Ένα σημαντικό έργο του Κ.Καστοριάδη ,από καιρό εξαντλημένο, επανεκδόθηκε και πάλι. Συνιστά ένα παράδειγμα κριτικής και όχι ιδεολογικής ερμηνείας του αρχαιοελληνικού στοχασμού. Ο λόγος του είναι βατός, σαφής, γοητευτικός ακριβώς γιατί γνωρίζει σε βάθος το σύνολο του φιλοσοφικού στοχασμού, από τους προσωκρατικούς, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη μέχρι τον Νίτσε, τον Χέγκελ, τον Μαρξ, τον Μπάρτ, τον Ντερριντά.
Η αφετηρία του είναι η ριζική κριτική προς την πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνα, τον οποίο λίγο ως πολύ τον θεωρεί ως προάγγελο του ολοκληρωτισμού. Σε αυτό το σημείο φαίνεται να συναντάται με τα συμπεράσματα του Κ.Πόππερ, αν και ο τελευταίος επιμένει στον πολύπλευρο χαρακτήρα του.
Τον «Πολιτικό» ο Καστοριάδης τον αναλύει εξαντλητικά. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τις νοηματικές κυμάνσεις που έχει ο διάλογος και τοποθετείται σε σχέση με το σύνολο του πλατωνικού έργου. Όμως η καταδίκη του δεν διαγράφει την σημαντικότητα που εξακολουθεί να έχει: «Βλέπουμε, ακόμα μια φορά, από την άποψη αυτήν πόσο δίκιο είχε ο Γουάιτχεντ όταν έλεγε ότι το σύνολο της δυτικής φιλοσοφίας μπορεί να κατανοηθεί ως μια σειρά σημειώσεων στο περιθώριο του Πλατωνικού κειμένου»(σελ.236).
Στον «Πολιτικό» υπάρχουν δύο ή τρεις ορισμοί του πολιτικού. Ο πρώτος ορισμός τον ορίζει ως ποιμένα αγέλης αλλά «τον εγκαταλείπει με το εκ προοιμίου προφανές επιχείρημα ότι ανάμεσα σ’ έναν ποιμένα και στα ζώα που οδηγεί στη βοσκή υπάρχει διαφορά φύσεως, πράγμα που δεν ισχύει για τον πολιτικό άνδρα και το «κοπάδι», το οποίο φροντίζει»(σελ. 239). Ο δεύτερος ορισμός θεωρεί τον πολιτικό υφαντή και την πολιτική «υφαντική» που υφαίνει όχι τόσο τις διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες όσο τις διάφορες ιδιότητες της ψυχής(σελ.240). Σε αυτό το σημείο, μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι τρεις παρεκβάσεις: ο μύθος της βασιλείας του Κρόνου, η μορφή των πολιτευμάτων, και η επιστήμη ορίζει τον πολιτικό. Μάλιστα ο μύθος του Κρόνου «είναι το πρώτο έντεχνο έργο επιστημονικής φαντασίας της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Υπάρχει σαφώς επιστημονική φαντασία στη μυθολογία, στις Βέδες, αλλά ως έντεχνο γραπτό, η αφήγηση του Πλάτωνα είναι το πρώτο στην ιστορία της λογοτεχνίας»(σελ.208).
Ο Καστοριάδης παρουσιάζει τις διακυμάνσεις και τις μεταβολές της πλατωνικής σκέψης. Ο « Πολιτικός» συναντάται με έναν άλλο διάλογο τον «Φίληβο»: « Ο Φίληβος είναι διάλογος εξαιρετικής σπουδαιότητας. Ο Πλάτων εγκαταλείπει την αρχική του θεωρία περί αρετής, την ταύτιση της αρετής με τη γνώση, και υιοθετεί μια άλλη αντίληψη, που έχει πράγματι ιδιαίτερη σχέση με το μεικτό, το μετριοπαθές, τη δυνατότητα σύνθεσης. Αποδέχεται εντέλει ότι δεν είναι αναγκαίος ο αποκλεισμός της ηδονής ως ηδονής από την ενάρετη ζωή. Αποδέχεται ότι στην ενάρετη ζωή πρέπει, επίσης, να υπάρχει χώρος για την ηδονή – υπό τον όρο, η ηδονή να τοποθετεί στη θέση της»(σελ.181).
Ο Πλάτωνας καταδικάζεται διότι στόχος του είναι η παγίωση της ιστορίας και της θέσμισης της κοινωνίας. Αλλά συγχρόνως ο Καστοριάδης βλέπει το αδιέξοδο κάθε ουτοπίας «δηλαδή κάθε απόπειρας ορισμού και καθορισμού της τέλειας κοινωνίας. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν τέτοιοι ορισμοί. Οφείλουμε να το γνωρίζουμε ήδη από τον Πολιτικό»(σελ. 84).
Ενώ λοιπόν επικρίνεται ο Πλάτων γιατί γελοιοποιεί χονδροειδώς την Αθηναϊκή Δημοκρατία(σελ.260), συγχρόνως διαπιστώνεται ότι στον «Πολιτικό» για πρώτη φορά δίνεται ο ορισμός του Κράτους δικαίου και του Κράτους νόμου (σελ.267), αλλά και σύμφωνα με όσα μας περιγράφει «καταλήγουμε στο ότι πρέπει να είναι κανείς δημοκράτης και αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο τον Πλάτωνα, επειδή η δημοκρατία είναι μέσα στη διαφθορά, το λιγότερο κακό πολίτευμα»(σελ.294,295).
Σε μια υποσημείωση ο Καστοριάδης, που χρειάζεται το ενδιαφέρον του προσεκτικού αναγνώστη για να εντοπίσει την σημασία της, συμφωνεί τελικά με την Χάνα Άρεντ ότι από το πλατωνικό κείμενο μπορούμε να ξεκινήσουμε την κριτική του ολοκληρωτισμού: «η ολοκληρωτική εσωτερίκευση από κάθε πολίτη των ιδεωδών του ολοκληρωτικού Κράτους σημαίνει εντέλει ότι ο καθένας γίνεται ο επιτηρητής του εαυτού του. Καταδότης του εαυτού του στη γενική θέληση, στο Κράτος, στο κόμμα, οπουδήποτε. Έχετε εδώ έναν άγνωστο χ που μπορείτε να τον αντικαταστήσετε με ό,τι θέλετε- και έχουμε ερμηνείες του Ρουσσώ από την Χάνα Άρεντ προς αυτή την κατεύθυνση. Μέσα σ’ αυτές τις διαπιστώσεις του Πολιτικού βρίσκεται επομένως ο πυρήνας της κριτικής κάθε ολοκληρωτικού πολιτεύματος, ακόμα και κάθε γραφειοκρατικής εξουσίας, συμπεριλαμβανομένης και της διαχείρισης της εργασίας μέσα στα εργοστάσια, των κανονισμών, των αρχιεργατών …»(σελ.297).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου