα ζωντανός στον Μαχαιρά.

Η νέο-οθωμανική πολιτική της Τουρκίας είχε ως δόγμα αφομοίωση ή αφανισμός.

Χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του Abdul Hamid «Για να λύσουμε το Αρμενικό πρέπει να εξαφανίσουμε τους Αρμένιους και του Αρχιστράτηγου Σιερκέρ» προς τον Πατριάρχη Ιωακείμ. «Θα σας κάψουμε όλους. Ή εσείς ή εμείς». Φυλετικά και οικονομικά τα κίνητρα.

Ο Ταλάτ με άμετρο κυνισμό απαντάει στην έκκληση του Μόργενταου να μη προχωρήσει σε απαγχονισμούς Αρμενίων ότι θα δώσουμε αμνηστία μετά τους απαγχονισμούς.

Οι Κούρδοι διασώθηκαν τότε ως αφομοιώσιμοι παρά την θέση του Νazim ότι όλα τα μη Τουρκικά έθνη θά’ πρεπε να εξολοθρευθούν.

Ενώ ο Φερίντ πασάς ομολογεί την ενοχή στη διάσκεψη Παρισίων ο Σακίρ δηλώνει ότι αν είχαμε εξαφανίσει τους Ρουμάνους τους Βούλγαρους, τους Σέρβους, τους Ελληνες αυτά τα εδάφη θα ήσαν τώρα δικά μας και ο Τσάβιτ ομολογεί και τους οικονομικούς λόγους.

Και προκλητική η προσπάθεια να επιρριφθεί ευθύνη στα θύματα των γενοκτονιών.

Ο Κεμάλ δηλώνει στον Αράλωφ ότι οι Πόντιοι ευθύνονται για τον αφανισμό τους και το ίδιο επαναλαμβάνεται για τους Αρμενίους.

Και δυστυχώς αυτή η νέο-οθωμανική πολιτική συνεχίζεται διαφοροποιημένη με όχι μόνο την ανοχή αλλά και την ενίσχυση της Τουρκίας που βαρύνεται όχι μόνο με παρελθοντικά εγκλήματα αλλά και με την συνεχιζόμενη κατοχή στην Κύπρο, την εθνοκάθαρση την δολοφονία 1,5% του πληθυσμού, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενός ολόκληρου λαού.

Έτσι η νέο-οθωμανική πολιτική προωθείται με τον Νταβούτογλου να απαιτεί κηδεμονία των Μουσουλμανικών μειονοτήτων στον πρώην Οθωμανικό χώρο προβάλλοντας το Κυπριακό ως πρότυπο με την προκλητική δήλωση ότι τα εγγυητικά δικαιώματα στην Κύπρο πρόσφεραν την «νομική» ευκαιρία για την εισβολή και τον βίαιο διαχωρισμό.

Προχωρεί ακόμα πιο πέρα. Ότι η Τουρκία θα πρέπει να ελέγχει τις Κυπριακές εξελίξεις κι αν ακόμα δεν υπήρχε ένας Τουρκοκύπριος γιατί αποτελεί απαραίτητο στοιχείο στους σχεδιασμούς της να αποβεί περιφερειακή υπερδύναμη με παγκόσμια εμβέλεια. Έτσι αποτελεί αφέλεια ότι η προσφορά οποιονδήποτε παραχωρήσεων προς τους Τουρκοκύπριους θα οδηγήσει σε λύση. Η επιλογή είναι ή προσαρμογή προς τις τουρκικές απαιτήσεις και μετατροπή της Κύπρου σε κηδεμονευόμενο μεταποικιοκρατικό μόρφωμα της Τουρκίας ή στρατηγική που να καθιστά τους τουρκικούς στόχους ανέφικτους ή οδυνηρούς για τις ευρύτερες προοπτικές της Τουρκίας, κυρίως τις Ευρωπαϊκές.

Σήμερα η Τουρκία απαιτεί ανταμοιβή για το έγκλημα της κατά της Κύπρου όπως ο Ταλαάτ απαιτούσε να εισπράξει τις ασφάλειες ζωής των απαγχονιζομένων Αρμενίων.

Γι΄αυτό επιβάλλεται ευρύτερα μια νέα στρατηγική βασισμένη στις πικρές εμπειρίες του παρελθόντος.

Γι΄αυτό συναισθηματικά αλλά και ρεαλιστικά δηλώνω:

Αν λησμονήσω τον χορό του Ζαλόγγου στην Κόνακα θα με κυνηγούν οι Ακριτίδηδες, οι Χαραλαμπίδιδες πρόδρομοι των Καραολήδων.

Αν λησμονήσω τις αφηγήσεις του Χοβιβιάν και τις γυναίκες στη Σασσούν θα με κυνηγούν οι στρατιές των δολοφονημένων και ο Αρμένιοι της διασποράς.

Αν λησμονήσω το Khoy θα με κυνηγά ο Agha Petros και το Gawar και γενικά το Ασσυριακό Seyfa.

Αν λησμονήσω τη Σμύρνη θα με κυνηγά η πανάρχαια Ιωνία και οι δικοί μου στα Βουρλά.

Αν διαγράψω τις γενοκτονίες θα με κυνηγά ο Sortiaux με τη δραματική διαπίστωση ότι οι νεκροί ήσαν τυχερότεροι των ζωντανών, αλλά ακόμα και ο Τσέρτσιλ και ο Κλεμανσώ με τις έστω δειλές αναγνωρίσεις του εγκλήματος και ο Ανατόλ Φρανς που χαρακτήρισε τον Ταλάατ τύραννο του τρόμου.
Θέλουμε φιλία με όλους τους λαούς. Συμπάσχουμε με τον Τούρκο κρατούμενο στα λευκά κελιά.

Όμως φιλία σημαίνει σεβασμό των εθνικών δικαιωμάτων και των διεθνών συνθηκών. Μονόπλευρη φιλία ισοδυναμεί με εθελοδουλία.

Ο Νταβούτογλου δυστυχώς εννοεί την φιλία ως προσαρμογή προς τις παράλογες και παράνομες Τουρκικές αξιώσεις.

Απαιτεί συγκυριαρχία στο Αιγαίο, κηδεμονία στη Θράκη αλλά και στις Μουσουλμανικές κοινότητες των Βαλκανίων και Αλεξανδρετοποίηση της Κύπρου και συγχρόνως Ευρωπαϊκή πορεία a la carte.

Η μεταοθωμανική Τουρκία όχι μόνο αρνείται την αναγνώριση εγκλημάτων αλλά θεωρεί τα θύματα ως υπεύθυνα.

Αυτοπεταλώθηκαν οι Πόντιοι, αυτοαπαγχονίσθηκαν οι Αρμένιοι, αυτοπυρπολήθηκαν οι Μικρασιάτες, αυτοκτόνησε ο Χρύσανθος, τα μαθηματικά στην Αλεξανδρέττα πήραν καινούρια διάσταση, οι Ασσύριοι αυτοκατακρεουργήθηκαν, οι Κωνσταντινοπολίτες πήραν τον δρόμο της φυγής εθελούσια κι οι Κύπριοι γενναιόδωρα παραχώρησαν εθελοντικά τη γη τους στους έποικους.

Θα χαιρετίζαμε μια αληθινά καινούρια Τουρκία με σεβασμό στις παγκόσμιες αξίες όμως δεν είναι μόνο που μας κυνηγά το παρελθόν μας ταλανίζει το παρόν.

Δίπλα στην Κόνακα, τα Άδανα, τη Σμύρνη αν επισκεφθείτε την Κύπρο θα σκοντάψετε στο συρματόπλεγμα της ντροπής που κρατάει διχοτομημένη την Ευρωπαϊκή Κύπρο, θα αντικρύσετε την τεράστια κατοχική σημαία που πληγώνει τον Πενταδάκτυλο και την αξιοπρέπεια μας, θα μαρτυρήσετε βιασμένες εκκλησίες, πλαστογραφημένες παραδόσεις με μια ανθρωπότητα όχι απλώς βουβή, αλλά με επιβράβευση της Τουρκίας με παρουσία στο Συμβούλιο Ασφαλείας και προεδρία στο Συμβούλιο Ευρώπης.

Κι έτσι και πάλι καταναγκαστικά οι Πόντιοι με ταξιδεύουν στο Μπεϊλάν, με τους Καδίογλου, τον Ιστύλ, τον Αντων πασά, πρόδρομους του Καραολή.

Οι Αρμένιοι με συνοδεύουν στην πορεία θανάτου με τη σκελετωμένη μάνα και να με ρωτάει ιτσιουν.

Οι Σμυρνιοί καταριούνται όχι μονάχα τους σφαγείς αλλά και τους χθεσινούς συμμάχους.

Οι Κωνσταντινοπολίτες σαρκάζουν για τη νέα τάξη πραγμάτων κι οι Κύπριοι ρωτούν πως το θύμα οδηγείται στο εδώλιο του κατηγορούμενου από Άννες και Καϊάφες με τους Πόντιους Πιλάτους να μην νίπτουν καν τας χείρας.

Ο Νταβούτογλου διακηρύσσει μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες εφόσον οι γείτονες προσαρμόζονται στην επεκτατική τους πολιτική.

Στην Κύπρο προτείνουν δυο κράτη, δυο λαούς, φυλετικά καθεστώτα και κυριαρχία της μειοψηφίας.

Ευρωπαϊκά δικαστήρια έμμεσα αποφαίνονται ότι η βία δημιουργεί δίκαιο και ότι οι αποδιωγμένοι ιδιοκτήτες περιουσιών χάνουν τα δικαιώματα τους μια και για μακρό χρονικό διάστημα απουσιάζουν. Δεν απουσιάζουν. Ο κατοχικός στρατός εμποδίζει την επάνοδο. Ζητά συγκυριαρχία στο Αιγαίο.

Όμως παρά τη διεστραμμένη Παγκοσμιοποίηση με υπεροχή του οικονομικού ενάντι του πολιτικού, παρά τη νέα διεθνή τάξη δυο μέτρων και δυο σταθμών, με επιλεκτική εφαρμογή διακηρυγμένων αρχών, παρά το τεράστιο χάσμα κατανομής πόρων και τεχνογνωσίας ένα καινούριο σύννεφο πλανάται πάνω στον πλανήτη που προμηνεί μια άλλη πορεία έστω κι αν η πολυδιάσπαση των εργαζομένων παρακωλύει κοινή δράση.

Η στέρηση εθνικών δικαιωμάτων εκτρέφει την τρομοκρατία και η κρατική τρομοκρατία την συντηρεί.

Η αποπολιτικοποίηση και η αποεθνοποίηση αποτελούν τα σύγχρονα όπλα της παγκόσμιας άρχουσας ελίτ και των εθνικών παραρτημάτων τους, όμως η λαϊκή αντίδραση ανακόπτει παγκόσμιες κηδεμονίες και δημοκρατικά ελλείμματα. Μοιραία η πρόοδος. Μοιραία η εποικοδομητική αλλαγή και οι παθόντες και πάσχοντες λαοί αποτελούν την αιχμή του αγώνα για μια άλλη παγκόσμια τάξη. Η Τραπεζούντα κατηγορεί, το Αραράτ υπενθυμίζει, ο Πενταδάκτυλος καταριέται τους βουτυροσπόνδυλους, η Σμύρνη κι η Πόλη εμβολιάζουν.

Όταν αναφερόμαστε σε εθνικές ρίζες μας καθορίζουν ως ρομαντικούς και εθνικιστές.

Αν εθνικισμός είναι να σέβεσαι την εθνότητα όλων και να διαφυλάττεις την δική σου τότε δηλώνω αδιόρθωτος εθνικιστής.

Χρειαζόμαστε μια νέα διεθνή τάξη πραγμάτων.

Χρειαζόμαστε μια παλινόρθωση αξιών.

Η κοινωνία της ζούγκλας οδηγεί στην έκρηξη.

Η κοινωνία της αδικίας οδηγεί σε ανωμαλία.

Αν με μοιρολατρικό ρεαλισμό αγνοήσω τη κραυγή του Ποντίου, αν αποδεχθώ ότι αποσιώπηση της γενοκτονίας των Αρμενίων είναι απαραίτητη για εξομάλυνση στην περιοχή.

Αν διαγράψω τον αφανισμό του Ελληνισμού της πανάρχαιας Ιωνίας θα με κυνηγούν ο Παντέλ Χαραλαμπίδης ο Κότσα Αναστάς, ο Χρυσόστομος, ο Μπαλακάν, ο Μνασιάν, ο Βαρανζαν που ζητάει μια χούφτα στάχτη από το πατρικό σπίτι ο Τεχλιριάν, και θα χάσω τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια μου.

Τα αρχεία του Χαλεπιού αναφέρουν εκτελέσεις νηπίων.

Ναι απαιτούμε δικαίωση. Αναγνώριση εγκλημάτων και θεραπεία όπου είναι εφικτή.

Και θ’ αγωνισθούμε γι΄αυτό. Και στα ενενήντα μου χρόνια δεν αναζητώ προσχήματα απουσίας.

Μου είπαν: Γιατί αγωνίζεσαι αφού έχει χαθεί η μάχη

Είπα: Γιατί αν δεν συνεχίσω δεν θα υπάρξει άλλη μάχη.
Στο δρόμο προς τον Πόντο

απ΄την νεοπατρίδα

προς το Αραράτ προς τη Σμύρνη

μυριάδες οι σταυρωμένοι

Όμως όπου και νάναι

ο σταυρωμένος Σπάρτακος

θα σταυρώσει τους σταυρωτήδες.
Τo’ πα πολλές φορές.

Ούτε ο θάνατος δεν είναι δικαιολογητικό απουσίας.

Η σκυτάλη προχωρεί. Θα χτίσουμε ένα καλύτερο κόσμο.

Θα τερματίσουμε μόνο με τη δικαίωση.

Κι εγώ τώρα τερματίζω.

Θεέ της οργής και του τρόμου

Αυτή τη φορά δεν σου ζητώ να

μου χαρίσεις δυο τελευταίες ώρες

για να ζητήσω συγχώρεση απ΄όσους

αδίκησα

αλλά για να μαρτυρήσω τη

δικαίωση της Ποντιακής, της

Αρμενικής, της Μικρασιατικής, της Ασσυριακής

γενοκτονίας και της

Κυπριακής τραγωδίας.
Στην Κόνακα και στη Σασσούν

συνεχίζεται ο μακάβριος Ζαλόγγειος χορός

και στην Σαμψούντα ο αιώνιος Πόντος αναμένει

Στα Άδανα η βιασμένη Αρμένισσα ρωτάει ιτσιν κι ας έχει εκτελεσθεί ο Ταλαάτ

Η Ιωνία καταριέται όχι μονάχα τους δολοφόνους μα και τους άφωνους

Στην Αλεξανδρέττα μοιρολογούν για χαμένες πατρίδες

Ο Πενταδάκτυλος μουντζώνει με πέντε δάκτυλα μια παγκόσμια γενιά

Η μνήμη δεν δολοφονείται

Χωρίς δικαίωση δολοφονεί τους δολοφόνους

Οι νεκροί ξεπηδούν επαναστατημένοι απ΄τα μνήματα

Αυτή η ιστορία έχει μόνο ένα τέλος

Την αληθινή δικαίωση.

Κι γι΄αυτή θ΄αγωνισθούμε ως το τέλος.

Και να θυμάσθε:

Αν εθελούσια δεν γονατίσεις, ούτε νεκρό δεν μπορούν να σε γονατίσουν.
http://www.efylakas.com/archives/7775
https://infognomonpolitics.blogspot.com/2010/09/blog-post_167.html

Βασίλης Α.Μπογιατζής, Μετέωρος μοντερνισμός:Τεχνολογία, ιδεολογία της επιστήμης και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου(1922-1940), εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2012

Ας το ομολογήσουμε προκαταβολικά: πρόκειται για μια άρτια επιστημονικά εργασία που αντιμετωπίζει με έντιμο τρόπο μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή για τον ελληνισμό. Η έκδοση είναι η διδακτορική διατριβή του συγγραφέα. Η οργανωμένη γλώσσα δεν απωθεί την ζωντάνια του λόγου του.
Ο μεσοπόλεμος δεν υπήρξε εποχή παρακμής για τον ελληνισμό αλλά μια περίοδο εξαιρετικά ζωντανή όπου τα πνεύματα κονταροχτυπήθηκαν και οι ιδέες αν και σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν άμεσο προϊόν εισαγωγής υπήρξαν ενδιαφέρουσες και γόνιμες. Στην φωτιά της Σμύρνης έληξε η εκτατική περίοδος της Μεγάλης Ιδέας και τέθηκε ως αναγκαιότητα η δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα νέου είδους προβλήματα. Σε μια κοινωνία βασικά αγροτική, όπου δειλά άρχισε να αναπτύσσεται η βιομηχανία και η βιοτεχνία χάρις στο εμπορικό δαιμόνιο των προσφύγων αλλά και τα χαμηλά ημερομίσθια ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός είναι ένα απαραίτητο στοιχείο των νέων δεδομένων που σχηματίζονται. Βεβαίως ο αστισμός εξυμνεί την τεχνολογική καινοτομία. Ο μαρξισμός σε αυτό τον θαυμάζει βέβαια αλλά θεωρεί ότι είναι το σημείο της αποτυχίας του. Οι παραγωγικές δυνάμεις δεν μπορούν να αναπτυχθούν, άρα συμπεραίνει ότι ήρθε η δική του ώρα. Προφανώς ήταν εξαιρετικά πρόωρο να αναρωτηθούν και οι μεν και οι δε που μπορεί να οδηγήσει η ιδεολογία του προόδου, τι παρενέργειες μπορεί να προκαλέσει στον κόσμο και στον άνθρωπο. Προς το παρόν συναγωνίζονταν σε τεχνολογική αισιοδοξία.
Και όμως ο μοντερνισμός μπορεί να είναι μετέωρος. Προφανώς υπήρξαν κάποιες δειλές κριτικές στην τεχνική κυρίως από την πλευρά που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε συντηρητική. Συγχρόνως ο συγγραφέας παρακολουθεί τις εξελίξεις στον χώρο της ιδεολογίας και στον χώρο του κράτους. Σχεδόν όλες οι πλευρές στον μεσοπόλεμο συμφωνούσαν ότι θα έπρεπε να ενισχυθεί η εκτελεστική εξουσία, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που λίγο θα διέφερε από ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Μάλιστα κάθε κοινωνική παραχώρηση θα έπρεπε να συνδυαστεί με την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας.
Ο Β.Μπογιατζής εξετάζει τον Ε.Βενιζέλο, τον Ι.Μεταξά, τον Γ.Θεοτοκά, τον Ηλία Ηλιού και την διαμάχη ανάμεσα στον Δ.Γληνό και στο "Αρχείον της Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών"(των Π.Κανελλόπουλου, Κ.Τσάτσου. Ι.Θεοδωρακόπουλου). Είναι βέβαιο ότι όλοι τους είχαν μια υψηλή και στέρεη πνευματική συγκρότηση. Είχαν πράγματι μια ολοκληρωμένη αντίληψη για το πως θα πρέπει να προχωρήσει η ελληνική κοινωνία και από αυτό το σημείο πήγαζαν οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις.
Ο Β.Μπογιατζής επισημαίνει "κρίσιμο στοιχείο στη γερμανική, λ.χ. διαμάχη σχετικά με την τεχνολογία συνιστούσε το πως ήταν δυνατό να ενσωματωθεί η Μηχανή στη γερμανική κουλτούρα. Εκεί πραγματοποιήθηκε η διασταύρωση δύο δρόμων: από τη μία πλευρά, οι διανοούμενοι κινήθηκαν στην κατεύθυνση ελέγχου και ποδηγέτησης της τεχνολογίας. Από την άλλη πλευρά, οι μηχανικοί επιχείρησαν να οικειοποιηθούν την Kultur και να αποδείξουν ότι η τεχνολογία συνιστά ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της, πράγμα το οποίο σχετιζόταν ρητά με την αναγνώριση του επαγγέλματος τους και την επιδίωξη ανώτερης κοινωνικής θέσης, από τη στιγμή μάλιστα που η αυξανόμενη κινητοποίηση του προλεταριάτου έθετε εν αμφιβόλω την αξία της τεχνολογίας και και της επιστήμης και, κατά συνέπεια , τη θέση τους... Η τεχνοκρατική όψη της ναζιστικής Νέας Τάξης, η οποία εκπροσωπείτο άλλωστε από εξέχοντες τεχνοκράτες, όπως ήταν οι Robert Ley, Fritz Todt και Albert Speer, συνιστούσε διασταύρωση αρχαϊσμού και μοντερνισμού, ανορθολογισμού και τεχνικισμού"(σελ. 84,85).
