Δημήτρης Τζιόβας:Ο μύθος της γενιάς του τριάντα-νεοτερικότητα, ελληνικότητα και πολιτισμική ιδεολογία

ΝΕΟΣ ΛΟΓΙΟΣ ΕΡΜΗΣ Τ.3

Δημήτρης Τζιόβας:Ο μύθος της γενιάς του τριάντα-νεοτερικότητα, ελληνικότητα και πολιτισμική ιδεολογία ,Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2011, σελίδες 589

Το νέο έργο του Δ.Τζιόβα θα λέγαμε ότι παρουσιάζει αρτιότητα , αν δεν επέμενε σε ένα αυτουπονομευτικό τίτλο .Τι σημαίνει «μύθος της γενιάς του τριάντα ». Υπήρξε άραγε ή όχι ;Εννοεί μήπως ότι πάνω από την λογοτεχνική παραγωγή της ,δημιουργήθηκε μια ψευδή ιδεολογία που την συγκάλυψε; Εκτός αν ο Τζιόβας θεωρεί πως οι στοχαστές που την απάρτισαν δεν έχουν κανένα συνεκτικό ιστό που να τους συνδέει.
Προφανώς το περιεχόμενο και σημασίες που κομίζει η γενιά του ΄30 δεν έχει εξαντληθεί .Ενώ κάθε νέα μελέτη που δημοσιεύεται αντί να κλείνει την συζήτηση , διευρύνει περισσότερο την θεματολογία .Σε κάθε απάντηση εμφιλοχωρεί ένα νέο ερώτημα.
Ο συγγραφέας στην εισαγωγή δίνει την ακόλουθη διευκρίνιση: «Ο μύθος δεν χρησιμοποιείται εδώ με την έννοια της ψευδούς ή παραποιημένης ερμηνείας των γεγονότων , που επικράτησε στην ιστοριογραφία μετά τον Διαφωτισμό , αλλά ως ένα μείγμα πεποιθήσεων , προκαταλήψεων , ερμηνειών ή εντυπώσεων οι οποίες συντέλεσαν στο να κατασκευαστούν διαφορετικές κατά καιρούς εικόνες της γενιάς , τόσο από τους εκπροσώπους της όσο και από τους επικριτές της. »( σελ. 60).Η επιμονή στις θεωρητικές προκείμενες του Μπενεκτίτ Άντερσον ή του Χομπσμπάουν περί της «φαντασιακής κατασκευής ενός πολιτιστικού αφηγήματος » ή και οι αναφορές του στις θεωρίες που ορίζουν το έθνος ως νεωτερική αποκλειστικά κατασκευή ,αναλώνει τις ερευνητικές δυνατότητες του Τζιόβα σε ατραπούς χωρίς διέξοδο. Η γονιμότητα του έργου του οφείλεται στο γεγονός ότι στην πραγματικότητα τελικά δεν παραμένει ιδιαίτερα πιστός στις θεωρητικές προυποθέσεις και αναφορές που έθεσε. Μάλλον θέλησε να δείξει ότι ευθυγραμμίζεται με έναν ακαδημαϊκό και δημοσιογραφικό κομφορμισμό που εξαρτά την εγκυρότητα ενός έργου από την συμμόρφωση σε τέτοιου είδους προυποθέσεις.
Παρόλα αυτά ο Δ.Τζιόβας έχει πραγματοποιήσει ευρύτατη ερευνητική δουλειά και διαθέτει την γνώση των κριτηρίων που θεμελιώνουν σε γερές βάσεις τα πορίσματα που διατυπώνει. Επισημαίνει λοιπόν τονίζοντας την γόνιμη σύζευξη που επιχείρησε η γενιά του τριάντα ανάμεσα στην εντοπιότητα και την οικουμενικότητα : «Παρακάμπτοντας αφενός τον μισοξενισμό και αφετέρου τον μιμητισμό η γενιά του ’30 προσπάθησε να προσδιορίσει την ελληνική ταυτότητα , να την απαλλάξει από τις δυτικές παραμορφωτικές προκαταλήψεις και να αναδείξει μια ισχυρή νεοελληνική ιδιαιτερότητα που θα είναι σε θέση να αντιπαραβληθεί αξιοπρεπώς με την ευρωπαϊκή παράδοση » (σελ. 265).
