Ο Κ.Τσάτσος μετάφρασε τα έργα του Κικέρωνα:
Τέσσερις λόγοι κατά Κατιλίνα, Οι λόγοι για τον Μαρκέλλο και τον Λιγάριο. Στο
πρόλογο, όπως και στο έργο του για τον Δημοσθένη, θα τονίσει: «ως τώρα, με ελάχιστες
εξαιρέσεις, ο ρητορικός λόγος κατέχονταν αποκλειστικά από την καθαρεύουσα. Η
κακή ρητορική θέλει έτοιμα σχήματα, κάποτε και έτοιμες σκέψεις⸱ και αυτές τις βρίσκει
εύκολα στην καθαρεύουσα. Η καλή όμως ρητορική είναι λόγος, δημιουργικός νέων
σχημάτων, όπως κάθε λόγος. Δεν χρειάζεται διευκολύνσεις που συγκαλύπτουν την έλλειψη
της ουσίας. Γι’ αυτό δεν με τρόμαξε αυτό το αναγνωρισμένο προβάδισμα της καθαρεύουσας
στο ρητορικό λόγο και θέλησα να δω μόνος μου, ως που φθάνει η αδούλευτη ακόμη
σε αυτό το πεδίο δημοτική, όταν θέλει και αυτή να ρητορεύσει. Μεταχειρίσθηκα
μια «λόγια» δημοτική, αυτή που πιστεύω πως κάποτε θα επικρατήσει στον πεζό μας λόγο.
Όσοι έρχονται από την καθαρεύουσα, σιγά σιγά θα αποβάλουν τα νεκρά της στοιχεία
και θα πλησιάσουν το δημοτικό λόγο, για να κερδίσουν τα κείμενα τους σε ζωντάνια
και αλήθεια. Όσοι πάλι έρχονται από τη δημοτική θα αποβάλουν τα συμβατικά
στοιχεία της δημοτικής, εκείνα που υπαγορεύει η καθολικότητα των γραμματικών
κανόνων, αλλά αποκρούει η καθολικότητα του γλωσσικού αισθητηρίου»[1].
Ο Κικέρων υπήρξε ένας μεγάλος πνευματικός άνθρωπος και ένας «από τους εξοχότερους
πεζογράφους όλων των καιρών» και ένας «βαθύτατα τραγικός άνθρωπος»[2].
Όπως και με τον Δημοσθένη εμφανίζεται σε μια εποχή παρακμής των
πολιτειακών θεσμών. Η Ρώμη κατά κυριολεξία δεν είχε δημοκρατία όπου όλες οι
εξουσίες πηγάζουν από τον λαό, αλλά ένα μικτό πολίτευμα που συνδυάζονται δημοκρατικά
με αριστοκρατικά στοιχεία. Σε σχέση με την Αθήνα, ο ρωμαϊκός πολιτισμός δημιούργησε
και ανέπτυξε την επιστήμη του δικαίου. Ο Κατιλίνας υπήρξε ένας αδίστακτος δημαγωγός που ήθελε να ελέγξει τον λαό με
υποσχέσεις για «αποκοπή των χρεών» και διανομή γαιών στους ακτήμονες και στους παλαίμαχους.
Οι λόγοι του Κικέρωνα υπήρξαν αληθινός καταπέλτης στις φιλοδοξίες και τα σχέδια
του Κατιλίνα. Πέτυχε μια αναίμακτη νίκη και στην συνέχεια «η σύγκλητος, μετά από
εισήγηση του Κάτωνος, τον ανακήρυξε «Πατέρα της πατρίδος». Του απονεμήθηκε έτσι
επίσημα η ύψιστη τιμή»[3]. Ο Ιούλιος
Καίσαρ τιμούσε ιδιαίτερα, τον Κικέρωνα, ως πνευματικό άνθρωπο, παρότι ο καθένας
εκπροσωπούσε διαφορετικούς κόσμους. Ο Κικέρων, ο Κάτων και ο Βρούτος έμειναν τα
σύμβολα των δημοκρατικών ιδεωδών στην Ρώμη.
Τελικά ο Κ.Τσάτσος συγκρίνοντας τον Δημοσθένη και τον Κικέρωνα συμπεραίνει:
«ο Δημοσθένης είναι πιο λιτός⸱ απευθύνεται περισσότερο στη λογική του ακροατή⸱
είναι λιγότερο φιλολογικός, πιο πυκνός,
ποτέ πλατιαστικός, όπως συμβαίνει κάποτε με τον Κικέρωνα. Του Κικέρωνα ο λόγος
είναι πλούσιος σε ψυχολογικά ευρήματα⸱ αγγίζει το αίσθημα του ακροατή⸱ απευθύνεται
συχνά στον φιλοσοφικό ετασμό του. Η φράση
του έχει μια βαθιά μουσικότητα, η περίοδος του έναν θαυμάσιο κυματισμό που
γοητεύει. Ο καθένας από τους δυο αυτούς μεγάλους έχει τη δική πνοή και τη δική
του δύναμη. Ίσως περισσότερο από τον Δημοσθένη ο Κικέρων να έπλασε ο ίδιος το
γλωσσικό του όργανο…Ο Κικέρων, όπως και ο ισότιμός του, ο Δημοσθένης, υπήρξαν
τραγικοί άνθρωποι, υπερασπιστές και οι δυο ωραίων υποθέσεων, ιστορικά όμως ξεπερασμένων.
Ο Κικέρων πίστεψε στην πολιτειακή μορφή της Ρώμης των καρχηδονιακών πολέμων, της
εποχής όπου τα δημοκρατικά και ολιγαρχικά στοιχεία της εναρμονίζονταν, ώστε χωρίς
ανεπανόρθωτους κλονισμούς να διοικείται καλά η πόλη της Ρώμης και ένα μικρό μέρος
της ιταλικής χερσονήσου. Δεν είχε αντιληφθεί έγκαιρα ότι η ίδια πολιτειακή μορφή
δεν ταίριαζε στο κράτος που άρχιζε στον Ευφράτη και έφθανε ως τον Ατλαντικό. Δεν
είχε αντιληφθεί και την μεταβολή των οικονομικών και των κοινωνικών όρων που
παρακολουθούσε τη μεταβολή της μορφής και της έκτασης του κράτους. Δεν είχε
αντιληφθεί την αλλοίωση του πολιτικού ήθους των Ρωμαίων»[4]. Τελικά
ο Κικέρων «χωρίς να είναι μεγάλος φιλόσοφος, είναι ασφαλώς ο μεγάλος εκλαϊκευτής
της φιλοσοφίας, ο μεγαλύτερος ουμανιστής της Ρώμης. Δεν είναι μόνο ο μεγάλος
λατίνος γλωσσοπλάστης – τίτλος που θα ήταν αρκετός για να ζήσει όπως έζησε, είκοσι
τώρα αιώνες⸱ είναι ο καλλιτέχνης του ρητορικού λόγου».[5] Θαύμαζε
και αγαπούσε το ελληνικό πνεύμα και για αυτό σε επιστολή που απευθύνει στον
αδελφό του Κουϊντο καταλήγει πως στο γένος
των Ελλήνων εδρεύει ο πολιτισμός που μεταδόθηκε στους άλλους και για αυτό «ακόμα
περισσότερο οφείλεις να προσφέρεις τον πολιτισμό αυτόν σε αυτούς από τους οποίους
τον παραλάβαμε»[6].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου