Κυριάκος Χαραλαμπίδης : Η συνείδηση της γης και η συνείδηση του χρόνου

Κυριάκος Χαραλαμπίδης : Η συνείδηση της γης και η συνείδηση του χρόνου

ΡΗΞΗ Τ.77

Η ποίηση και το δοκιμιακό έργο του Κυριάκου Χαραλαμπίδη μαρτυρά την τραγικότητα της κυπριακής γης , αλλά και την συνείδηση ότι η Κύπρος κομίζει μια όψη του ελληνικού πολιτισμού , που απλώνεται βαθιά μέσα στον χρόνο.
Ο ίδιος έζησε από κοντά όλα τα τραγικά γεγονότα του μεταπολεμικού κυπριακού ελληνισμού: τον εθνικό -απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ , την κολοβωμένη και με «εγγυητές» ανεξαρτησία , τον εμφύλιο σπαραγμό , το χουντικό πραξικόπημα , την τουρκική εισβολή καθώς και την αδυναμία – αβουλία του ελλαδικού κράτους να βοηθήσει στρατιωτικά την κυπριακή άμυνα .Στην συνέχεια οι προσπάθειες για « δίκαιη και βιώσιμη λύση» έσπρωχναν την ελληνική πλευρά σε συνεχείς υποχωρήσεις δίχως ουσιαστικά ανταλλάγματα, που οδήγησαν τελικά στο «σχέδιο Ανάν» και στους σημερινούς χειρισμούς της κυβέρνησης Χριστόφια , που ακόμη δεν γνωρίζουμε που θα μας οδηγήσουν. Από την άλλη μεριά ο λαός ζούσε με τους καημούς του , τον « καημό της ρωμιοσύνης» στην κυπριακή γη , στην κυπριακή εκδοχή. Οι πρόσφυγες βίωναν τον πόνο του τόπου , που χάθηκε , που δεν εξαντλείται στην υλική του αποτύπωση , αλλά συνοδεύεται από αναμνήσεις και συναισθήματα, αλλά και από την συνείδηση της ταπείνωσης που είχε ο διωγμός από τις εστίες τους. Οι μανάδες αναζητούσαν πιεστικά κάποιες απαντήσεις για την τύχη των αγνοούμενων παιδιών τους. Φυσικά η απόφαση για αντίσταση στους εισβολείς θεωρήθηκε ότι θα έθετε σε κίνδυνο και το ελεύθερο κομμάτι της Κύπρου. Με τα χρόνια το νησί γνώρισε την ευζωία ,την σημαντική βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου , που είχε πολλές θετικές και αρνητικές συνέπειες , ενώ επέτυχε να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και βρήκε την δύναμη να απορρίψει το σχέδιο Ανάν. Παρόλα αυτά κάποιοι όπως ο Σολωμός θυσιάζονταν με « ένα τσιγάρο στο στόμα» ,αποδεικνύοντας ότι το πάθος για την λευτεριά εξακολουθούσε να δημιουργεί πολιτικές πράξεις και ιστορία.
Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης εκφράζει με μια ένταση ψυχής και ευαισθησίας την τραγική πλευρά του κυπριακού ελληνισμού. Όπως γράφει « όταν ο λόγος σαρκώνει τον βαθύτερο πόνο του λαού , αποκτά ένα «μέγεθος» που προάγει τον άνθρωπο σε ανώτερη ποιότητα» Άλλωστε για αυτόν το ζήτημα του πατριωτισμού είναι πρώτα και κύρια ζήτημα ευαισθησίας , που χαρίζει σε αυτό που ονομάζουμε πατρίδα , σημασία οικουμενική : « Τελικά είναι ζήτημα ευαισθησίας .Το ν’ αγαπάς την πατρίδα σου σωστά ( ή να καλλιεργείς , όπως γράφω αλλού , την « επιστήμη της αγάπης για την πατρίδα» ), απορρέει από τις εσωτερικές σου ρυθμίσεις , δηλαδή το βαθμό ευαισθησίας σου»
Στο ποίημα του «Αιγιαλούσης επίσκεψις» , μας μεταφέρει ποιητικά την τραγικότητα της εισβολής , της κατοχής , της προσφυγιάς , του ξεριζώματος . Θα λέγαμε ότι η ποίηση του είναι ποίηση αυτού του μαύρου γεγονότος , αν ο Χαραλαμπίδης δεν είχε μια συνείδηση διαχρονική , που προσπαθεί να απλωθεί στα ακρώρεια της κυπριακής ιστορίας :
« Το σπίτι μας εμαύρισε , δεν ξέραμε από πού
ερχόμαστε, που πάμε, τριγυρίζαμε
σαν τα φαντάσματα , μια λέξη δεν σταυρώναμε ,
τα μάτια δεν θωρούσε ο ένας τ’ αλλουνού.
Κι η κόρη μου είπεν μου :Μανά, εν κρίμαν
να κλαίεις τους ζωντανούς , γιατί- ακούεις ;-
εν ζωντανοί , δεν γίνεται να’ν’ πεθαμένοι ,
ειδάλλως πρέπει να χαθεί τέλεια τούτος ο κόσμος »
…………………………………………………
«Μακάρι τα παιδιά μας να’ν’καλά
κι υπομονήν , λαλούσαμε ,ν ‘αντέξουμε,
να μην μας ξεριζώσουν το χωριό μας.
Όμως εκείνοι κάθε τόσο επιάναν
κι αλλό’ναν χωριανόν – μαράνισκε η καρδιά μας.»
………………………………………………….
« Στο δρόμο που πηαίναμεν ελάλουν
έχει δυόμισι χρόνους να τους δω
τους τρείς παλίκαρους μου.Ήμουν ήρεμη »

