Κατερίνα Πάπαρη, Ελληνικότητα και αστική διανόηση στον μεσοπόλεμο: το πολιτικό πρόγραμμα των Π.Κανελλόπουλου, Ι.Θεοδωρακόπουλου και Κ.Τσάτσου, εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2017, σελ.389.

 Η αναζήτηση των στοιχείων και των χαρακτηριστικών του ελληνισμού, της ελληνικότητας κατά μια άλλη έκφραση, απασχόλησε  το σύνολο της ελληνικής διανόησης κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου. Δεν ήταν μονάχα ο Άγγελος Σικελιανός και οι διανοούμενοι, υπό την ευρύτερη έννοια που τον ακολούθησαν στην πνευματική προσπάθεια  να συνδυαστεί η αναζήτηση του ελληνισμού με ένα όραμα που θα έχει οικουμενικές διαστάσεις. Όλοι οι στοχαστές της γενιάς το ’30 ή και άλλοι που για λόγους  ηλικίας ή ιδιοσυγκρασίας θα πρέπει να ενταχθούν σε αυτή ανάλωσαν ένα μέρος των δυνάμεων τους στην αναζήτηση των στοιχείων του ελληνισμού. Μάλιστα πολλοί από αυτούς προχώρησαν σε δύο κινήσεις αντίθετες μεταξύ τους αλλά εξισορροπητικές. Υιοθέτησαν τον μοντερνισμό ως στοιχείο νέων εκφραστικών τρόπων αλλά και αναζήτησαν τα στοιχεία του νέου ελληνισμού.

Ο Σεφέρης κατ’ αρχήν αλλά και ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο  Τσαρούχης, ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Δ.Πικιώνης αναζητούν το μοντέρνο αλλά εμβαθύνουν στο λαϊκό και παραδοσιακό. Έτσι η μοντέρνα ποίηση συνδυάζεται με την ανακάλυψη της αξίας του Θεόφιλου, του Μακρυγιάννη, του Ερωτόκριτου, των δημοτικών τραγουδιών, του καραγκιόζη, της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Ο Γ.Θεοτοκάς από την πρώιμη εποχή του «Ελεύθερου Πνεύματος» αλλά και με τα μεταγενέστερα κείμενά του αφενός επαναλαμβάνει την επιχειρηματολογία του Σεφέρη αφετέρου διατυπώνει αναλυτικά την σχέση ανάμεσα στον ελληνισμό και την οικουμενικότητα.

Ο διάλογος Σεφέρης- Τσάτσου για την μοντέρνα ποίηση τελικά κατά ένα μέρος κατευθύνεται στην αναζήτηση των στοιχείων της ελληνικότητας. Ο Κ.Τσάτσος θέτει ως αξιολογικό κριτήριο του ποιητικού λόγου την πιστότητα στην ελληνικότητα. Ο Σεφέρης αντιπαραθέτει τον «ελληνικό ελληνισμό» σίγουρα πιο γνήσιο και αυθεντικό στον «ευρωπαϊκό ελληνισμό» του Κ.Τσάτσου.

Οι περισσότεροι από αυτούς τους στοχαστές είναι Βενιζελικοί ή κινούνται στον χώρο του κέντρου. Αλλά και η αριστερά που ως αφετηρία θέτει σε δεύτερη μοίρα τα έθνη προβληματίστηκε για τα στοιχεία του ελληνισμού και σε ορισμένες περιπτώσεις επιχείρησε να την καθορίσει με βάση την λαϊκή του παράδοση.

Όλα αυτά δείχνουν ότι το επιχείρημα της συγγραφέως ότι η ελληνικότητα αναζητήθηκε και τελικά χρησιμοποιήθηκε μόνο από την αστική διανόηση είναι τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό λανθασμένο. Διότι δεν ήταν οι μόνοι που επικαλέστηκαν την ελληνικότητα, αλλά και ούτε έχει το ίδιο νόημα για όσους την επικαλέστηκαν.

Όμως από τρείς στοχαστές Π.Κανελλόπουλος, Κ.Τσάτσο και Ι.Θεοδωρακόπουλος μόνο οι δύο ταυτίστηκαν άμεσα με την πολιτική πορεία του ελληνικού συντηρητισμού. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι στην  συνέχεια δεν αντικαταστάθηκαν  από ίσης αξίας πρόσωπα που να μπορούν να συνδυάζουν τον φιλοσοφικό λόγο με την πολιτική σκέψη ίσως και με την πολιτική πράξη. Αλλά η αναζήτηση της ελληνικότητας και η ύψωση της σε αλάνθαστο αξιολογικό κριτήριο δεν τους οδήγησε στον πολιτικό απομονωτισμό. Αντίθετα πίστευαν ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της και με αυτά να συμμετάσχει στην Ευρώπη. Αντί λοιπόν της εθνικής μοναδικότητας τελικά ωθούν τον ελληνισμό να συναντηθεί με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά έθνη. Ίσως δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά γιατί και οι τρείς τους σπουδάσανε στα Πανεπιστήμια της Δυτικής Ευρώπης και επηρεάστηκαν ουσιαστικά από τα εκεί φιλοσοφικά ρεύματα. Η προσέγγιση του ελληνισμού συνεπώς γίνεται μέσα από το πρίσμα αυτών των φιλοσοφικών θεωριών. Ένα πρώτο διακριτό αποτέλεσμα είναι ο σκεπτικισμός με τον οποίο αντιμετωπίζουν την βυζαντινή φιλοσοφία. Η αφετηρία του Κ.Τσάτσου είναι νεοκαντιανισμός και σε ένα δεύτερο βαθμό ο εγελιανισμός. Ο Π.Κανελλόπουλος γνωρίζει καλύτερα από τους τρείς το έργο του  Μάρξ αλλά έχει επηρεαστεί από Γερμανούς  στοχαστές όπως ο Ταίνις, ο Ζίμμελ, ο Σ.Γκεόργκε που τον βοηθούν να συνθέσει μια συντηρητικής προέλευσης  κριτική του καπιταλισμού. Η αντιπαράθεση τους με την αριστερή διανόηση, όπως με τον Δ.Γληνό και τον τότε αρχειομαρξιστή Θ.Παπακωνσταντίνου, υπήρξε σφοδρή και ίσως δεν θα ήταν εντελώς άδικη η κατηγορία πως έκλειναν σε ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης.  Παρόλα αυτά και οι δύο συνελήφθησαν και στην συνέχεια εξορίστηκαν από την δικτατορία Μεταξά(σε αντίθεση με άλλους στοχαστές που συνεργάστηκαν). Μεταπολεμικά την κυβέρνηση Π.Κανελλόπουλου θα ανατρέψει η στρατιωτική δικτατορία. Αυτή την φορά δεν θα τους εξορίσει αλλά θα τους περιορίσει.

 Η αναζήτηση της ελληνικότητας κατά συνέπεια μπορεί να εξυπηρετεί μικροκομματικούς ευτελείς σκοπούς. Το ίδιο μπορεί φυσικά να συμβεί για οποιαδήποτε αξία όπως την αγάπη ή την  ιστορική δικαίωση της εργατικής τάξης. Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί την αναγκαιότητα ένας λαός να αναζητεί την αυτογνωσία του, τα στοιχεία που τον στηρίζουν, τα αγκωνάρια του.  Εάν μάλιστα στην διαδικασία αυτή συμμετέχει το σύνολο σχεδόν των στοχαστών ενός τόπου τότε η αναζήτηση του ελληνισμού έχει ξεφύγει από τα όρια μικροκομματικού ανταγωνισμού.

Η συγγραφέας  ακολουθώντας την μεταπολιτευτική πολιτική ορθοφροσύνη (σε αυτό ενδεχομένως να έπαιξε κάποιο ρόλο το γεγονός ότι επόπτης της τριμελούς επιτροπής του διδακτορικού της ήταν ο Α.Λιάκος) θέλει να αποδείξει ότι η αναζήτηση της ελληνικότητας  εξυπηρετούσε τους εκλογικούς και πολιτικούς σχεδιασμούς της δεξιάς παράταξης ειδικά σε σχέση με την αντιπαράθεση με την αριστερά. Γράφει: « η ελληνικότητα ως θεωρητικό, πολιτισμικό εργαλείο νομιμοποιούσε λοιπόν μια εθνική ιδεολογία αντικομμουνιστική, συγκροτούσε το αστικό μπλόκ έναντι στον ιστορικό υλισμό και την αριστερά, ήδη πριν από το τέλος της δεκαετίας του 1930 και τη μεταξική δικτατορία, που με την επιβολή της θα αξιοποιήσει και θα παγιώσει αυτό το σχήμα»(σελ.155). Πρόκειται για κλασσική αντιστροφή της πραγματικότητας. Η αναζήτηση της ελληνικότητας έγινε από στοχαστές, ποιητές, εικαστικούς εκτός αυτής της τριάδας και σε κάποιες περιπτώσεις σε αντιπαράθεση με αυτή. Οι περισσότεροι προέρχονταν από τον βενιζελισμό, γεωγραφικά κυρίως από τον μικρασιάτικό ελληνισμό, ενώ κάποιοι όπως ο Α.Σικελιανός κατά την διάρκεια της κατοχής  συνεργάστηκαν στην εθνική αντίσταση με την αριστερά. Ο Γ.Σεφέρης  συζήτησε και αντιπαρατέθηκε τελικά με τον Κ.Τσάτσο για την έννοια του ελληνισμού και την σχέση ανάμεσα στον μοντερνισμό και την παράδοση. Ο Ι.Θεοδωρακόπουλος έμεινε μάλλον έξω από αυτή την συζήτηση  αλλά μας άφησε ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα κείμενα για τον ελληνισμό.  Την σκέψη του Π.Κανελλόπουλου δεν την απασχολεί διόλου ο προσδιορισμός των στοιχείων της ελληνικότητας. Η αφετηρία του ήταν αποκλειστικά αρχαιοκεντρική και μόνο μετά τις παραινέσεις άλλων στοχαστών αποφάσισε να ασχοληθεί με τον βυζάντιο.  Tα ενδιαφέροντα του ήταν άλλου είδους και απηχούν  σε μεγάλο βαθμό τον προβληματισμό της γερμανικής κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας. Τελικά όμως παρουσιάζεται το οξύμωρο σχήμα κατά την συγγραφέα: οι Τσάτσος, Θεοδωρακόπουλος, Κανελλόπουλος κατασκευάζουν ένα ιδεολόγημα το οποίο χρησιμοποιεί η δικτατορία Μεταξά, η οποία όμως  δεν θα επιδιώξει να συνεργαστεί μαζί τους αλλά θα τους εξορίσει.

Σε δύο σημεία του βιβλίου (σελ.69,σελ.173) ο νομικός Χάνς Κέλσεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στους οπαδούς του εθνικοσοσιαλισμού. Πρόκειται για σημαντικό ατόπημα. Γιατί ό Κέλσεν αφενός αντιπαρατέθηκε με τον Κ.Σμίτ αφετέρου υπερασπίστηκε την δημοκρατία.

Οι αναφορές που γίνονται στο έργο του Κ.Τσάτσου είναι ανεπαρκείς. Περισσότερο ανεπαρκείς όμως είναι οι αναφορές στον Ι.Θεοδωρακόπουλο.  Αν ήθελε, η συγγραφέας, να μας δώσει μια πληρέστερη εικόνα θα έπρεπε να σταθεί στο γεγονός ότι ο Τσάτσος χαρακτήρισε τον ελληνισμό «ανάδελφο έθνος», αλλά παρόλα αυτά δεν συμπέρανε ως πολιτικό δέον την πολιτική  του απομόνωση και αναδίπλωση. Θα έπρεπε επίσης να σχολιάσει το γεγονός ότι ο Κ.Τσάτσος χαρακτήρισε την ΕΟΚΑ «εγκληματική οργάνωση» και αποδοκίμασε τον αντι-αποικιακό αγώνα του κυπριακού ελληνισμού. Σε αντίθεση με τον Γ.Σεφέρη που διαφώνησε με την συμφωνία της Ζυρίχης αυτός την υπερασπίστηκε. Άλλωστε κάτι τέτοιο ήταν προϋπόθεση για όποιον ήθελε τότε να σταδιοδρομήσει πολιτικά. Αλλά και ο Π.Κανελλόπουλος είχε δηλώσει «ότι η μετανάστευση ήταν ευλογία για τον τόπο». Όλα αυτά που χρήζουν σχολιασμού η συγγραφέας τα παράκαμψε  ακριβώς γιατί η αφετηρία της είναι «αντιεθνικιστική»  και επιδίωξη της είναι να αποδείξει ότι η αναζήτηση των στοιχείων του ελληνισμού αφορά αποκλειστικά την δεξιά ιδεολογία.

Η  μάλλον πρόχειρη αναφορά στον Ι.Θεοδωρακόπουλο επικεντρώνεται στο γεγονός ότι αυτός διαπιστώνει ότι η ανθρωπιστική θεμελίωση του αρχαίου ελληνισμού και ο χριστιανικός ανθρωπισμός  δίδουν νόημα της επανάστασης του 1821. Την συγγραφέα την ξενίζει το γεγονός αυτός που γνωρίζουμε πολύ καλά από τα κείμενα των αγωνιστών του 1821. Η χριστιανική πίστη του λαού με την υποσυνείδητη σε κάποιο βαθμό ανάμνηση του κλασσικού ελληνισμού έδειχνε το παράλογο της υποδούλωσης και ότι η ζωή χωρίς την ελευθερία είναι αδύνατο να γίνει αποδεκτή.

Η παρουσίαση του πολιτικού και πνευματικού  έργου του Π.Κανελλόπουλου είναι επαρκέστερη αν και δεν έχει θέση σε μια εργασία που έχει κύριο αντικείμενο την ελληνικότητα.  Αναδεικνύεται η προσπάθεια του Ενωτικού Κόμματος να ξεπεράσει τις διαιρέσεις και να συγκεράσει τις   αντιθέσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι συμμετείχαν στο κόμμα αυτό στελέχη βενιζελικά όσο και του Λαϊκού κόμματος. Στην διάρκεια της κατοχής ενέπνευσε την δράση της ΠΕΑΝ  μια οργάνωση αποτελεσματική στην δράση κατά των κατακτητών που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος. Φυσικά μετά τον πόλεμο ακολούθησε τους ανέμους του εμφυλίου πολέμου αλλά μετά την μεταπολίτευση θα ακολουθήσει μια πολιτική εθνική συμφιλίωσης.

Η ενασχόληση με το έργο των Π.Κανελλόπουλου, Ι.Θεοδωρακόπουλου και Κ.Τσάτσου θα ήταν μια καλή ευκαιρία για να δούμε το έργο τους στις πραγματικές τους διαστάσεις. Αντί αυτού διαβάσαμε άλλο ένα έργο στα πλαίσια της μεταπολιτευτικής πολιτικής ορθοφροσύνης, που αποσκοπεί να αναποδογυρίσει την πραγματικότητα, να την χειριστεί ιδεολογικά ώστε να δυσφημιστεί τελικά κάθε προσπάθεια για εθνική αυτογνωσία και να περιοριστεί η  προσπάθεια που αφορά όλο τον ελληνικό λαό σε ευτελές μικροκομματικό σχέδιο της εμφυλιοπολεμικής μάλιστα περιόδου.

Βάσος Λυσσαρίδης: Αν εθελούσια δεν γονατίσεις, ούτε νεκρό δεν μπορούν να σε γονατίσουν

«Ομιλία Επίτιμου Προέδρου του Κ.Σ. ΕΔΕΚ Βάσου Λυσσαρίδη σε Διεθνές Συνέδριο στην Αθήνα με θέμα: “Τρεις Γενοκτονίες μια στρατηγική” στις 17 Σεπτεμβρίου 2010»
Ατιμώρητα εγκλήματα υποτροπιάζουν. Ο Ταλαάτ δημιούργησε τον Αϊχμάν. Οι Τοπάλ Οσμάν και Κεμάλ πρόδρομοι για τα Νταχάου, το Δίστομο και τον ορφανό Πενταδάκτυλο.

Η σιωπή ισοδυναμεί με συνενοχή και η απάθεια διευκολύνει την συνέχιση.

Όταν γυρίζω πίσω χάνω την πυξίδα και τον χρόνο, τη γλώσσα, τη φυλή, την εθνότητα, γιατί κοινός ο πόνος, κοινή η οργή, κι η εμμονή για δικαίωση.

Σαμψούντα, Άδανα, Σμύρνη, Κερύνεια με κυνηγούν και στερεότυπα καταγράφω.
Αν ξεχάσω την Αμισό, τη Σάντα, την Κόνικα, τη Σασσούν, το Ασσυριακό Khoy, τη Σμύρνη θα’ χω ενταφιάσει την αξιοπρέπεια μου,

Αν παραγνωρίσω την Ποντιακή κραυγή «Μ΄ αοιλή εμάς και βάϊ εμάς η Ρωμανίαν πάρθεν», τους σταυρωμένους νέο-Σπάρτακους που μεταθανάτια σταυρώνουν τους σταυρωτήδες θάχω χάσει τον αυτοσεβασμό μου.

Γιατί θα με κυνηγούν οι κραυγές των θρυμματισμένων από τους Τσέτες νηπίων στους Ποντιακούς βράχους, οι ρόγχοι των απαγχονισμένων Αρμένιων διανοούμενων, οι πατημασιές των πεταλωμένων, ο άφωνος πόνος των βιασθέντων, το περήφανο βλέμμα του Πόντιου με την εθνική συνείδηση που δεν πεθαίνει ούτε στη διασπορά ούτε στην πατρώα γη με το στα φανερά Μαχμούτ αγάς και στα κρυφά Νικόλας τα ζωντανά μάτια των αποκεφαλισθέντων Αρμενίων, η Αρμένισσα μάνα που θηλάζει το βρέφος με πηχτό αίμα, τα ακρωτηριασμένα σώματα των Ασσυρίων, οι καμένες σάρκες στη Σμύρνη, και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, οι εξόριστοι σοφοί της Ιωνίας που χωρίς του Όμηρου τα ποιητικά αδημονούν κι αγανακτούν κι αναζητούν τους τραγωδούς, τους ποιητές, τ΄Απόλλωνα τη λύρα και την απέριττη τη γνώριμη αρχιτεκτονική.

Καμένη Ιωνία.

Δεν κάηκαν μονάχα οι άνθρωποι. Έριξαν στην πυρά θεούς, θεάνθρωπους άφθαστους στίχους, σκέψεις που το σκοτάδι έκαψαν κι έμεινε τώρα ορφανή με μόνο σιωπηλούς θεούς να καρτερούν.

Θα με κυνηγάνε οι αποδιωγμένοι της Κωνσταντινούπολης, οι χωρίς ελεύθερη πατρίδα της Αλεξανδρέττας, τα ξεροπήγαδα με τους δολοφονημένους Κύπριους και τα ορφανά αχνάρια του Κανάρη στη Λάπηθο.

Ακόμα και οι στρατολογίες θανάτου με την έφηβο Πόντιο ν΄αναφωνεί.

Μάνα παρακαλάω τον Θεό

σολτάτος να μην πάω

σιαπκαν να μην σκεπάουμε

ταλήν να μη εφτάω.
Θα με κυνηγά ο Τουμανιάν με την κραυγή της ερήμου οργής, ο Τζελαλιάν με το «Σήκω καϋμένε μου ραγιά», ο εξόριστος Σεφέρης αλλά και ο Αυξεντίου ο όρθιος με καμένη σάρκα ζωντανός στον Μαχαιρά.

Η νέο-οθωμανική πολιτική της Τουρκίας είχε ως δόγμα αφομοίωση ή αφανισμός.

Χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του Abdul Hamid «Για να λύσουμε το Αρμενικό πρέπει να εξαφανίσουμε τους Αρμένιους και του Αρχιστράτηγου Σιερκέρ» προς τον Πατριάρχη Ιωακείμ. «Θα σας κάψουμε όλους. Ή εσείς ή εμείς». Φυλετικά και οικονομικά τα κίνητρα.

Ο Ταλάτ με άμετρο κυνισμό απαντάει στην έκκληση του Μόργενταου να μη προχωρήσει σε απαγχονισμούς Αρμενίων ότι θα δώσουμε αμνηστία μετά τους απαγχονισμούς.

Οι Κούρδοι διασώθηκαν τότε ως αφομοιώσιμοι παρά την θέση του Νazim ότι όλα τα μη Τουρκικά έθνη θά’ πρεπε να εξολοθρευθούν.

Ενώ ο Φερίντ πασάς ομολογεί την ενοχή στη διάσκεψη Παρισίων ο Σακίρ δηλώνει ότι αν είχαμε εξαφανίσει τους Ρουμάνους τους Βούλγαρους, τους Σέρβους, τους Ελληνες αυτά τα εδάφη θα ήσαν τώρα δικά μας και ο Τσάβιτ ομολογεί και τους οικονομικούς λόγους.

Και προκλητική η προσπάθεια να επιρριφθεί ευθύνη στα θύματα των γενοκτονιών.

Ο Κεμάλ δηλώνει στον Αράλωφ ότι οι Πόντιοι ευθύνονται για τον αφανισμό τους και το ίδιο επαναλαμβάνεται για τους Αρμενίους.

Και δυστυχώς αυτή η νέο-οθωμανική πολιτική συνεχίζεται διαφοροποιημένη με όχι μόνο την ανοχή αλλά και την ενίσχυση της Τουρκίας που βαρύνεται όχι μόνο με παρελθοντικά εγκλήματα αλλά και με την συνεχιζόμενη κατοχή στην Κύπρο, την εθνοκάθαρση την δολοφονία 1,5% του πληθυσμού, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενός ολόκληρου λαού.

Έτσι η νέο-οθωμανική πολιτική προωθείται με τον Νταβούτογλου να απαιτεί κηδεμονία των Μουσουλμανικών μειονοτήτων στον πρώην Οθωμανικό χώρο προβάλλοντας το Κυπριακό ως πρότυπο με την προκλητική δήλωση ότι τα εγγυητικά δικαιώματα στην Κύπρο πρόσφεραν την «νομική» ευκαιρία για την εισβολή και τον βίαιο διαχωρισμό.

Προχωρεί ακόμα πιο πέρα. Ότι η Τουρκία θα πρέπει να ελέγχει τις Κυπριακές εξελίξεις κι αν ακόμα δεν υπήρχε ένας Τουρκοκύπριος γιατί αποτελεί απαραίτητο στοιχείο στους σχεδιασμούς της να αποβεί περιφερειακή υπερδύναμη με παγκόσμια εμβέλεια. Έτσι αποτελεί αφέλεια ότι η προσφορά οποιονδήποτε παραχωρήσεων προς τους Τουρκοκύπριους θα οδηγήσει σε λύση. Η επιλογή είναι ή προσαρμογή προς τις τουρκικές απαιτήσεις και μετατροπή της Κύπρου σε κηδεμονευόμενο μεταποικιοκρατικό μόρφωμα της Τουρκίας ή στρατηγική που να καθιστά τους τουρκικούς στόχους ανέφικτους ή οδυνηρούς για τις ευρύτερες προοπτικές της Τουρκίας, κυρίως τις Ευρωπαϊκές.

Σήμερα η Τουρκία απαιτεί ανταμοιβή για το έγκλημα της κατά της Κύπρου όπως ο Ταλαάτ απαιτούσε να εισπράξει τις ασφάλειες ζωής των απαγχονιζομένων Αρμενίων.

Γι΄αυτό επιβάλλεται ευρύτερα μια νέα στρατηγική βασισμένη στις πικρές εμπειρίες του παρελθόντος.

Γι΄αυτό συναισθηματικά αλλά και ρεαλιστικά δηλώνω:

Αν λησμονήσω τον χορό του Ζαλόγγου στην Κόνακα θα με κυνηγούν οι Ακριτίδηδες, οι Χαραλαμπίδιδες πρόδρομοι των Καραολήδων.

Αν λησμονήσω τις αφηγήσεις του Χοβιβιάν και τις γυναίκες στη Σασσούν θα με κυνηγούν οι στρατιές των δολοφονημένων και ο Αρμένιοι της διασποράς.

Αν λησμονήσω το Khoy θα με κυνηγά ο Agha Petros και το Gawar και γενικά το Ασσυριακό Seyfa.

Αν λησμονήσω τη Σμύρνη θα με κυνηγά η πανάρχαια Ιωνία και οι δικοί μου στα Βουρλά.

Αν διαγράψω τις γενοκτονίες θα με κυνηγά ο Sortiaux με τη δραματική διαπίστωση ότι οι νεκροί ήσαν τυχερότεροι των ζωντανών, αλλά ακόμα και ο Τσέρτσιλ και ο Κλεμανσώ με τις έστω δειλές αναγνωρίσεις του εγκλήματος και ο Ανατόλ Φρανς που χαρακτήρισε τον Ταλάατ τύραννο του τρόμου.
Θέλουμε φιλία με όλους τους λαούς. Συμπάσχουμε με τον Τούρκο κρατούμενο στα λευκά κελιά.

Όμως φιλία σημαίνει σεβασμό των εθνικών δικαιωμάτων και των διεθνών συνθηκών. Μονόπλευρη φιλία ισοδυναμεί με εθελοδουλία.

Ο Νταβούτογλου δυστυχώς εννοεί την φιλία ως προσαρμογή προς τις παράλογες και παράνομες Τουρκικές αξιώσεις.

Απαιτεί συγκυριαρχία στο Αιγαίο, κηδεμονία στη Θράκη αλλά και στις Μουσουλμανικές κοινότητες των Βαλκανίων και Αλεξανδρετοποίηση της Κύπρου και συγχρόνως Ευρωπαϊκή πορεία a la carte.

Η μεταοθωμανική Τουρκία όχι μόνο αρνείται την αναγνώριση εγκλημάτων αλλά θεωρεί τα θύματα ως υπεύθυνα.

Αυτοπεταλώθηκαν οι Πόντιοι, αυτοαπαγχονίσθηκαν οι Αρμένιοι, αυτοπυρπολήθηκαν οι Μικρασιάτες, αυτοκτόνησε ο Χρύσανθος, τα μαθηματικά στην Αλεξανδρέττα πήραν καινούρια διάσταση, οι Ασσύριοι αυτοκατακρεουργήθηκαν, οι Κωνσταντινοπολίτες πήραν τον δρόμο της φυγής εθελούσια κι οι Κύπριοι γενναιόδωρα παραχώρησαν εθελοντικά τη γη τους στους έποικους.

Θα χαιρετίζαμε μια αληθινά καινούρια Τουρκία με σεβασμό στις παγκόσμιες αξίες όμως δεν είναι μόνο που μας κυνηγά το παρελθόν μας ταλανίζει το παρόν.

Δίπλα στην Κόνακα, τα Άδανα, τη Σμύρνη αν επισκεφθείτε την Κύπρο θα σκοντάψετε στο συρματόπλεγμα της ντροπής που κρατάει διχοτομημένη την Ευρωπαϊκή Κύπρο, θα αντικρύσετε την τεράστια κατοχική σημαία που πληγώνει τον Πενταδάκτυλο και την αξιοπρέπεια μας, θα μαρτυρήσετε βιασμένες εκκλησίες, πλαστογραφημένες παραδόσεις με μια ανθρωπότητα όχι απλώς βουβή, αλλά με επιβράβευση της Τουρκίας με παρουσία στο Συμβούλιο Ασφαλείας και προεδρία στο Συμβούλιο Ευρώπης.

Κι έτσι και πάλι καταναγκαστικά οι Πόντιοι με ταξιδεύουν στο Μπεϊλάν, με τους Καδίογλου, τον Ιστύλ, τον Αντων πασά, πρόδρομους του Καραολή.

Οι Αρμένιοι με συνοδεύουν στην πορεία θανάτου με τη σκελετωμένη μάνα και να με ρωτάει ιτσιουν.

Οι Σμυρνιοί καταριούνται όχι μονάχα τους σφαγείς αλλά και τους χθεσινούς συμμάχους.

Οι Κωνσταντινοπολίτες σαρκάζουν για τη νέα τάξη πραγμάτων κι οι Κύπριοι ρωτούν πως το θύμα οδηγείται στο εδώλιο του κατηγορούμενου από Άννες και Καϊάφες με τους Πόντιους Πιλάτους να μην νίπτουν καν τας χείρας.

Ο Νταβούτογλου διακηρύσσει μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες εφόσον οι γείτονες προσαρμόζονται στην επεκτατική τους πολιτική.

Στην Κύπρο προτείνουν δυο κράτη, δυο λαούς, φυλετικά καθεστώτα και κυριαρχία της μειοψηφίας.

Ευρωπαϊκά δικαστήρια έμμεσα αποφαίνονται ότι η βία δημιουργεί δίκαιο και ότι οι αποδιωγμένοι ιδιοκτήτες περιουσιών χάνουν τα δικαιώματα τους μια και για μακρό χρονικό διάστημα απουσιάζουν. Δεν απουσιάζουν. Ο κατοχικός στρατός εμποδίζει την επάνοδο. Ζητά συγκυριαρχία στο Αιγαίο.

Όμως παρά τη διεστραμμένη Παγκοσμιοποίηση με υπεροχή του οικονομικού ενάντι του πολιτικού, παρά τη νέα διεθνή τάξη δυο μέτρων και δυο σταθμών, με επιλεκτική εφαρμογή διακηρυγμένων αρχών, παρά το τεράστιο χάσμα κατανομής πόρων και τεχνογνωσίας ένα καινούριο σύννεφο πλανάται πάνω στον πλανήτη που προμηνεί μια άλλη πορεία έστω κι αν η πολυδιάσπαση των εργαζομένων παρακωλύει κοινή δράση.

Η στέρηση εθνικών δικαιωμάτων εκτρέφει την τρομοκρατία και η κρατική τρομοκρατία την συντηρεί.

Η αποπολιτικοποίηση και η αποεθνοποίηση αποτελούν τα σύγχρονα όπλα της παγκόσμιας άρχουσας ελίτ και των εθνικών παραρτημάτων τους, όμως η λαϊκή αντίδραση ανακόπτει παγκόσμιες κηδεμονίες και δημοκρατικά ελλείμματα. Μοιραία η πρόοδος. Μοιραία η εποικοδομητική αλλαγή και οι παθόντες και πάσχοντες λαοί αποτελούν την αιχμή του αγώνα για μια άλλη παγκόσμια τάξη. Η Τραπεζούντα κατηγορεί, το Αραράτ υπενθυμίζει, ο Πενταδάκτυλος καταριέται τους βουτυροσπόνδυλους, η Σμύρνη κι η Πόλη εμβολιάζουν.

Όταν αναφερόμαστε σε εθνικές ρίζες μας καθορίζουν ως ρομαντικούς και εθνικιστές.

Αν εθνικισμός είναι να σέβεσαι την εθνότητα όλων και να διαφυλάττεις την δική σου τότε δηλώνω αδιόρθωτος εθνικιστής.

Χρειαζόμαστε μια νέα διεθνή τάξη πραγμάτων.

Χρειαζόμαστε μια παλινόρθωση αξιών.

Η κοινωνία της ζούγκλας οδηγεί στην έκρηξη.

Η κοινωνία της αδικίας οδηγεί σε ανωμαλία.

Αν με μοιρολατρικό ρεαλισμό αγνοήσω τη κραυγή του Ποντίου, αν αποδεχθώ ότι αποσιώπηση της γενοκτονίας των Αρμενίων είναι απαραίτητη για εξομάλυνση στην περιοχή.

Αν διαγράψω τον αφανισμό του Ελληνισμού της πανάρχαιας Ιωνίας θα με κυνηγούν ο Παντέλ Χαραλαμπίδης ο Κότσα Αναστάς, ο Χρυσόστομος, ο Μπαλακάν, ο Μνασιάν, ο Βαρανζαν που ζητάει μια χούφτα στάχτη από το πατρικό σπίτι ο Τεχλιριάν, και θα χάσω τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια μου.

Τα αρχεία του Χαλεπιού αναφέρουν εκτελέσεις νηπίων.

Ναι απαιτούμε δικαίωση. Αναγνώριση εγκλημάτων και θεραπεία όπου είναι εφικτή.

Και θ’ αγωνισθούμε γι΄αυτό. Και στα ενενήντα μου χρόνια δεν αναζητώ προσχήματα απουσίας.

Μου είπαν: Γιατί αγωνίζεσαι αφού έχει χαθεί η μάχη

Είπα: Γιατί αν δεν συνεχίσω δεν θα υπάρξει άλλη μάχη.
Στο δρόμο προς τον Πόντο

απ΄την νεοπατρίδα

προς το Αραράτ προς τη Σμύρνη

μυριάδες οι σταυρωμένοι

Όμως όπου και νάναι

ο σταυρωμένος Σπάρτακος

θα σταυρώσει τους σταυρωτήδες.
Τo’ πα πολλές φορές.

Ούτε ο θάνατος δεν είναι δικαιολογητικό απουσίας.

Η σκυτάλη προχωρεί. Θα χτίσουμε ένα καλύτερο κόσμο.

Θα τερματίσουμε μόνο με τη δικαίωση.

Κι εγώ τώρα τερματίζω.

Θεέ της οργής και του τρόμου

Αυτή τη φορά δεν σου ζητώ να

μου χαρίσεις δυο τελευταίες ώρες

για να ζητήσω συγχώρεση απ΄όσους

αδίκησα

αλλά για να μαρτυρήσω τη

δικαίωση της Ποντιακής, της

Αρμενικής, της Μικρασιατικής, της Ασσυριακής

γενοκτονίας και της

Κυπριακής τραγωδίας.
Στην Κόνακα και στη Σασσούν

συνεχίζεται ο μακάβριος Ζαλόγγειος χορός

και στην Σαμψούντα ο αιώνιος Πόντος αναμένει

Στα Άδανα η βιασμένη Αρμένισσα ρωτάει ιτσιν κι ας έχει εκτελεσθεί ο Ταλαάτ

Η Ιωνία καταριέται όχι μονάχα τους δολοφόνους μα και τους άφωνους

Στην Αλεξανδρέττα μοιρολογούν για χαμένες πατρίδες

Ο Πενταδάκτυλος μουντζώνει με πέντε δάκτυλα μια παγκόσμια γενιά

Η μνήμη δεν δολοφονείται

Χωρίς δικαίωση δολοφονεί τους δολοφόνους

Οι νεκροί ξεπηδούν επαναστατημένοι απ΄τα μνήματα

Αυτή η ιστορία έχει μόνο ένα τέλος

Την αληθινή δικαίωση.

Κι γι΄αυτή θ΄αγωνισθούμε ως το τέλος.

Και να θυμάσθε:

Αν εθελούσια δεν γονατίσεις, ούτε νεκρό δεν μπορούν να σε γονατίσουν.
http://www.efylakas.com/archives/7775
https://infognomonpolitics.blogspot.com/2010/09/blog-post_167.html

Βασίλης Α.Μπογιατζής, Μετέωρος μοντερνισμός:Τεχνολογία, ιδεολογία της επιστήμης και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου(1922-1940), εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2012

Άρδην τεύχος 117-2.2020

Πρόκειται για μια άρτια επιστημονικά εργασία που αντιμετωπίζει με έντιμο τρόπο μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή για τον ελληνισμό. Η έκδοση είναι η διδακτορική διατριβή του συγγραφέα. Η οργανωμένη γλώσσα δεν απωθεί την ζωντάνια του λόγου του.
Ο μεσοπόλεμος δεν υπήρξε εποχή παρακμής για τον ελληνισμό αλλά μια περίοδο εξαιρετικά ζωντανή όπου τα πνεύματα κονταροχτυπήθηκαν και οι ιδέες αν και σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν άμεσο προϊόν εισαγωγής υπήρξαν ενδιαφέρουσες και γόνιμες. Στην φωτιά της Σμύρνης έληξε η εκτατική περίοδος της Μεγάλης Ιδέας και τέθηκε ως αναγκαιότητα η δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα νέου είδους προβλήματα. Σε μια κοινωνία βασικά αγροτική, όπου δειλά άρχισε να αναπτύσσεται η βιομηχανία και η βιοτεχνία χάρις στο εμπορικό δαιμόνιο των προσφύγων αλλά και τα χαμηλά ημερομίσθια ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός είναι ένα απαραίτητο στοιχείο των νέων δεδομένων που σχηματίζονται. Βεβαίως ο αστισμός εξυμνεί την τεχνολογική καινοτομία. Ο μαρξισμός σε αυτό τον θαυμάζει βέβαια αλλά θεωρεί ότι είναι το σημείο της αποτυχίας του. Οι παραγωγικές δυνάμεις δεν μπορούν να αναπτυχθούν, άρα συμπεραίνει ότι ήρθε η δική του ώρα. Προφανώς ήταν εξαιρετικά πρόωρο να αναρωτηθούν και οι μεν και οι δε που μπορεί να οδηγήσει η ιδεολογία του προόδου, τι παρενέργειες μπορεί να προκαλέσει στον κόσμο και στον άνθρωπο. Προς το παρόν συναγωνίζονταν σε τεχνολογική αισιοδοξία.
Και όμως ο μοντερνισμός μπορεί να είναι μετέωρος. Προφανώς υπήρξαν κάποιες δειλές κριτικές στην τεχνική κυρίως από την πλευρά που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε συντηρητική. Συγχρόνως ο συγγραφέας παρακολουθεί τις εξελίξεις στον χώρο της ιδεολογίας και στον χώρο του κράτους. Σχεδόν όλες οι πλευρές στον μεσοπόλεμο συμφωνούσαν ότι θα έπρεπε να ενισχυθεί η εκτελεστική εξουσία, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που λίγο θα διέφερε από ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Μάλιστα κάθε κοινωνική παραχώρηση θα έπρεπε να συνδυαστεί με την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας.
Ο Β.Μπογιατζής εξετάζει τον Ε.Βενιζέλο, τον Ι.Μεταξά, τον Γ.Θεοτοκά, τον Ηλία Ηλιού και την διαμάχη ανάμεσα στον Δ.Γληνό και στο "Αρχείον της Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών"(των Π.Κανελλόπουλου, Κ.Τσάτσου. Ι.Θεοδωρακόπουλου). Είναι βέβαιο ότι όλοι τους είχαν μια υψηλή και στέρεη πνευματική συγκρότηση. Είχαν πράγματι μια ολοκληρωμένη αντίληψη για το πως θα πρέπει να προχωρήσει η ελληνική κοινωνία και από αυτό το σημείο πήγαζαν οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις.
Ο Β.Μπογιατζής επισημαίνει "κρίσιμο στοιχείο στη γερμανική, λ.χ. διαμάχη σχετικά με την τεχνολογία συνιστούσε το πως ήταν δυνατό να ενσωματωθεί η Μηχανή στη γερμανική κουλτούρα. Εκεί πραγματοποιήθηκε η διασταύρωση δύο δρόμων: από τη μία πλευρά, οι διανοούμενοι κινήθηκαν στην κατεύθυνση ελέγχου και ποδηγέτησης της τεχνολογίας. Από την άλλη πλευρά, οι μηχανικοί επιχείρησαν να οικειοποιηθούν την Kultur και να αποδείξουν ότι η τεχνολογία συνιστά ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της, πράγμα το οποίο σχετιζόταν ρητά με την αναγνώριση του επαγγέλματος τους και την επιδίωξη ανώτερης κοινωνικής θέσης, από τη στιγμή μάλιστα που η αυξανόμενη κινητοποίηση του προλεταριάτου έθετε εν αμφιβόλω την αξία της τεχνολογίας και και της επιστήμης και, κατά συνέπεια , τη θέση τους... Η τεχνοκρατική όψη της ναζιστικής Νέας Τάξης, η οποία εκπροσωπείτο άλλωστε από εξέχοντες τεχνοκράτες, όπως ήταν οι Robert Ley, Fritz Todt και Albert Speer, συνιστούσε διασταύρωση αρχαϊσμού και μοντερνισμού, ανορθολογισμού και τεχνικισμού"(σελ. 84,85).
Ο Ε.Βενιζέλος επιχειρεί να συνδυάσει την επιστημονική εξέλιξη με την οικονομική ανάπτυξη , τον εσωτερικό εκσυγχρονισμό αλλά και την "καλλιέργεια περισσότερο ορθολογικών ιδανικών, τα οποία στο σκεπτικό του αποτελούσαν το ασφαλέστερο ανάχωμα στην ανάπτυξη οποιασδήποτε υλιστικής νοοτροπίας"(σελ.118).Βεβαίως ο συγγραφέας καταλήγει ότι το πρότυπο της ισχυρής- σταθερής κυβέρνησης και της ενισχυμένης εκτελεστικής εξουσίας για τον Βενιζέλο , Πλαστήρα, Μεταξά, Κονδύλη δεν είναι άλλο από αυτό του Μουσολίνι(σελ.153). Η ερμηνεία που θα πρέπει να δοθεί είναι ότι το στοιχείο που δέσποζε στις σκέψεις τους ήταν η αποτροπή του εμφύλιου πολέμου. Από αυτή την πλευρά δεν είναι διόλου ανεξήγητο που κάποιοι βενιζελικοί συνεργάστηκαν με την δικτατορία Μεταξά.
Πολύ ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο για τον Ι.Μεταξά όπου εξετάζεται ο ιδεολογικός λόγος του καθεστώτος και η πρακτική που ακολούθησε δηλαδή αναδεικνύονται τα "συντηρητικά και ουτοπικά στοιχεία της μεταξικής σκέψης, όπως και φασιστικά αντίστοιχα, στην αντιπαράθεσή τους με τις ορθολογικές αξιώσεις και την απόπειρα υπονόμευσης αυτών"(σελ.195). Καταλήγει ότι δεν αποτελεί ρήξη με την πρότερη πολιτική κατάσταση "αλλά μάλλον αποκορύφωσή της"(σελ.265).
Το κεφάλαιο για τον Γ.Θεοτοκά εξετάζει εξαντλητικά τις κυμάνσεις που γνώρισε ο στοχασμός του από την φουτουριστική εξύμνηση στην αποδοκιμασία.του επιστημονισμού. Το δαιμόνιο, οι ακατέργαστες ψυχικές δυνάμεις μπορεί να είναι το φάρμακο στην πλήρη κυριαρχία της επιστήμης και της τεχνικής.
Ο Η.Ηλιού ο μετέπειτα αρχηγός της ΕΔΑ γράφει το "Κουτιών εγκώμιο" όπου αποδοκιμάζει δειλά τις παραδοσιακές κατοικίες και προβάλλει ως ιδεώδες τις πολυκατοικίες. Ως μαρξιστής είναι συνεπής σε αυτά που υποστηρίζει, αλλά διαφεύγουν αλλά πιο ουσιώδη θέματα όπως: η ύπαρξη πολεοδομικού σχεδιασμού, της ορθής ρυμοτομίας,η πρόβλεψη αναλογίας πρασίνου που να αντιστοιχεί στις φυσιολογικές ανάγκες του ανθρώπου.
Το "Αρχείο Φιλοσοφίας" είναι το πιο σημαντικό βήμα της συντηρητικής και φιλελεύθερης σκέψης στο μεσοπόλεμο. Εκτός από την διαμάχη με τον Γληνό ενδιαφέρον έχει η διαμάχη με τον τότε αρχειομαρξιστή Θ.Παπακωνσταντίνου που στην συνέχεια άλλαξε στρατόπεδο. Ο Π.Κανελλόπουλος και ο Κ.Τσάτσος διατυπώνουν μια συντηρητικής αφετηρίας κριτική στον καπιταλισμό που θα πρέπει όμως να συνδυαστεί με την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας. Ο Β.Μπογιατζής επισημαίνει ότι " ο Κανελλόπουλος προέβαινε στην οξύτατη κριτική της φιλελεύθερης νεωτερικότητας"(σελ.424), ενώ τις απόψεις του Κ.Τσάτσου τις συγκρίνει με αυτές του Ortega y Gasset. Ο Π.Κανελλόπουλος εστιάζει στην καταστροφή από τον καπιταλισμό των κοινοτικών δεσμών. Ο συγγραφέας τελικά φαίνεται να υιοθετεί τον χαρακτηρισμό του Δ.Τσάκωνα για τον Π.Κανελλόπουλο ως "παρα-φασιστικό ολοκληρωτισμό". Βεβαίως ο όρος είναι αδόκιμος και θεωρώ ότι δεν μπορεί να περιγράψει την ιδεολογική εξέλιξη του Π.Κανελλόπουλου.
Διάβασα με μεγάλη προσήλωση το έργο του Β.Μπογιατζή. Είναι ανιχνεύσιμες σε αρκετά σημεία οι επιρροές του Π.Κονδύλη. Πρόκειται για κοπιαστική προσπάθεια, επιστημονικά έντιμη, σε μια γλαφυρή γλώσσα που κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Ρόδης Ρούφος, Επιλογή- λογοτεχνικά κείμενα , Κέδρος 1973

ΡΗΞΗ φ.148

Οφείλω στον καλό μου φίλο τον Παναγιώτη Κόρπα την ανακάλυψη αυτού του βιβλίου. Το τελευταίο διάστημα ασχολούμαι με το έργο του Ρόδη Ρούφου και το εξαντλημένο από καιρό βιβλίο περιλαμβάνει κάποια δυσεύρετα έργα του. Κυκλοφόρησε το 1973, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του σε ηλικία 48 ετών, εν μέσω δικτατορίας, για την ακρίβεια περίπου στο διάστημα της φιλελευθεροποίησης. Ο Ρ.Ρούφος είχε παραιτηθεί από το διπλωματικό σώμα μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας και συμμετείχε σε αντιδικτατορικές κινήσεις συγγράφεων όπως τα 18 κείμενα μαζί με τον Θ.Φραγκόπουλο και τον Μ.Αναγνωστάκη.
Περιλαμβάνει ένα ποίημα που αναφέρεται στην ελληνικότητα της Κύπρου και είναι αφιερωμένο μάλλον ειρωνικά στον Λ.Ντάρελ. Ο τελευταίος υπήρξε εγκάρδιος φίλος πολλών της γενιάς του 30 αλλά κατά την διάρκεια του κυπριακού αγώνα στρατεύθηκε με την αποικιοκρατία και έγραψε στην λογική αυτή τα "Πικραλέμονα". Ο Ρ.Ρούφος του απάντησε με την " Χάλκινη Εποχή¨". Αλλά ας επανέλθουμε σε αυτό το έργο. Πρόκειται για μια αλληγορική κριτική της απριλιανής δικτατορίας. Δεν είναι δύσκολο ο αναγνώστης να καταλάβει πως όταν αναφέρεται σε στρατιωτικές δικτατορίες στις Νότια Αμερική περιγράφει αδρά την ελληνική κατάσταση.. Στο θεατρικό η "Μυρωδιά" γράφει για μια πολιτεία που έχει καλυφθεί και βασανίζεται από μια απαίσια μυρωδιά. Ελάχιστοι αντιδρούν , όλοι αποδέχονται την κατάσταση αυτή από φόβο ή ιδιοτέλεια. Στον Αγροφύλακα που έχει αναλάβει την τήρηση της τάξης αντιδρά μόνο ο δάσκαλος ο οποίος γι' αυτόν τον λόγο φυλακίζεται. Η αγωνία είναι πότε θα ανασάνουμε πάλι . Γι αυτό γίνεται έκκληση " στον αγώνα για να φυσήξει πάλι αέρας καθαρός στον τόπο μας!.. Δίχως αφέντη, δίχως ψέμα και συμβιβασμό!... Όπου και νάστε, φυλακισμένα αδέρφια μας, η καρδιά μας είναι μαζί σας! Μαζί θα γιορτάσουμε τον άνεμο το δυνατό που μια μέρα θα ξεπλύνει τα πλεμόνια και την ψυχή μας απ' το δηλητήριο!... Αέρα, αέρα καθαρέ !(σελ.283,284). Το διήγημα "για την άμυνα του ελεύθερου κόσμου" είναι η διπλή καταδίκη των δεξιών και αριστερών δικτατοριών. Το διήγημα "Βίβα Βολιγουάη" αναφέρεται στα στρατιωτικά πραξικοπήματα στην Νότια Αμερική αλλά η ομοιότητες με την ελληνική περίπτωση είναι περισσότερο από προφανείς.

Αλλά ας δούμε το ποίημα για την Κύπρο:

Ίωνες αιχμάλωτοι στην Κύπρο , 498 π.Χ.

Στον L.Durell

Είπαμε στους αρχόντους των Κυπρίων
προτού ν' αρχίσει η μάχη:
"Εμάς μας στέλνει των Ιώνων το κοινόν
-βοήθεια λιγοστή συμβολική,
σημάδι αδελφοσύνης των Ελλήνων-
για να φυλάξουμε τη θάλασσα.
Χρέος δικό σας πια να θυμηθείτε
όσα υποφέρετε δουλεύοντας στους Μήδους
και να παλαίψτε στη στεριά σαν άνδρες αγαθοί".

Πολέμησαν παλικαρίσια οι Κύπριοι
τόσο που τον Ονήσιλο, το βασιλιά αρχηγό τους
τον τίμησαν σαν ήρωα, μετά το θάνατό του,
ακόμα κι οι προδότες Αμαθούσιοι.
Ωστόσο οι Μήδοι ήταν πολλοί.
Λιποψυχήσαν και καμπόσοι από το Κούριο
μαζί με τ' άρματα της Σαλαμίνας
και χάσαμε τη μάχη.
Σωθήκαν τα καράβια μας και φύγαν
μας εμείς οι λίγοι μείναμε στα χέρια των οχτρών
κι η Κύπρος δούλη του Μεγάλου Βασιλιά.
Δε μετανιώνουμε για την παράτολμη προσπάθεια,
την άξιζε τέτοιο νησί.
Έλληνες είμασταν, συχνά δε λογαριάζουμε
συμφέροντα και απώλειες:
τα σύμβολα του κέρδους των εμπόρων
στη γη μας έγιναν κλειδιά της λευτεριάς του ανθρώπου.
Έλληνες είμασταν, εδώ αρχινά η δική μας γη.
Από την άμορφη φοινικική θεά
στην αφρογέννητή μας χάρη
σε τούτα τ' ακρογιάλια γίνηκε τα θάμα.
Εδώ, μακριά απ' τους φόβους της Ανατολής,
ηχεί και τ' όνομα πιο καθαρά
του αγαπημένου της Παφίας:
Άδωνις Άδωνις-
για μας, έφηβος σύντροφος που πλάθει
το φωτεινό του σώμα στο γυμνάσιο.

Κι αν όλα τούτα είναι γνωστά
όμως καλό 'ναι να το θυμηθούμε τώρα
στις ώρες τις υγρές της φυλακής
όταν η θάλασσά μας σκοτεινιάζει
από το πλήθος των βαρβάρων
κι οι δρόμοι του μεγάλου νόστου
φαίνονται αργοί και μακρινοί
φραγμένοι από παγίδες του σατράπη
και στόλους των Φοινίκων.

Έλληνες είμαστ', από τη γενιά
που νίκησε τους ίσκιους
και δάμασε το χρόνο με το φως:
με δύναμη και πίστη καρτερούμε
μετά την τόση νύχτα
το μήνυμα του λυτρωμού να φέρουν
στα ξάρτια τους και στα γερά κουπιά
γοργόπλοες περήφανες τριήρεις της Αθήνας.

Λευκωσία, 25.10.1955

Δύο μεταπτυχιακές εργασίες για τον ΊΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/23843…


http://ikee.lib.auth.gr/record/293899/files/GRI-2017-20142.pdf

Μερικές πτυχές σχετικές μέ τό θέμα τῆς γλώσσης -Γλῶσσα, τεκμήριον διανοίας

πηγή:https://anarchypress.wordpress.com/2018/10/11/%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CF%80%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AD%CF%82-%CF%83%CF%87%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CE%BC%CE%AD-%CF%84%CF%8C-%CE%B8%CE%AD%CE%BC%CE%B1-%CF%84%E1%BF%86/

Τά κείμενα πού κάμνουν ἀναφοράν στήν γλῶσσαν ἀφιερώνονται σ’ ὅλους ὅσους συνεχίζουν νά μάχονται γιά τήν ἀνύψωσιν τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος, ἡ ὁποία εἶναι σημαντικός συντελεστής γιά τήν ἀτο­μικήν, ἀλλά καί τήν συνολικήν ἀπελευθέρωσιν, ἀπό κάθε εἴδους καταπίεσιν καί ἐκμετάλλευσιν.

Τά κείμενα ΔΕΝ ἀφιερώνονται σ’ αὐτούς πού ὡς ὄρνεα ἐπέπεσαν νά κατασπαράξουν ἕνα ὑπέροχο δῶ­­ρο τῆς φύσεως, πού μετά κόπων καί βασάνων ἀνε­πτύχθη καί τό ὁποῖον ἔχει προσφέρει τόσα πολλά εἰς τήν ἀνάπτυξιν καί λάμπρυνσιν τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος.

ΔΕΝ ἀφιερώνονται στούς γραικύλους, οἱ ὁποῖοι τούς τελευταίους δυό αἰῶνες ἔκαναν καί κάμνουν τά πάντα γιά τήν ἐξαφάνισιν τῆς γλώσσης καί τήν ἀντικατάστασίν της ἀπό ἕνα σύστημα ἀπό-νοήσεως.

ΔΕΝ ἀφιερώνονται στἰς ἄθλιες κλίκες τῶν ἀρι­στερῶν πάσης φύσεως καί ἰδιαίτερα στήν «κυ­βερ­νώσα» συμμορία τοῦ Σύριζα καί τῶν ΑΝΕΛ, πού μέ τίς ἀποφάσεις ἑνός θλιβεροῦ δημοσιογραφίσκου, ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ νά ὑποδυθεῖ τόν ὑπουργόν παι­δείας, ἑτοιμάζεται νά δώσει μίαν ἀκόμη ὤθησιν πρός τήν γνωσιακήν ὑποβάθμισιν τῶν νέων, ἀλλά καί τοῦ ἑλλαδικοῦ πληθυσμοῦ εὐρύτερα, συρρικνῶνον ἀκόμη περισσότερον τήν δυνατότητα κατανοήσεως καί διακρίσεως γεγονότων, καταστάσεων καί ἀπό­ψεων. Ὁ περιορισμός –εν προκειμένω– τοῦ μα­θή­­ματος τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν, ἀλλά καί τῆς ἐκ­μαθήσεως τῶν ἑλληνικῶν εὐρύτερα, ὁδηγεῖ πρός το τελικόν βῆμα: αὐτό τῆς πλήρους ἀποξενώσεως τῶν νέων γενεῶν ἀπό τήν ἱστορικήν καί γλωσσικήν ἐμπειρίαν και γνῶσιν. Ἐπειδή, ὡς γνωστόν, ἡ ὀρθή γλωσσική ἔκφρασις συ­μπορεύεται μέ τήν ὀρθήν γνῶσιν τῆς ἱστορίας (γι’ αὐτό καί τά συμβάντα στό λιμάνι τῆς Σμύρνης, τό 1922, δέν ἀποδίδονται μέ τήν λέξιν συνωστισμός ἀλλά μέ τήν ἐκδηλοῦσαν τήν ἀλήθειαν λέξιν σφαγή, οὔτε ἡ γενοκτονία εἶναι ἴδια μέ τήν ἐθνοκάθαρσιν), οἱ λεκτικές καί ἱστορικές παραποιήσεις τῶν ἐξουσιαστῶν δέν δύναται νά ἐπιβληθοῦν μέ εὐκολίαν, ἡ ὁποία τούς προσφέρεται μόνον ὅταν ὑπάρχει ἄγνοια ἤ ἀδιαφορία. Δέν εἶναι, ἑπομένως, ἄνευ σημασίας ἡ στην οὐσίαν κατάργησις τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν, ἐφ’ ὅσον καί αὐτή ἡ στοιχειώδης ἐπαφή μέ αὐτά, πού ὑφίστατο ἕως τώρα, παύει νά ἰσχύει.

 Ἡ ἐπιβολή μιᾶς γλώσσης

Ἡ ἐπί τῆς οὐσίας, συζήτησις καί ἀναζήτησις ἀναφορικά μέ τό γλωσσικόν θέμα, προϋποθέτει ὁρισμένες χρήσιμες ἐπισημάνσεις. Ἡ ἑκάστοτε μορφή ἐξουσίας, ὅταν μά­λιστα διαθέτει τά χαρακτηριστικά τῆς κυριαρχίας, ἐπιβάλλει καί ἀ­παι­τεῖ τήν ἀποκλειστικήν χρῆσιν τῆς γλώσσης της. Ἔτσι, ἡ ρωμαϊκή αὐτοκρατορία ἀπαιτοῦσε τήν γρα­φήν τῶν ἐπισήμων ἐγγράφων στήν Λατινική γλῶσσαν. Ὑπῆρξαν, βε­βαίως, καί σ’ αὐτές τίς καταστάσεις, πε­ριπτώσεις ἀσυναρτήτου γραφῆς κειμένων, ἐπιστολῶν κ.λπ. στήν λατι­νοελληνικήν.^[1]

Τό γεγονός πώς αὐτή ἡ μορφή ἰώ­σεως συνεχίζει νά προσβάλη τήν γλῶσσαν δέν εἶναι τυχαῖο. Ἕνας τέ­τοιος τρόπος γραφῆς ὁδηγεῖ στήν πλή­ρη ἀποξένωσιν, ὄχι μόνον ἀπό τήν πηγήν τῆς γλώσσης ἀλλά καί ἀπό τήν τυπικήν μορφήν της, δηλαδή, στήν κατασκευή ἑνός προτύπου καθ’ ὅλα ἰσοπεδωτικοῦ. Οἱ ὑποστη­ρικτές του, ἰσχυρίζονται πώς τά φρα­­γκολεβαντίνικα (γκρήκλις) ἦλ­θαν ὡς λύσις ἀνάγκης μετά τήν ἐφαρ­μογήν τῶν ὑπολογιστῶν, τῶν ὁποίων τό λογισμικόν δέν ὑπο­στή­ριζεν, ἀρχικῶς, τήν ἑλληνικήν γλῶσ­σαν. Ἐδῶ, ὄντως, ἔχομεν ἕνα πραγ­ματικό συμβάν. Ἡ γλῶσσα πού ὑποχρεωτικῶς ἐπεβλήθη ὡς πρό­τυπον ἦταν και παραμένει ἡ Ἀγγλική. Ἄν αὐτό ἦταν τυχαῖο, ἀφήνεται στήν ἐλεύθερη ἐκτίμησιν τοῦ καθ’ ἑνός. Βεβαίως, τώρα τά λογισμικά συμπεριλαμβάνουν καί τήν ἑλλη­νι­κήν γλῶσσαν μαζί μέ ἄλλες. Ὅμως, ἤδη τά φραγκολεβαντίνικα^[2] ἔχουν καθιερωθεῖ ὡς τρόπος ἐπικοινωνίας καί εἶναι γεγονός ὅτι ἡ ἀπόκτησις ἑ­νός λογαριασμοῦ ἠλεκτρονικοῦ τα­­χυ­δρομείου ἀπαιτεῖ τήν χρῆσιν λα­τινικῶν χαρακτήρων. Ὁποία ἐλευ­θερία ἐπιλογῆς!

Οἱ ὑποστηρικτές αὐτοῦ τοῦ τρό­που γραφῆς ἔχουν ἕνα «ἀτοῦ», πού ἔχει χρησιμοποιηθεῖ πολλές φορές: τήν ἁπλοποίησιν. Εἶναι τό ἴδιο ἐπι­χείρημα πού χρησιμοποιήθηκε γιά τόν σφαγιασμό τῆς γλώσσης μέ τήν καθιέρωσιν ὄχι ἁπλῶς τῆς «δημοτικῆς», ἀλλά μέ τήν ἐξαφάνισιν κλίσεων, πτώ­σεων κ.λπ. χάριν τῆς «ἁπλοποιήσεως». Τόσον τά φρα­γκολεβαντίνικα, ὅσον καί ἡ σύγχρονος ἐκδοχή τους ἐκά­λυπταν, καλύπτουν καί ἐγκαθιστοῦν τήν ἀμάθειαν καί τόν καθοδικόν ἰσοπεδωτισμόν. Ἡ δῆθεν ἐλευθερία γραφῆς, μέσα ἀπό τήν ὀρθογραφική ποικιλότητα αὐτοῦ τοῦ κατασκευάσματος, εἶναι ἡ θεσμοποίηση τῆς ἀμαθείας, ἡ ὁποία σύν τῷ χρόνῳ προβλέπεται νά ἐπισημοποιηθῆ μέ βάσιν κάποιο πρότυπο γραφῆς.^[3] Ἀλλοίμονον!

Ἐπίσης, εἶναι φανερόν ὅτι τόσον ἡ ἁπλοποίησις τῆς γλώσσης ὅσον καί τά φραγκολεβαντίνικα προσέφεραν ἀνοικτόν πεδίο στήν ὀκνηρία, ἀλλά εἶναι βέβαιον ὅτι δέν ἔχουν συμβάλλει στήν ἐμπέδωσιν καί καλλιέργειαν τῆς γνώσεως καί τῆς πνευματικῆς ἀναπτύξεως, συνολικά.

Εἶναι διαπιστωμένον ὅτι αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ μετα­βολές δέν ὑλοποιοῦνται ἐάν προηγουμένως δέν ἔχουν κατασιγάσει οἱ ἐξ αὐτῶν προκαλούμενες κοινωνικές ἀνα­ταράξεις. Ὡς ἐκ τούτου, σέ καταστάσεις ἀπολυταρχίας ἀρ­κεῖ ἕνα διάταγμα προκειμένου νά ἐπιβληθεῖ ἡ χρῆσις μιᾶς γλώσσης ἤ ἑνός ἰδιώματος. Στίς συνθῆκες, ὅμως, τῶν λεγομένων δημοκρατικῶν συστημάτων, ἡ μορφή τῆς ἐπιβολῆς ποικίλλει. Ἐδῶ, ἀκολουθεῖται μία πολύπλοκος διαδρομή, ἡ ὁποία περισφίγγει πολλαπλῶς τούς ἀνθρώ­πους καί τήν σκέψιν τους. Σέ αὐτές τίς καταστάσεις οἱ μέθοδοι εἶναι ἐξουθενωτικές, παρ’ ὅτι δέν ἐκφράζουν μέ ἄμεσον τρόπον τήν ἐξουσιαστική βία.

Ἡ ἐπιστράτευσις τῶν δυνάμεων πειθαναγκασμοῦ εἶναι πράγματι κατακλυσμιαία. Οἱ διάφοροι φορεῖς, οἱ ἐπι­στήμονες, τά μέσα ἐπηρεασμοῦ, ἡ προπαγάνδα, ἡ μί­μησις, ἡ αἴσθησις (συνήθως ψευδής) ὅτι ἡ προπα­γαν­διζόμενη γλωσσική κατεύθυνσις προσδίδει κῦρος καί ἀπο­δοχήν, ἀλλά καί ἔνταξιν εἰς ἕνα κοινωνικόν σύνολον ἤ κάποια ὁμάδα, κάτι τό ὁποῖον ἐνομίζετο πώς ἦταν ἀδύ­νατο νά συμβεῖ ἐάν ἐξηκολούθη νά ὁμιλῆ, ὅπως, πρό πολλοῦ, εἶχε μάθει. Στήν προκειμένην περίπτωσιν ἔχομεν καί μίαν ἐκδήλωσιν συμμορφώσεως.

Προσέτι, ἐκτός ἀπό τήν ἔνταξιν, ἔχομεν τήν προ­σπά­θειαν προσεταιρισμοῦ ἑνός κοινωνικοῦ σώματος τό ὁποῖο εἴτε ὁμιλεῖ εἴτε τοῦ ἔχει ἀποδοθεῖ τό «χάρισμα» τῆς ὁμιλίας τοῦ γλωσσικοῦ ἰδιώματος ὑπέρ τοῦ ὁποίου ἔχει ξεσηκωθεῖ προηγουμένως ὁ κατάλληλος θόρυβος. Ὁ λαϊκισμός πού ἐμφανίζεται ὡς ὑπερασπιστής τῶν δικαιωμάτων τοῦ λαοῦ (στά ὁποῖα περιλαμβάνεται καί αὐτό τῆς ἐκφράσεως μέ ἕνα συγκεκριμένο γλωσσικόν ἰδίωμα) εἶναι τό μέσον ἐπιβολῆς τῆς πνευματικῆς καθη­λώσεως τῶν «ὑπερασπιζομένων».

Ἄς ληφθῆ ὑπ’ ὄψιν καί τοῦτο τό σημεῖο. Εἴδωμεν ὅτι ὁ τρόπος γραφῆς, πού ἔχει ἐπιβληθεῖ στό παγκόσμιο δίκτυο ἐπικοινωνίας εἶναι ὁ λατινικός, ἐνῶ εἶναι δεδο­μένη ἡ πριμοδότησις τῆς Ἀγγλικῆς, ἡ ὁποία τήν καθιστά ἀπαιτητήν στήν ἐπικοινωνία, παρά τήν τεράστιαν ἀδυ­ναμίαν της νά ἀνταποκριθῆ σέ εὐρύτερες ἀνάγκες. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος τοῦ συνεχοῦς ἐμβολιασμοῦ της μέ λέξεις προκειμένου νά «ἐμπλουτισθεῖ», κατασκευάζοντας τήν αἴσθηση μίας αὐτάρκειας, πού ὅμως δέν ὑφίσταται.

Προφανῶς, τό νά λέγεται ἡ ἀλήθεια δέν σημαίνει κάποιου εἴδους ἐμπάθεια ἀπέναντι στήν συγκεκριμένην γλῶσσα. Ἄλλωστε, δέν εἶναι ὀλίγοι ἀπό τούς ὁμιλοῦντας αὐτήν, πού θά ὑπερθεματίσουν γιά τήν ἐν τοίς πράγμασιν ἀδυναμίαν της. Καί ὅμως, τά διεθνῆ κέντρα ἐπιβάλλουν μίαν «δύσκαμπτον καί στερημένη φαντασίας γλῶσσαν». Ὅπως, ὅμως ἐσυνήθιζον νά λέγουν οἱ προγενέστεροι ἡμῶν, «πρέπει νά τό ἔχει ἡ κούτρα σου νά κατεβάζει». Ὅσην ἀποθήκευσιν λέξεων καί ἄν κάνουν οἱ εἰδικοί της ὑποβαθμίσεως καί τῆς ἰσοπεδώσεως –πάντοτε πρός τά κατω– τῶν ἀνθρώπων εἶναι δύσκολον νά δημιουργήσουν τίς προϋποθέσεις, πού παρέχουν ἄλλες γλῶσσες, τόσον ὡς πρός τόν ἐκφραστικόν πλοῦτον, ὅσον καί ὡς πρός τήν εὐρύτητα τῶν νοημάτων καί τήν ἀκρίβειαν τῶν διατυπουμένων ἐννοιῶν.

Κάθε γλῶσσα ἔχει τήν ὀμορφιάν καί τήν χάριν της ὅταν ἀκολουθεῖ τόν δρόμον πού τῆς ἔχει ὁρισθεῖ μέσα ἀπό τήν πολύχρονη παρουσίαν καί διαδρομήν της. Ὅταν καλεῖται νά μιμηθεῖ αὐτό τό ὁποῖον ἄλλες γλῶσσες ἔ­χουν μέ χάριν δημιουργήσει καί ἀναδείξει, τότε ἔχομεν μία γλῶσσαν-καρικατούρα. «Ἕκαστος καί ἑκάστη ἐφ’ ὧ ἐτάχθησαν» μέσα στήν ἱστορικήν καί δημιουργική ροήν τῆς ἀνθρωπότητος καί τῶν συνόλων πού τήν ἀποτελοῦν καί, ἐν πάσῃ περιπτώσει, καλόν εἶναι νά ληφθῆ ὑπ’ ὄψιν ὅτι τό εὔκολον δέν σημαίνει ὅτι εἶναι ὀρθόν, οὐδέ καλόν.

Ὑπηρετώντας τήν κερδοσκοπία

Ἀπό ἀναρχικῆς ἀπόψεως δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι εἴ­μεθα ἐναντίον τῆς τεχνολογικῆς ἐξελίξεως προτείνοντες τρόπους ἀναπτύξεως ἐναρμονισμένους μέ τήν φύσιν. Ἐφ’ ὅσον εἴμεθα κατά τοῦ τεχνολογικοῦ ἰσοπεδωτισμοῦ καί τῶν συντομεύσεων πού πραγματοποιήθηκαν ἤ πραγ­ματοποιοῦνται γιά λόγους ἐμπορικούς καί οἰκο­νομικούς καί ἐν τέλει κυριαρχικούς, ἐφ’ ὅσον εἴμεθα ὑπέρ τῆς σα­φήνειας καί τῆς δυνατότητος νά κατανοοῦνται τά ὅσα ἐκφέρονται μέ τόν γραπτόν κυρίως λόγον, τότε γιά ποιό λόγο νά ἐπιζητῶμεν ἤ νά ἀποδεχώμεθα τήν ἀπογύμνωσιν τῶν λέξεων, τόσον τονικῶς ὅσον καί γραμματικῶς καί νά ἐπικροτῶμεν τήν καταστροφικήν ἀσυνταξίαν;

Θά ἀναφερθῆ ἕνα πρόσφατο χαρακτηριστικό παρά­δειγμα ἐπί τοῦ προκειμένου θέματος. Προσφάτως ἡ Δη­μο­κρατία τῆς Τσεχίας ἀποφάσισε, γιά λόγους οἰκονο­μικῆς εὐελιξίας, νά χρησιμοποιεῖ διεθνῶς τήν ὀνομασίαν Τσεχία. Ἄς σημειωθῆ ὅτι μέ τήν Σλοβακίαν ἀποτελοῦσαν ἀπό κοινοῦ τήν Λαϊκήν Δημοκρατίαν τῆς Τσεχοσλοβακίας. Τώρα ἔχομεν θυσίες στό βωμό τῶν κερδῶν καί τῆς συμ­μετοχῆς στή διεθνῆ κοινοπραξία τῶν ἐξουσιαστῶν. Εἶναι, ὅμως, μόνον αὐτό;

Εἰπώθηκε, ὅτι οἱ κυρίαρχοι ἐπιβάλλουν τήν γλῶσσαν τους μέ πολλούς τρόπους. Ἐάν λάβωμεν ὑπ’ ὄψιν τίς ἀποι­κιοκρατούμενες χῶρες θά διαπιστώσωμεν ὅτι ἡ χρῆσις τῆς γλώσσης τῶν κατακτητῶν συμπορεύεται μέ τήν ὁλο­ένα αὐξανομένη σταθερότητα τῆς ἀποικιοκρατίας. Σ’ αὐ­τές τίς χῶρες μπορεῖ νά δῆ κάποιος ὅτι οἱ πινακίδες τῶν ἐμπορικῶν καταστημάτων εἶναι δίγλωσσες, μέ τήν τοπική γλῶσσα καί αὐτήν τῶν ἀποικιοκρατῶν. Ἐδῶ, δια­πιστώνεται ὅτι ὁ ἀρχικός ἐξαναγκασμός μεταβάλλεται σταδιακά σέ ἐθελουσία ἀποδοχή τῶν ὅρων τοῦ κατα­κτη­τοῦ. Πέραν τούτου, ἄς σημειωθῆ ὅτι, ὁ κάτοικος μίας ἀποικιοκρατούμενης χώρας, ἐφ’ ὅσον γνωρίζει τήν γλῶσ­σαν τῶν κατακτητῶν ἀπολαμβάνει ἰδιαιτέρων προ­νομίων σέ σχέσιν μέ τούς ὑπολοίπους.

Ἄς ἔλθωμεν τώρα εἰς τήν μή ἀποικιακήν κατάστασιν, αὐτήν τήν ὁποίαν ὀνομάζουν παγκοσμιοποιημένην οἰκο­νομίαν. Ἐδῶ, παρ’ ὅτι οἱ συνθῆκες τῆς ἀποικιοκρατίας ἔχουν ἐκλείψει, θά διαπιστώσωμεν καί πάλιν στά κατα­στήματα διαφόρων χωρῶν, καί δή τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου, τήν ὕπαρ­ξιν πινακίδων μέ δυό γλῶσσες, οἱ ὁποῖες βαθ­μιαίως κατα­λήγουν στό νά εἶναι πινακίδες μέ μίαν ξένην γλῶσσαν.

Παρ’ ὅτι ὁ ἑλλαδικός χῶρος δέν συγκαταλέγεται στίς θεωρούμενες ὡς πρώην ἀποικιοκρατούμενες περιοχές θά παρατηρηθῆ ὅτι κατά τά τελευταῖα 50-60 χρόνια ὑπάρχει μία σταδιακή μεταβολή, ἀναφορικῶς πρός τό ἐξεταζόμενον θέμα. Τό κουρεῖον (ἀπό τό ρῆμα κείρω) ἦταν τό κατάστημα ὅπου ἐγένετο περιποίησις τῆς κόμης τῶν ἀνδρών^[4] ἐνῶ κομμωτήριον ἦταν τό κατάστημα γιά τήν περιποίησιν τῆς γυναικείας κόμης. Σύν τῶ χρόνω οἱ ὀνομασίες μετεβλήθησαν. Τό κουρεῖον μετονομάσθη σέ Barber Shop καί τό κομμωτήριον σέ Coiffure.

Θά ἰσχυρισθεῖ κάποιος ὅτι αὐτό ἔγινε γιά τήν προ­σέλ­κυση τουριστῶν. Ὅμως, ἡ πραγματικότης εἶναι σα­φής καί δέν ἐπιδέχεται ἀμφισβητήσεις. Οἱ ἀλλαγές τόν ὀνομασιῶν ἔγιναν συλλήβδην καί ἰδιαίτερα σέ περιοχές πού δέν ἐνε­φανίζετο τουρίστας καί ὅπου ἀκόμη καί σήμερα σπανίζει ἡ παρουσία τουριστῶν. Ἑπομένως, οἱ λόγοι τῆς ἀλλαγῆς ὀφείλονται στήν ἐπιθυμία α) ἀποκτήσεως κάποιου κύ­ρους ἔναντι τῶν πελατῶν-πελατισσῶν, ἀπό τήν στιγμή πού θά ὑπῆρχε ἡ ξενική ὀνομασία καί β) τῆς ἐντάξεως σέ μία θεωρουμένη ὡς ἀνώτερη ἐπαγγελματική ὁμάδα. Ὁμοίως τό Παντοπωλεῖον, αὐτό δηλαδή τό ὁποῖον πωλεῖ τά πάντα, μετονομάσθη σέ Super Market (Ὑπέρ Ἀγορά).

Ὅλα αὐτά, βέβαια, γίνονται καί ἐπί τῶ σκοπῶ ἀπο­κτήσεως εὐρυτέρου κύκλου ἀγοραστῶν ἤ τουλάχιστον μέ αὐτό τό πρόσχημα ἤ τήν προσδοκία. Τό ἐρώτημα πού τίθεται ἐξ ἀρχῆς καί δέν ἀπαντᾶται, παρά μέ μισόλογα καί πρόχειρες δικαιολογίες, εἶναι γιά ποιό λόγο νά μήν ἔχει τό κατάστημα δίγλωσση ἡ πολύγλωσση πινακίδα ἀντί νά ἔχει μία μέ ξενικήν ὀνομασία, πού κατά κανόνα εἶναι στήν ἀγγλική γλῶσσα; Γιά ποιό λόγο ἡ φροντίδα ποδῶν θά πρέπη νά ὀνομάζεται pedicure καί, ἀντιστοίχως, τῶν χειρῶν manicure ἤ τό ἀρτοποιεῖον, ὁ γνωστός μας φοῦρ­νος, νά ὀνομάζεται bakery;

Θά μποροῦσαν νά ἀναφερθοῦν πολλά ἀκόμη τέτοιου εἴδους παραδείγματα, ἀλλά δέν ὑπάρχει λόγος νά κουρά­σωμεν.

Ἡ διαπίστωσις ἔρχεται σχεδόν αὐθορμήτως. Προκει­μένου νά ὑπάρξη ἕνα σχετικό οἰκονομικό ὄφελος, ἀνα­πτύσσεται ἡ διάθεσις γιά τήν ἀποδοχή καταστάσεων, οἱ ὁποῖες οὔτε κάν θά συνεζητοῦντο κάτω ἀπό ἄλλες περιστάσεις.

Ἄς σκεφθῶμεν ὅτι μέ τό κίνητρον τῆς καλύτερης ἐργα­σιακῆς ἀμοιβῆς ἄρχισε ἡ προσφυγή στά φροντιστήρια γιά τήν ἐκμάθησιν τῆς ἀγγλικῆς, κυρίως, γλώσσης στά μέσα της δεκαετίας τοῦ 1960.

Τό ἐρώτημα πού τίθεται εἶναι ἁπλόν. Ἐάν ὑπῆρχε τό κίνητρο ἤ ἡ προσδοκία καλύτερης ἀμοιβῆς στήν λεγομένην ἀγοράν ἐργασίας μέ τήν ἐκμάθησιν καί τήν λῆψιν πτυχίου στά ἀρχαῖα ἑλληνικά δέν θά ἐστέλλοντο οἱ μαθητές και οι μαθήτριες σέ φροντιστήρια ἐκμαθήσεως τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν; Προφανῶς!

Πέραν τῶν τεχνικῶν πού χρησιμοποιεῖ ἡ ἐξουσία προ­κειμένου νά ἐπιβάλλει τό γλωσσικόν καθεστώς πού ἐξυ­πηρετεῖ τίς κυριαρχικές της βλέψεις, διαπιστώνεται ὅτι ὁ δρόμος πρός τήν ἀποδοχήν συναρτᾶται μέ τήν διαδικασία ὑπακοῆς, γενικώτερον.

Ἡ γλῶσσα καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον (δέν) χρησι­μοποιεῖται, ἑπομένως, ἀσκεῖ σημαντική ἐπίδρασιν εἰς τήν διαμόρφωσιν μίας ἐπιθυμητῆς ἀπό τήν ἐξουσίαν συ­μπεριφορᾶς καί ἕναν ἀντίστοιχον τρόπον σκέψεως.

Συσπείρωσις Ἀναρχικῶν

Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 162, Ιούλιος-Αύγουστος 2016

^[1]. Πρόκειται γιά τό ἀντίστοιχον τῶν λεγομένων γκρήκλις, το ὁποῖον ἐφηρμόζετο ἕως καί πρόσφατα και πάντως πρίν τήν ἐφαρμογήν τῶν ὑπολογιστῶν και εἶναι γνωστόν καί ὡς φραγκολεβαντίνικη γραφή.

^[2]. Ὁ ὅρος προέρχεται ἀπό τούς Λεβαντίνους τῆς Σμύρνης, οἱ ὁποῖοι ὁμιλοῦσαν ἑλληνικά, ἀλλά ἐδυσκολεύοντο νά μάθουν τήν ὀρθογραφίαν καταφεύγοντες στούς λατινικούς χαρακτῆρες προκειμένου νά γράψουν «ἑλληνικά».

^[3]. Ἤδη ἐδῶ καί δεκαετίες ἔχει ἑτοιμασθεῖ τό προτύπον ISO 8432, γιά τούς χρῆστες τῶν σύγχρονων φραγκολεβαντίνικων.

^[4].  Ἡ συσχέτισις μέ τόν μπαρμπέρη δέν θά πρέπει νά ὁδηγήση εἰς τήν ταύτισή τους. Ὁ μπαρμπέρης ἦταν βοηθός τοῦ κουρέα καί ἠσχολεῖτο μέ τήν περιποίησιν τῆς γενειάδος. Ἡ λέξις μπαρμπέρης προέρχεται ἀπό τήν γαλλικήν γλῶσσαν.

Ἄγγελος Σικελιανός: Πνευματικὸ Ἐμβατήριο

Σχόλιο:Προσκλητήριο είναι το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού σε χαλεπούς καιρούς για ανάταση, για σήκωμα , για να ξεφύγουμε από την παρακμή , για μια ελληνική αναγέννηση αλλά και αναγέννηση και έξοδο από την φθορά και το μηδέν του κόσμου όλου. Μπορεί να μην έλαβε το  βραβείο Νόμπελ αλλά του αξίζουν οι πρώτες θέσεις στην ελληνική και παγκόσμια ποίηση. Και βέβαια η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη προβάλλει με επιτυχή τρόπο την ποιητική δημιουργία ενώ αποδεικνύεται  ότι από τα πρώτα του βήματα εμπνεύστηκε από τις καλύτερες στιγμές της ελληνικής ποίησης που διασώζουν εντός τους με ακέραιο τρόπο τους σταθμούς της ελληνικής διαχρονίας. Το ποίημα έχει μια έμπνευση και επιρροή Νιτσεϊκή αφού θεωρεί  ότι η ανθρώπινη ύπαρξη, η ανθρώπινη βούληση μπορεί να κάνει κάτι τόσο σημαντικό και τόσο αναγκαίο με πολλούς συμβολισμούς και αναγωγές : να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα και τον κόσμο. Πρόκειται για μια σύλληψη τόσο του ποιητή όσο και του συνθέτη βαθύτατα πατριωτική αλλά και πανανθρώπινη. 

Στίχοι: Ἄγγελος Σικελιανός. Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης.
Α´ ἐκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη & Ἀντώνης Καλογιάννης (ντουέτο)

Σὰν ἔριξα καὶ τὸ στερνὸ δαυλὶ στὸ φωτογώνι,
(δαυλὶ τῆς ζωῆς μου τῆς κλεισμένης μέσ᾿ τὸ χρόνο)
στὸ φωτογώνι τῆς καινούργιας λευτεριᾶς σου, Ἑλλάδα,
μοῦ ἀναλαμπάδιασε ἄξαφνα ἡ ψυχὴ σὰν νἆταν
ὅλο χαλκὸς τὸ διάστημα, ἢ ὡς νἆχα, τ᾿ ἅγιο κελὶ
Τοῦ Ἡράκλειτου τριγύρα μου, ὅπου, χρόνια,
γιὰ τὴν Αἰωνιότη ἔχαλκευσε τοὺς λογισμούς του
καὶ τοὺς κρεμνοῦσε ὡς ἄρματα στῆς Ἔφεσος τὸ Ναό...

Γιγάντιες σκέψεις, σὰ νέφη πύρινα ἢ νησιὰ πορφυρωμένα
σὲ μυθικὸν ἡλιοβασίλεμα, ἄναβαν στὸ νοῦ μου,
τὶ ὅλη μου καίονταν μονομιᾶς ἡ ζωὴ στὴν ἔγνοια
τῆς καινούργιας λευτεριᾶς Σου, Ἑλλάδα. γι᾿ αὐτὸ δὲν εἶπα:

Τοῦτο εἶναι τὸ φῶς τῆς νεκρικῆς πυρᾶς μου...

Δαυλὸς τῆς Ἱστορίας Σου, ἔκραξα εἶμαι, καὶ νά,
ἂς καεῖ σὰν δάδα τὸ ἔρμο μου κουφάρι, μὲ τὴν δάδα τούτην,
ὀρθὸς πορεύοντας, ὡς μὲ τὴν ὕστερη ὥρα,
ὅλες νὰ φέξουν τέλος οἱ γωνιὲς τῆς οἰκουμένης,
ν᾿ ἀνοίξω δρόμο στὴν ψυχή, στὸ πνεῦμα, στὸ κορμί Σου, Ἑλλάδα.

Εἶπα, καὶ ἐβάδισα
κρατώντας τ᾿ ἀναμμένο μου συκώτι στὸν Καύκασό Σου,
καὶ τὸ κάθε πάτημά μου ἦταν τὸ πρῶτο,
κι ἦταν, θάρρευα, τὸ τελευταῖο,
τὶ τὸ γυμνό μου πόδι ἔπατει μέσα στὰ αἵματά Σου,
τί τὸ γυμνό μου πόδι ἐσκονταυε στὰ πτώματά Σου,
γιατὶ τὸ σῶμα, ἡ ὄψη μου, ὅλο μου τὸ πνεῦμα καθρεφτιζόταν,
σὰ σὲ λίμνη, μέσα στὰ αἱματά Σου.

Ἐκεῖ, σὲ τέτοιον ἄλικο καθρέφτη. Ἑλλάδα, καθρέφτη ἀπύθμενο,
καθρέφτη τῆς ἀβύσσου, τῆς Λευτεριᾶς Σου καὶ τῆς δίψας Σου,
εἶδα τὸν ἑαυτό μου βαρὺ ἀπὸ κοκκινόχωμα πηλὸ πλασμένο,
καινούργιο Ἀδὰμ τῆς πιὸ καινούργιας Πλάσης
ὅπου νὰ πλάσουνε γιὰ Σένα μέλλει. Ἑλλάδα.

Κι εἶπα:
Τὸ ξέρω, ναὶ ποὺ κι οἱ Θεοί Σου,
οἱ Ὀλύμπιοι χθόνιο τώρα γίνανε θεμέλιο,
γιατὶ τοὺς θάψαμε βαθειὰ βαθειά, νὰ μὴν τοὺς βροῦν οἱ ξένοι.
Καὶ τὸ θεμέλιο διπλὸ στέριωσε κι᾿ ἐτριπλοστεριωσε
ὅλο μ᾿ ὅσα οἱ ὀχτροί μας κόκαλα σωριάσανε ἀποπάνω...
κι᾿ ἀκόμα ξέρω πὼς γιὰ τὶς σπονδὲς καὶ τὸ τάμα
τοῦ νέου Ναοῦ π᾿ ὀνειρευτήκαμε γιὰ Σένα, Ἑλλάδα,
μέρες καὶ νύχτες τόσα ἀδέλφια σφάχτηκαν ἀνάμεσά τους,
ὅσα δὲ σφάχτηκαν ἀρνιὰ ποτὲ γιὰ Πάσχα...

Μοίρα, κι ἡ Μοίρα Σου ὡς τὰ τρίσβαθα
δική μου κι᾿ ἀπ᾿ τὴν Ἀγάπη, ἀπ᾿ τὴ μεγάλη δημιουργὸ Ἀγάπη
νὰ ποὺ ἡ ψυχή μου ἐσκλήρυνεν,
ἐσκλήρυνε καὶ μπαίνει ἀκέρια πιὰ μέσα στὴ λάσπη
καὶ μέσ᾿ τὸ αἷμα Σου, νὰ πλάσῃ τὴ νέα καρδιὰ
ποὺ χρειάζεται στὸ νιό Σου ἀγώνα, Ἑλλάδα.
Τὴ νέα καρδιὰ ποὺ κιόλας ἔκλεισα στὰ στήθη
καὶ κράζω σήμερα μ᾿ αὐτὴ πρὸς τοὺς συντρόφους ὅλους.

Ὀμπρὸς βοηθᾶτε νὰ σηκώσουμε τὸν ἥλιο πάνω ἀπ᾿ τὴν Ἑλλάδα,
ὀμπρός, βοηθᾶτε νὰ σηκώσουμε τὸν ἥλιο πάνω ἀπὸ τὸν κόσμο.
Τί, Ἰδέτε· ἐκόλλησεν ἡ ρόδα του βαθειὰ στὴ λάσπη,
κι ἄ, ἰδέτε χώθηκε τ᾿ ἀξόνι του βαθειὰ μέσ᾿ τὸ αἷμα.
Ὀμπρός, παιδιά, καὶ δὲ βολεῖ μονάχος ν᾿ ἀνέβῃ ὁ ἥλιος,
σπρῶχτε μὲ γόνα καὶ μὲ στῆθος νὰ τὸν βγάλουμε ἀπ᾿ τὴ λάσπη,
σπρῶχτε μὲ στῆθος καὶ μὲ γόνα νὰ τὸν βγάλουμε ἀπ᾿ τὸ γαῖμα.
Δέστε, ἀκουμπᾶμε ἀπάνω τοῦ ὁμοαίματοι ἀδελφοί του.
Ὀμπρός, ἀδέλφια, καὶ μᾶς ἔζωσε μὲ τὴ φωτιά του,
ὀμπρός, ὀμπρὸς κι ἡ φλόγα του μᾶς τύλιξε ἀδελφοί μου.

Ὀμπρὸς οἱ δημιουργοί.. Τὴν ἀχθοφόρα ὁρμή Σας,
στυλῶστε μὲ κεφάλια καὶ μὲ πόδια, μὴ βουλιάξει ὁ ἥλιος.
Βοηθᾶτε με κι ἐμένανε ἀδελφοί, νὰ μὴ βουλιάξω ἀντάμα..
Τί πιὰ εἶν᾿ ἀπάνω μου καὶ μέσα μου καὶ γύρα.
Τί πιὰ γυρίζω σ᾿ ἕναν ἅγιον Ἴλιγγο μαζί του...
Χίλια καπούλια ταῦροι τοῦ κρατᾶν τὴ βάση, δικέφαλος ἀητός·
κι ἀπάνω μου τινάζει τὶς φτεροῦγες του καὶ βογγάει ὁ σάλαγός του,
στὴν κεφαλή μου πλάι καὶ μέσα στὴν ψυχή μου.
καὶ τὸ μακριὰ καὶ τὸ σιμὰ γιὰ μένα πιὰ εἶν᾿ ἕνα...
Πρωτάκουστες βαρεῖες μὲ ζώνουν Ἁρμονίες,
ὀμπρός, σύντροφοι, βοηθᾶτε νὰ σηκωθεῖ νὰ γίνει ὁ ἥλιος πνεῦμα.

Σιμώνει ὁ νέος ὁ Λόγος π᾿ ὅλα θὰ τὰ βάψῃ,
στὴ νέα του φλόγα. νοῦ καὶ σῶμα. ἀτόφιο ἀτσάλι...
Ἡ γῆ μας ἀρκετὰ λιπάστηκε ἀπὸ σάρκα ἀνθρώπου...
παχιὰ καὶ καρπερά, νὰ μὴν ἀφήσουνε τὰ σώματά μας
νὰ ξεραθοῦν ἀπ᾿ τὸ βαθὺ τοῦτο λουτρὸ τοῦ αἵμα του πιὸ πλούσιο,
πιὸ βαθὺ κι ἀπ᾿ ὅποιο πρωτοβρόχι.
Αὔριο νὰ βγεῖ ὁ καθένας μας μὲ δώδεκα ζευγάρια βόδια
τὴ γῆ αὐτὴ νὰ ὀργώσει τὴν αἱματοποτισμενη...
Ν᾿ ἀνθίσῃ ἡ δάφνη ἀπάνω της καὶ δέντρο ζωῆς νὰ γένῃ,
καὶ ἡ Ἄμπελός μας νὰ ἁπλωθεῖ ὡς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης...

Ἔτσι, σὰν ἔριξα καὶ τὸ στερνὸ δαυλὶ στὸ φωτογώνι
(δαυλὶ τῆς ζωῆς μου τῆς κλεισμένης μέσ᾿ τὸ χρόνο)
στὸ φωτογώνι τῆς καινούργιας Λευτεριᾶς Σου, Ἑλλάδα
ἀναψυχώθηκε ἄξαφνα τρανὴ ἡ κραυγή μου, ὡς νἆταν
ὅλο χαλκὸς τὸ διάστημα ἢ ὡς νἆχα τ᾿ ἅγιο κελὶ
τοῦ Ἠράκλειτου τριγύρα μου, ὅπου, χρόνια,
γιὰ τὴν Αἰωνιότη ἐχάλκευε τοὺς στοχασμούς του
καὶ τοὺς κρεμνοῦσε ὡς ἄρματα στῆς Ἔφεσος τὸ ναὸ
ὡς Σᾶς ἔκραζα σύντροφοι.

Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος: "Η πλατεία Εξαρχείων ως φυσική προέκταση της πλατείας Κολωνακίου"

Ο Γ.Λυκιαρδόπουλος εκδότης του περιοδικού "Σημειώσεις" και των εκδόσεων Έρασμος, δοκιμιογράφος ευφυής και μαχητικός, ποιητής, γνωστός για τον σημαντικό διάλογο με Π.Κονδύλη έγραψε το δοκίμιο "Η "Ρωμιοσύνη" στον παράδεισο- Σημειώσεις για μια κριτική του νεοελληνικού αντιδιανοουμενισμού" (Έρασμος, 2004) το οποίο δημιούργησε παρά την συντομία του , σχολή σκέψης. Επικρίνει τον λαϊκισμό (που το διάστημα που γράφτηκε αντιπροσωπευόταν κυρίως από το ΠΑΣΟΚ), τον εθνικισμό, έμμεσα την γενιά του '30 και διανοούμενους όπως τον Ράμφο που τότε περνούσε την ελληνοκεντρική του περίοδο. Η αντίδραση αυτή επιχειρεί να απαντήσει στην θετική και στερεή επιρροή που είχαν τότε και εξακολουθούν να έχουν το ποιητικό και δοκιμιακό έργο του Γ.Σεφέρη, του Ο.Ελύτη αλλά και του Ζήσιμου Λορετζάτου. Προφανώς το έργο του Ράμφου παρότι μεγάλο σε έκταση είχε πολύ μικρότερη επίδραση. Αυτά συμβαίνουν σε μια εποχή που ελληνική κοινωνία καθώς ενσωματώνεται στην τότε ΕΟΚ αρχίζει να έχει ερωτήματα ταυτότητας. Αλλά και η πολιτική επιτυχία του λαίκισμού ήταν ένα γεγονός πρωτοφανέρωτο που ξένισε την ελληνική αριστερά αφού απέσπασε από αυτή ένα μέρος του ακροατηρίου της. Στον πρόλογο του 2004 αναθεωρεί πολλές σκέψεις υπό το φως των νέων δεδομένων αφού τους εθνικισμούς δεν τους διαδέχθηκε η αδελφότητα των λαών. Πλέον μετά "την κατασπάραξη , τον εξευτελισμό, την ταπείνωση των πατρίδων του κόσμου από το καρκινικό εκείνο μόρφωμα "εταιρειών" που καταχριστικά καλείται ΗΠΑ, σήμερα που τα σύνορα των κρατών κατεδαφίζονται όχι από τους "αδελφωμένους λαούς" αλλά από πολυεθνικές συμμορίες" (σελ.11) στόχος της κριτικής του είναι να δείξει πως το εθνικολαικιστικό φολκλόρ γίνεται μέρος της αυτοκρατορίας του κιτς.
Βεβαίως δεν προσέχθηκε αρκετά ο επίλογος του 1988 που κατά την γνώμη μου είναι εξαιρετικά εύστοχος και επίκαιρος : " Η γενιά του φαστφουντάδικου και του κομπιούτερ αντικατέστησε πλέον επάξια τη "γενιά του Πολυτεχνείου" και η πλατεία Εξαρχείων γίνεται μια φυσική προέκταση της πλατείας Κολωνακίου. Από καιρό τώρα οι διαδηλώσεις πραγματοποιούνται με την άδεια της αστυνομίας - σε λίγο θα είναι ίσως και υποχρεωτικές όπως οι παρελάσεις των μαθητικών μας χρόνων"(σελ.53).

Ο εφημέριος του Αμπρικούρ, G.Bernanos: Ημερολόγιο ενός επαρχιακού εφημέριου, εκδόσεις Πόλις,Αθήνα 2017.

ΡΗΞΗ φ.148

Πρόκειται για ένα πράγματι από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αναφέρεται σε έναν μάλλον αδέξιο εφημέριο, που πηγαίνει να διακονήσει σε μια επαρχιακή πόλη που αργοσβήνει μέσα στην πλήξη. Ο χριστιανισμός βρίσκεται σε παρακμή και αυτό οφείλεται όχι μόνο και όχι κυρίως στους αρνητές του αλλά στα μέλη της εκκλησίας. Όπως γράφει ο Σ.Ζουμπουλάκης στο επίμετρο "φτάνει εκεί χωρίς εκκλησιαστική και ανθρώπινη γενικότερα πείρα, χωρίς θεολογική συγκρότηση, χωρίς διοικητική ικανότητα, χωρίς ταλέντο. Δεν ξέρει να χειρίζεται ζητήματα. Είναι ένας αδύναμος άνθρωπος, επονείδιστα αδύναμος"(σελ.486). Αποκτά δύναμη να αντέξει τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες από το "γεγονός ότι έχει παραδώσει τη ζωή του στον Χριστό και άρα δεν νοιώθει καμία ανάγκη να υπερσπιστεί τον εαυτό του(σελ.489). Τελικά θα τα καταφέρει καλά. Στις τελευταίες στιγμές του θα τον περιθάλψει η σύντροφος ενός παραλίγο ιερέα που θα δείξει αισθήματα αληθινής αγάπης. Όπως γράφει ο Σ.Ζουμπουλάκης " ό,τι δεν γνώρισε ο εφημέριος στους νόμιμους γάμους και στους εκκλησιαζόμενους της ενορίας του, θα το γνωρίσει τώρα στο παράνομο ζευγάρι ενός παπά που πέταξε τα ράσα και ζει με παλλακίδα. Τις τελευταίες μέρες της ζωής του, θα του δοθεί να γνωρίσει το μυστήριο της αγάπης (σελ.492).Ο εφημέριος αγαπάει τους άλλους και τον εαυτό του χωρίς φιλαυτία πεθαίνει τελικά πολύ νέος από μια μορφή επιθετικού καρκίνου. Ο Σ.Ζουμπουλάκης επισημαίνει : η συγκλονιστικότερη πτυχή της χριστιανικής διδασκαλίας , που είναι η προτεραιότητα του άλλου έναντι του εαυτού μας, η αγάπη για τον συνάνθρωπο που φτάνει μέχρι την αγάπη για τον εχθρό, δεν μπορεί πράγματι να έχει τίποτε κοινό με τον εγωϊσμό(σελ.494).
Ο Ζ.Μπερνανός είναι απόδειξη ότι η ελευθερία του λόγου που επικράτησε στην Γαλλία ευνόησε τους πλέον απίθανους συνδυασμούς. Σπούδασε νομικά και φιλολογία. Πιστός καθολικός στρατεύθηκε στην Action Francaise. Μοναρχική, καθολική, αντιδημοκρατική, αντικαπιταλιστική είχε ως ηγέτη της τον Σ.Μωρράς που ήταν όμως αγνωστιικιστής. Οι ακρότητες στις οποίες κατέφυγε οδήγησε στην καταδίκη της από το Βατικανό. Ο Μπερνανός από τα πιο μαχητικά μέλη της κλείστηκε για ένα διάστημα στην φυλακή όπου τραγούδαγε μαζί με άλλους συντρόφους του μοναρχικά τραγούδια αλλά και την διεθνή. Αυτός ο περίεργος συνδυασμός της παλαιάς ελίτ με τα πιο φτωχά στρώματα έδινε εκρηκτικά χαρακτηριστικά στην Α.F και τροφοδοτούσε έναν λόγο συχνά αντικαπιταλιστικό. Κοντά σε αυτούς δημιουργήθηκε ο Κύκλος Προυντόν, ως κέντρο σκέψης της A.F.,στον οποίο συμμετείχε ο Μπερνανός. Ένας μέρος αυτών κατόπιν συνεργάστηκε με τους ναζί και ένα άλλο πέρασε στην αντίσταση και πέθανε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης (George Valois). Αυτό όμως που προσέλκυσε στους καθολικούς μοναρχικούς από την προσωπικότητα του Προυντόν εκτός του αντικοινοβουλευτισμού του (αν και ήταν βουλευτής), πιθανόν να ήταν τα κηρύγματα του κατά των Εβραίων και των Μαύρων. Ο Ζ.Μπερνανός εγκαταλείπει την A.F στην δεκαετία του '30. Σε βιβλίο του θα περιγράψει με τα μελανότερα χρώματα τα εγκλήματα του Φράνκο και την ανοχή τους από μέρος της καθολικής εκκλησίας. Στην διάρκεια του πολέμου θα ταχθεί με την γκωλική αντίσταση. Ο Ντε Γκώλ μάλιστα θα του προτείνει υπουργείο που δεν δέχθηκε για να διατηρήσει την ανεξαρτησία του. Στο θάνατο του θα τιμηθεί από όλη την γαλλική πνευματική κοινότητα. Μεταξύ άλλων θα εκφωνήσει επικήδειο λόγο ο Α.Μαλρώ και θα τιμηθεί από τους Ισπανούς δημοκράτες και κομμουνιστές "που θα σκεπάσουν το φέρετρο του με τη σημαία τους"(σελ.482).