Χρήσιμη επιπλέον είναι η εξιστόρηση των κατηγοριών που κατά καιρούς έχουν εγερθεί κατά της γενιάς του ’30.Έτσι αν σήμερα κάποιοι της προσάπτουν τις κατηγορίες του εθνικισμού ή και του λαϊκισμού , παλαιότερα τόσο από την αριστερά όσο και από την δεξιά είχαν διατυπωθεί οι ακριβώς αντίθετες ενστάσεις : της έλλειψης ουσιώδους σχέσης με τον ελληνισμό και την ελληνικότητα , της περιφρόνησης της λαϊκότητας και την εμμονή στον ελιτισμό και στον κοσμοπολιτισμό. Είναι προφανές ότι το ιδεολογικό κλίμα, της κάθε εποχής ,εμπόδισε σε πολλές περιπτώσεις τους κριτικούς να εντοπίσουν το τι πραγματικά εκπροσωπούσαν συγγραφείς όπως ο Θεοτοκάς ή ο Καραγάτσης ή ο Σεφέρης και ο Ελύτης .Ιδιαίτερα η πρώτη μεταπολεμική γενιά αισθάνθηκε τόσο βαριά να πέφτει πάνω της η σκιά και η δόξα της γενιάς του τριάντα , που μοιραία αντέδρασε .Σε αυτό τον λόγο θα πρέπει να αποδοθεί η αντίδραση κάποιων όπως ο Ρένος Αποστολίδης και ο Θωμάς Γκόρπας.
Ο Δ.Τζιόβας τονίζει την αδιέξοδη εξ αριστερών κριτική και τις συγκλίσεις με συντηρητικούς κριτικούς : «Παρά την επιμονή στην επαναστατικότητα του περιεχομένου και την έμφαση στην αναπαράσταση της πραγματικότητας , η ελληνική Αριστερά εμφανίζεται , απέναντι στη γενιά του’ 30, αμέθοδη και ασυντόνιστη ,χωρίς συγκεκριμένη εναλλακτική πρόταση , επιτρέποντας έτσι στην «αστική και παρακμιακή λογοτεχνία» της γενιάς του ‘ 30 να διεκδικεί την πρωτοπορία της με την ανανέωση της μορφής και τη ζωντάνια της γλώσσας»(σελ.482).Βεβαίως η εμμονή στην ρεαλιστική αποτύπωση της κοινωνικής πραγματικότητας εμπόδισε την αριστερά να αποδεχθεί νέους εκφραστικούς τρόπους όχι μόνο στην Ελλάδα , αλλά σε όλη την Ευρώπη. Όμως δεν μπορεί να αγνοηθεί η συμβολή στην ευρύτερη αναγνώριση της ποίησης του Ελύτη και του Σεφέρη που έχει η μελοποίηση τους από τον Μίκη Θεοδωράκη ή ότι και η ποίηση του Γ.Ρίτσου σε μια ευρύτερη προοπτική μετέχει του πνευματικού σύμπαντος και της θεματολογίας της γενιάς του’30.
Ενδιαφέρον είναι το περιστατικό που αναφέρει ο Τζιόβας , που φανερώνει ότι τελικά τα παραταξιακά σύνορα στην Ελλάδα και στις πιο ακραίες εποχές ήταν διάτρητα: «Τον Φεβρουάριο του 1971 ο Γιάννης Σκαρίμπας , σε συνέντευξη Τύπου με αφορμή την έκδοση των ποιητικών του Απάντων ,κατηγόρησε τη γενιά του ’30 ότι ύψωσε τείχος σε πολλούς αξιόλογους νέους και ότι «αποτελεί το σαθρό καθεστώς το οποίο μας δυναστεύει σαράντα ολόκληρα χρόνια και εναντίον του οποίου πρέπει κάποτε να γίνη μια επανάσταση». Παρών στη συνέντευξη «ήταν και ο υφυπουργός Προεδρίας Κυβερνήσεως κ.Δ.Τσάκωνας, «συνοδοιπόρος» , ως είπεν ο ίδιος του ποιητού. »(σελ.482).
Ο Δ.Τζιόβας ολοκληρώνοντας την περιπλάνηση στο έργο , στις αξίες και στις επιδράσεις της γενιάς του ΄30, συμπεραίνει: «Όντας ουσιαστικά η πρώτη που την απασχόλησε σοβαρά το θέμα της σχέσης της Ελλάδας με τη Δύση, αναγνωρίζοντας την πολιτισμική της υπεροχή και αμφισβητώντας ταυτόχρονα την ηγεμονία της , η γενιά του ΄30 προσπάθησε να συμφιλιώσει το τοπικό με το κοσμοπολίτικο και το παραδοσιακό με το μοντέρνο.»( σελ.534).Σε μια εποχή που αρκετοί επιμένουν στον εξοβελισμό κάθε ταυτότητας , και ιδιαίτερα της ελληνικής , ώστε εύκολα να αφομοιωθούμε από τον παγκόσμιο χυλό , η αναγνώριση και η υπενθύμιση του αυτονόητου – η ύπαρξη αν μη τι άλλο της ελληνικής ετερότητας και ο συγκερασμός του εθνικού με το διεθνικού - είναι ένα γεγονός ενθαρρυντικό…