Ο Ε.Βενιζέλος επιχειρεί να συνδυάσει την επιστημονική εξέλιξη με την οικονομική ανάπτυξη , τον εσωτερικό εκσυγχρονισμό αλλά και την "καλλιέργεια περισσότερο ορθολογικών ιδανικών, τα οποία στο σκεπτικό του αποτελούσαν το ασφαλέστερο ανάχωμα στην ανάπτυξη οποιασδήποτε υλιστικής νοοτροπίας"(σελ.118).Βεβαίως ο συγγραφέας καταλήγει ότι το πρότυπο της ισχυρής- σταθερής κυβέρνησης και της ενισχυμένης εκτελεστικής εξουσίας για τον Βενιζέλο , Πλαστήρα, Μεταξά, Κονδύλη δεν είναι άλλο από αυτό του Μουσολίνι(σελ.153). Η ερμηνεία που θα πρέπει να δοθεί είναι ότι το στοιχείο που δέσποζε στις σκέψεις τους ήταν η αποτροπή του εμφύλιου πολέμου. Από αυτή την πλευρά δεν είναι διόλου ανεξήγητο που κάποιοι βενιζελικοί συνεργάστηκαν με την δικτατορία Μεταξά.
Πολύ ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο για τον Ι.Μεταξά όπου εξετάζεται ο ιδεολογικός λόγος του καθεστώτος και η πρακτική που ακολούθησε δηλαδή αναδεικνύονται τα "συντηρητικά και ουτοπικά στοιχεία της μεταξικής σκέψης, όπως και φασιστικά αντίστοιχα, στην αντιπαράθεσή τους με τις ορθολογικές αξιώσεις και την απόπειρα υπονόμευσης αυτών"(σελ.195). Καταλήγει ότι δεν αποτελεί ρήξη με την πρότερη πολιτική κατάσταση "αλλά μάλλον αποκορύφωσή της"(σελ.265).
Το κεφάλαιο για τον Γ.Θεοτοκά εξετάζει εξαντλητικά τις κυμάνσεις που γνώρισε ο στοχασμός του από την φουτουριστική εξύμνηση στην αποδοκιμασία.του επιστημονισμού. Το δαιμόνιο, οι ακατέργαστες ψυχικές δυνάμεις μπορεί να είναι το φάρμακο στην πλήρη κυριαρχία της επιστήμης και της τεχνικής.
Ο Η.Ηλιού ο μετέπειτα αρχηγός της ΕΔΑ γράφει το "Κουτιών εγκώμιο" όπου αποδοκιμάζει δειλά τις παραδοσιακές κατοικίες και προβάλλει ως ιδεώδες τις πολυκατοικίες. Ως μαρξιστής είναι συνεπής σε αυτά που υποστηρίζει, αλλά διαφεύγουν αλλά πιο ουσιώδη θέματα όπως: η ύπαρξη πολεοδομικού σχεδιασμού, της ορθής ρυμοτομίας,η πρόβλεψη αναλογίας πρασίνου που να αντιστοιχεί στις φυσιολογικές ανάγκες του ανθρώπου.
Το "Αρχείο Φιλοσοφίας" είναι το πιο σημαντικό βήμα της συντηρητικής και φιλελεύθερης σκέψης στο μεσοπόλεμο. Εκτός από την διαμάχη με τον Γληνό ενδιαφέρον έχει η διαμάχη με τον τότε αρχειομαρξιστή Θ.Παπακωνσταντίνου που στην συνέχεια άλλαξε στρατόπεδο. Ο Π.Κανελλόπουλος και ο Κ.Τσάτσος διατυπώνουν μια συντηρητικής αφετηρίας κριτική στον καπιταλισμό που θα πρέπει όμως να συνδυαστεί με την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας. Ο Β.Μπογιατζής επισημαίνει ότι " ο Κανελλόπουλος προέβαινε στην οξύτατη κριτική της φιλελεύθερης νεωτερικότητας"(σελ.424), ενώ τις απόψεις του Κ.Τσάτσου τις συγκρίνει με αυτές του Ortega y Gasset. Ο Π.Κανελλόπουλος εστιάζει στην καταστροφή από τον καπιταλισμό των κοινοτικών δεσμών. Ο συγγραφέας τελικά φαίνεται να υιοθετεί τον χαρακτηρισμό του Δ.Τσάκωνα για τον Π.Κανελλόπουλο ως "παρα-φασιστικό ολοκληρωτισμό". Βεβαίως ο όρος είναι αδόκιμος και θεωρώ ότι δεν μπορεί να περιγράψει την ιδεολογική εξέλιξη του Π.Κανελλόπουλου.
Διάβασα με μεγάλη προσήλωση το έργο του Β.Μπογιατζή. Είναι ανιχνεύσιμες σε αρκετά σημεία οι επιρροές του Π.Κονδύλη. Πρόκειται για κοπιαστική προσπάθεια, επιστημονικά έντιμη, σε μια γλαφυρή γλώσσα που κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Ρόδης Ρούφος, Επιλογή- λογοτεχνικά κείμενα , Κέδρος 1973