Πρόκειται για ένα ποίημα , που στηρίχτηκε , όπως ο γράφει ο ποιητής , στην πραγματική διήγηση μιας γυναίκας που εκδιώχθηκε από την Γιαλούσα , της Έλλης Χατζηδημήτρη.
Ο Κ.Χαραλαμπίδης θεωρεί ότι ο τόπος και η ύλη όπως και οι μνήμες πολιτισμού προσδιορίζουν το ύφος και το χαρακτήρα ενός λαού : « η σχέση του ανθρώπου με την ποίηση του χώρου , απ’ όπου εκβλαστάνει , έχει να κάνει με τον ιδιαίτερο ρυθμό και συνεπώς με τη γλωσσολαλία που αναβρύζει απ’ όλα τα κτίσματα της ιστορικής και γεωγραφικής του περιφέρειας . » Ειδικά για την Κύπρο , η ιδιαίτερα σημαντική γεωπολιτική της θέση , την καθιστούσε πάντα ένα σημείο που το διεκδικούσαν πολλές και διαφορετικές δυνάμεις , ώστε η « τραγωδία της αποτελεί συνέπεια αυτής της ιδιομορφίας». Όμως παρόλα αυτά – τις κατακτήσεις , τις αποικιοκρατίες , τις εισβολές, τις κατοχές -, η Κύπρος και οι Κύπριοι δεν παραμένει μόνο ένας τόπος « λειτουργεί ακόμα το θαύμα », αλλά και ένας τόπος με συνείδηση ελληνισμού , ρωμιοσύνης : «Γήινοι κι αιθέριοι ταυτόχρονα , με φύση μαλακή πλην αδάμαστη , υπάρχουμε ως Έλληνες , με της φυλής μας τη συνείδηση και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά μας .»
Η σημασία του έργου του Κυριάκου Χαραλαμπίδη αναγνωρίστηκε πολύ νωρίς από ποιητές σαν τον Ν.Βρεττάκο και κριτικούς σαν τον Γ.Σαββίδης. Όπως αποδεικνύεται από το δοκιμιακό του έργο , υπήρξε πολύ κοντά σε ποιητές όπως ο Γ.Σεφέρης , ο Ν.Βρεττάκος , ο Τ.Παπατσώνης , ο Τ.Σινόπουλος αλλά και συγγραφείς όπως ο Ν.Γ.Πεντζίκης. Ο Σεφέρης ,τα κυπριακά του ποιήματα , τα αποσπάσματα από τις επιστολές και τα Ημερολόγια του που αναφέρονταν στην Κύπρο απασχόλησαν γόνιμα τον δοκιμιακό έργο του Κ.Χαραλαμπίδη , διότι καθώς επισημαίνει « ο εγκρατής στη σκέψη και το αίσθημα Σεφέρης εβίωσε ουσιαστικά το εύρος και τα επιτρεπόμενα όρια της ευαισθησίας , καθώς αυτή κρυσταλλωνόταν επάνω στο ανθρώπινο υλικό της. » .