Κάρλ Πόππερ: για την εξουσία, τους θεσμούς, την δημοκρατία

"Η θεωρία της επανάστασης παραβλέπει την πλέον σημαντική έποψη της κοινωνικής ζωής -ότι αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι τόσο οι καλοί άνθρωποι, όσο οι καλοί θεσμοί. Ακόμη κι ο πιο καλός άνθρωπος μπορεί να διαφθαρεί από την εξουσία, οι θεσμοί όμως που επιτρέπουν στους αρχόμενους να ασκήσουν κάποιον αποτελεσματικό έλεγχο στους άρχοντες θα αναγκάσουν και τους κακούς άρχοντες να κάνουν αυτό που οι εξουσιαζόμενοι πιστεύουν πως είναι προς το συμφέρον τους. Ή για να το θέσουμε αλλιώς, θα θέλαμε να έχουμε καλούς άρχοντες, όμως η ιστορική εμπειρία μας δείχνει ότι το πιθανότερο είναι πως δεν θα τους έχουμε. Για το λόγο αυτό λοιπόν είναι τόσο σημαντικό να σχεδιάσουμε θεσμούς που να εμποδίζουν τους κακούς άρχοντες να προκαλέσουν υπερβολικά μεγάλες συμφορές.

Υπάρχουν δυο μόνον είδη θεσμών διακυβέρνησης, αυτοί που επιτρέπουν την μεταβολή της κυβέρνησης χωρίς αιματοχυσία, και εκείνοι που δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο. Αλλά αν μια κυβέρνηση δεν μπορεί να μεταβληθεί χωρίς αιματοχυσία, τότε δεν μπορεί, στις περισσότερες των περιπτώσεων, να διωχθεί εν γένει. Δεν χρειάζεται να μαλώνουμε για λέξεις και για ψευδοπροβλήματα όπως το αληθές και ουσιώδες νόημα της λέξης "δημοκρατία". Μπορείτε να διαλέξετε όποιο νόημα θέλετε για τα δύο είδη διακυβέρνησης. Εγώ προσωπικά προτιμώ να ονομάζω το είδος διακυβέρνησης που μπορεί να αλλάξει δίχως βία "δημοκρατία", και το άλλο "τυραννία". Όπως είπα όμως εδώ δεν πρόκειται για μια λεκτική διαμάχη, αλλά για μια σημαντική διάκριση μεταξύ δυο ειδών θεσμών".

Κ.Πόππερ, Η ένδεια του ιστορικισμού, μετάφραση Αθανάσιος Σαμαρτζής, εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2005, σελ. 29,30.

Κωνσταντίνος Τσάτσος: φιλελεύθερος, δημοκρατικός σοσιαλισμός

Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος υπήρξε βενιζελικός και επιστήθιος φίλος του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Ο τελευταίος πρωταγωνίστησε στην δημιουργία της αβασίλευτης δημοκρατίας του μεσοπολέμου και χαρακτηρίστηκε ως "πατέρας της δημοκρατίας". Ο Κ.Τσάτσος υπήρξε ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος της αυθεντικότερης και στερεότερης ελληνικής δημοκρατίας. Συγχώνευσε στο πεδίο της καντιανής φιλοσοφίας όπου ο άνθρωπος είναι σκοπός και όχι μέσο,τον φιλελευθερισμό με τον δημοκρατικό σοσιαλισμό.
Γράφει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος:
"Πηγαίνομε προς το σοσιαλισμό, γιατί το ιδανικό του είναι αχώριστο από κάθε πολιτιστική ιδεολογία, προ παντός από την ιδεολογία του Έλληνα, που είναι πάλι και αυτή αχώριστη από το κλασσικό ανθρωπιστικό ιδανικό. Προχωρούμε αδέσμευτοι από δόγματα, από ξενικά σχήματα, χωρίς να βιάσωμε πράγματα που δεν σηκώνουν βία, χωρίς να επηρεαζώμαστε ούτε από την αντίδραση εκεινων που πολεμούν μονολιθικά το σοσιαλισμό, ούτε από το σεκταρισμό εκείνων που θέλουν να τον επιβάλουν ακομμάτιαστο, με μιαν αντιπολιτική αδιαλαξία. Φιλελεύθερο σοσιαλισμό ονόμασαν άλλοι αρμοδιώτεροι την τοποθέτηση αυτή. Είναι πάντως ένας σοσιαλισμός εν τω γίγνεσθαι και στη γένεσή του αυτή είναι ελεύθερος από κάθε χρονική κλιμάκωση της πορείας του και από κάθε δόγμα...Μιλώντας εδώ για σοσιαλισμό, εννοούμε ένα σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας, όπου τα υλικά αγαθά παράγονται κατά ένα εκλογικευμένο γενικό πρόγραμμα από την ολότητα, τουλάχιστον κατά κύριο λόγο, και διανέμονται κατά κανόνα σε εκείνους που τα παράγανε, ανάλογα με τη συμβουλή τους. Έτσι καταργειται κατά βάση η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα της παραγωγής και της κυκλοφορίας των υλικών αγαθών και η αυθαιρεσία στη διανομή τους. Με αυτό τον τρόπο κάθε άνθρωπος, κατά ένα μέτρο δίκαιο σχετικά με τους άλλους κοινωνούς, μετέχει στην απόλαυση των υλικών αγαθών και έτσι του δίνεται η δυνατότητα να αναπτύξει όσο μπορεί τις πνευματικές του ικανότητες. Ταυτόχρονα όμως, χάρις στην εκλογικευμένη οργάνωση της οικονομίας, πλησιάζουμε γενικά στη μεγαλύτερη δημιουργικότητα του ατόμου και του συνόλου και στο υλικό και στο πνευματικό επίπεδο. Αυτός είναι ο σκοπός που ο σοσιαλισμός σαν κοινωνικό σύστημα επιδιώκει...Πιστεύουμε πως ο σοσιαλιστικός σκοπός, αμετακίνητος στην ιδεατή του μορφή, μπορεί να πλησιάζεται από άπειρους δρόμους, που καμμιά διάνοια δεν μπορεί να προβλέψει, γιατί η απειρία τους είναι η ίδια η απειρότητα της ζωής. Η αξία και η ομορφιά του σοσιαλιστικού αγώνα είναι ότι, χωρίς τη βολική χρησιμοποίηση δοσμένων σχημάτων, πρέπει να αποκαλύπτει ολοένα και αδιάκοπα την ορθότητα του επόμενου βήματος σ' έναν αχάραχτο κατά τα ενδιάμεσα σημεία δρόμο. Ο σοσιαλιστικός αγώνας, όπως κάθε τι ζωντανό στην ιστορία, είναι, στο σύνολο του, όχι μίμηση, όχι εκτέλεση, όχι εφαρμογή, αλλά εναγώνια δημιουργία. Κάθε λαός, κάθε εποχή, χρέος έχουν να βρούν το δρόμο τους προς το σοσιαλιστικό σκοπό".

Κ.Τσάτσος, Ελληνική Πορεία, εκδόσεις βιβλιοπωλείον της "Εστίας", Αθήνα , β΄έκδοση , σελ. 118, 119, 121.