Οφείλω στον καλό μου φίλο τον Παναγιώτη Κόρπα την ανακάλυψη αυτού του βιβλίου. Το τελευταίο διάστημα ασχολούμαι με το έργο του Ρόδη Ρούφου και το εξαντλημένο από καιρό βιβλίο περιλαμβάνει κάποια δυσεύρετα έργα του. Κυκλοφόρησε το 1973, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του σε ηλικία 48 ετών, εν μέσω δικτατορίας, για την ακρίβεια περίπου στο διάστημα της φιλελευθεροποίησης. Ο Ρ.Ρούφος είχε παραιτηθεί από το διπλωματικό σώμα μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας και συμμετείχε σε αντιδικτατορικές κινήσεις συγγράφεων όπως τα 18 κείμενα μαζί με τον Θ.Φραγκόπουλο και τον Μ.Αναγνωστάκη.
Περιλαμβάνει ένα ποίημα που αναφέρεται στην ελληνικότητα της Κύπρου και είναι αφιερωμένο μάλλον ειρωνικά στον Λ.Ντάρελ. Ο τελευταίος υπήρξε εγκάρδιος φίλος πολλών της γενιάς του 30 αλλά κατά την διάρκεια του κυπριακού αγώνα στρατεύθηκε με την αποικιοκρατία και έγραψε στην λογική αυτή τα "Πικραλέμονα". Ο Ρ.Ρούφος του απάντησε με την " Χάλκινη Εποχή¨". Αλλά ας επανέλθουμε σε αυτό το έργο. Πρόκειται για μια αλληγορική κριτική της απριλιανής δικτατορίας. Δεν είναι δύσκολο ο αναγνώστης να καταλάβει πως όταν αναφέρεται σε στρατιωτικές δικτατορίες στις Νότια Αμερική περιγράφει αδρά την ελληνική κατάσταση.. Στο θεατρικό η "Μυρωδιά" γράφει για μια πολιτεία που έχει καλυφθεί και βασανίζεται από μια απαίσια μυρωδιά. Ελάχιστοι αντιδρούν , όλοι αποδέχονται την κατάσταση αυτή από φόβο ή ιδιοτέλεια. Στον Αγροφύλακα που έχει αναλάβει την τήρηση της τάξης αντιδρά μόνο ο δάσκαλος ο οποίος γι' αυτόν τον λόγο φυλακίζεται. Η αγωνία είναι πότε θα ανασάνουμε πάλι . Γι αυτό γίνεται έκκληση " στον αγώνα για να φυσήξει πάλι αέρας καθαρός στον τόπο μας!.. Δίχως αφέντη, δίχως ψέμα και συμβιβασμό!... Όπου και νάστε, φυλακισμένα αδέρφια μας, η καρδιά μας είναι μαζί σας! Μαζί θα γιορτάσουμε τον άνεμο το δυνατό που μια μέρα θα ξεπλύνει τα πλεμόνια και την ψυχή μας απ' το δηλητήριο!... Αέρα, αέρα καθαρέ !(σελ.283,284). Το διήγημα "για την άμυνα του ελεύθερου κόσμου" είναι η διπλή καταδίκη των δεξιών και αριστερών δικτατοριών. Το διήγημα "Βίβα Βολιγουάη" αναφέρεται στα στρατιωτικά πραξικοπήματα στην Νότια Αμερική αλλά η ομοιότητες με την ελληνική περίπτωση είναι περισσότερο από προφανείς.