Προφανώς τον επηρέασαν , τόσο στην ιδιοσυγκρασία του ,όσο και στο ύφος και τα χαρακτηριστικά της τέχνης του , στην λιτότητα των μέσων και στην δραματικότητα των νοημάτων του. Στο Σεφέρη θα δει την τέχνη , που αλλάζει τους όρους της ζωής : «Ο Σεφέρης «μεταγράφει» τον κόσμο της Κύπρου , που είναι κράμα ελληνικό και χριστιανικό , έναν κόσμο που μεταβολίζεται από ιστορικούς συντελεστές. Η δραματικότητα του κόσμου βρίσκεται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι θνητός – η ιστορία τον οδοστρώνει και τον ξεπερνά .Παράλληλα όμως ο άνθρωπος αναπτύσσει και την τέχνη του , αυτή την προσωπική του μυθολογία , η οποία τον βοηθά να υπερβαίνει τους όρους της ζωής του. »
Ο Κ.Χαραλαμπίδης στα δοκίμια του αναδεικνύει την σημασία , του Τ.Παπατσώνη , που ίσως τα άστρα του Σεφέρη και του Ελύτη δεν του επέτρεψαν, όσο ζούσε, να έχει την αναγνώριση που του αξίζει.
Μιλώντας για τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, για τα νέα παιδιά που οδήγησαν οι Άγγλοι στα ικριώματα , στα στρατόπεδα συγκέντρωσης , που τα έκαψαν ζωντανά σημειώνει ότι ο αγώνας αυτός δεν ήταν συντηρητικός , αλλά προφανώς ριζοσπαστικός , αλλά και το νοητό και χρονικό σημείο όπου « ταυτίστηκαν ο ηρωισμός με τον έρωτα » Μα συγχρόνως θα αποφανθεί ότι ανάμεσα στην Αγγλοκρατία και την Τουρκοκρατία δεν υπάρχει απόσταση αλλά συνέχεια.
Η αξία και η σημασία του έργου του Κ.Χαραλαμπίδη έχει δίκαια αναγνωριστεί. Υπομνηματικά θα πρέπει να υπενθυμίζουμε ότι αποτελεί μια στιβαρή ποιητική γραφή , έναν εύστοχο δοκιμιακό λόγο και μια άγρυπνη ελληνική συνείδηση , στα σύνορα του ελληνισμού , εκεί που η ύπαρξη του δοκιμάζεται και ξαναζεί την ιστορία ως τραγωδία.



1 Κ. Χαραλαμπίδης :Αιγιαλούσης επίσκεψις – ένα ποίημα και ένα σχόλιο ,Εκδόσεις ΑΓΡΑ,2003 , σελ. 24
2.όπως προηγ. σελ.
3.όπως προηγούμενα σελ. 10, 11,12.
4.όπως προηγούμενα σελ 16
5.όπως προηγούμενα σελ 20
6.όπως προηγούμενα σελ 22
7.Κ.Χαραλαμπίδης :Ολισθηρός ιστός – δοκίμια , μελέτες, άρθρα, συνεντεύξεις .Εκδόσεις ΑΓΡΑ,2009,Τόμος Α’ 330 σελ. Τόμος Β’ 342 σελ.
8 Κ.Χαραλαμπίδης :Ολισθηρός ιστός – δοκίμια , μελέτες, άρθρα, συνεντεύξεις .Εκδόσεις ΑΓΡΑ,2009,Τόμος Α σελ. 47
9.όπως προηγούμενα σελ. 41
10.όπως προηγούμενα σελ. 265