Αλλά ας δούμε το ποίημα για την Κύπρο:

Ίωνες αιχμάλωτοι στην Κύπρο , 498 π.Χ.

Στον L.Durell

Είπαμε στους αρχόντους των Κυπρίων
προτού ν' αρχίσει η μάχη:
"Εμάς μας στέλνει των Ιώνων το κοινόν
-βοήθεια λιγοστή συμβολική,
σημάδι αδελφοσύνης των Ελλήνων-
για να φυλάξουμε τη θάλασσα.
Χρέος δικό σας πια να θυμηθείτε
όσα υποφέρετε δουλεύοντας στους Μήδους
και να παλαίψτε στη στεριά σαν άνδρες αγαθοί".

Πολέμησαν παλικαρίσια οι Κύπριοι
τόσο που τον Ονήσιλο, το βασιλιά αρχηγό τους
τον τίμησαν σαν ήρωα, μετά το θάνατό του,
ακόμα κι οι προδότες Αμαθούσιοι.
Ωστόσο οι Μήδοι ήταν πολλοί.
Λιποψυχήσαν και καμπόσοι από το Κούριο
μαζί με τ' άρματα της Σαλαμίνας
και χάσαμε τη μάχη.
Σωθήκαν τα καράβια μας και φύγαν
μας εμείς οι λίγοι μείναμε στα χέρια των οχτρών
κι η Κύπρος δούλη του Μεγάλου Βασιλιά.
Δε μετανιώνουμε για την παράτολμη προσπάθεια,
την άξιζε τέτοιο νησί.
Έλληνες είμασταν, συχνά δε λογαριάζουμε
συμφέροντα και απώλειες:
τα σύμβολα του κέρδους των εμπόρων
στη γη μας έγιναν κλειδιά της λευτεριάς του ανθρώπου.
Έλληνες είμασταν, εδώ αρχινά η δική μας γη.
Από την άμορφη φοινικική θεά
στην αφρογέννητή μας χάρη
σε τούτα τ' ακρογιάλια γίνηκε τα θάμα.
Εδώ, μακριά απ' τους φόβους της Ανατολής,
ηχεί και τ' όνομα πιο καθαρά
του αγαπημένου της Παφίας:
Άδωνις Άδωνις-
για μας, έφηβος σύντροφος που πλάθει
το φωτεινό του σώμα στο γυμνάσιο.

Κι αν όλα τούτα είναι γνωστά
όμως καλό 'ναι να το θυμηθούμε τώρα
στις ώρες τις υγρές της φυλακής
όταν η θάλασσά μας σκοτεινιάζει
από το πλήθος των βαρβάρων
κι οι δρόμοι του μεγάλου νόστου
φαίνονται αργοί και μακρινοί
φραγμένοι από παγίδες του σατράπη
και στόλους των Φοινίκων.

Έλληνες είμαστ', από τη γενιά
που νίκησε τους ίσκιους
και δάμασε το χρόνο με το φως:
με δύναμη και πίστη καρτερούμε
μετά την τόση νύχτα
το μήνυμα του λυτρωμού να φέρουν
στα ξάρτια τους και στα γερά κουπιά
γοργόπλοες περήφανες τριήρεις της Αθήνας.

Λευκωσία, 25.10.1955

Δύο μεταπτυχιακές εργασίες για τον ΊΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/23843…


http://ikee.lib.auth.gr/record/293899/files/GRI-2017-20142.pdf