Η Μαριναλέντα, ο Κ.Παπαρηγόπουλος και τα Αμπελάκια

ΡΗΞΗ Τεύχος 68

Η Μαριναλέντα, ο Κ. Παπαρηγόπουλος και τα Αμπελάκια
Όταν ήρθε ο δήμαρχος της μικρής ισπανικής πόλης Μαριναλέντα στη χώρα μας, αντιμετωπίστηκε κατ’ αρχήν με περιέργεια και στη συνέχεια με θαυμασμό για το επιτυχές πείραμα αυτοδιαχείρισης και κοινοτισμού σε μια εξ ολοκλήρου καπιταλιστική οικονομία όπως είναι η ισπανική.
Δημοσιογράφοι που δεν βγάζουν κουβέντα ούτε για τον ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ούτε για τον ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ, οι οποίοι έθεσαν την ταφόπλακα στην παράδοση κοινοτισμού που υπήρχε στη χώρα μας, τον καλούσαν στις τηλεοπτικές εκπομπές τους με έκδηλο θαυμασμό και συγκίνηση. Προφανώς, αφού αυτό το πείραμα πραγματοποιείται πολλά χιλιόμετρα μακριά από τη χώρα μας, μπορεί χωρίς δυσκολία να προκαλεί τους επαίνους τους. Ενώ αντίθετα τα δικά μας παρόμοια παραδείγματα κοινοτισμού και συνεργατισμού έχουν ριχτεί στη λήθη, και από αυτούς που υποτίθεται θαυμάζουν την ελληνική παράδοση, όσο και από αυτούς που δήθεν στοχεύουν στην αυτοδιαχείριση.
Ο ιστορικός Κ. Παπαρηγόπουλος, με πολύ λεπτομερειακό τρόπο περιγράφει ένα επιτυχημένο παράδειγμα συνεργατισμού που ανέπτυξε η κοινότητα των Αμπελακίων:
«Τέτοια μάλιστα ζωτικότητα είχε το έθνος εκείνο και τέτοιο πνεύμα αυτοδιοίκησης, που εξαιτίας αυτού είναι φανερό ότι οι κοινότητες, μόλις απαλλάχτηκαν, εξαιτίας της τουρκικής κατάκτησης, από έννομη κηδεμονία της κυβέρνησης, όχι μόνο δεν περιέπεσαν σε αναρχία και παραλυσία, αλλά αντίθετα, επειδή ήταν πολύ καλά διαρρυθμισμένες, ανέδειξαν, οι περισσότερες τουλάχιστον, εξαιρετική δραστηριότητα και θαυμαστή ικανότητα για κοινά έργα. Τα λίγα παραδείγματα των ενεργειών αυτών που μπορούμε να παραθέσουμε εδώ μπορούν ν’ αποδείξουν αυτή τη μεγάλη αλήθεια. Η κοινότητα των Αμπελακίων περιλάμβανε 22 χωριά που βρίσκονταν στη Θεσσαλία, στην πολυθρύλητη για την ομορφιά της κοιλάδα των Τεμπών. Η πρωτεύουσα, τα Αμπελάκια, είχε περίπου 4.000 κατοίκους, ενώ τα γύρω χωριά περίπου 2.000. Η κοινότητα ασχολούνταν βέβαια με όλα τα γεωργικά έργα, κυρίως όμως επιδόθηκε στην κατασκευή και το εμπόριο του βαμμένου κόκκινου βαμβακερού νήματος, με το οποίο ασχολούνταν όλοι οι κάτοικοι, άνδρες, γυναίκες, παιδιά. Από αυτούς μάλιστα οι πιο έμπειροι, είτε πλούσιοι είτε φτωχοί, στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στη Βιέννη, στο Άμστερνταμ, στο Λονδίνο, στην Οδησσό, για να ιδρύσουν εκεί καταστήματα και αποθήκες. Προϊστάμενοι της εταιρείας ήταν πέντε επιτροπές που εκλέγονταν απ’ όλους τους κατοίκους, πλούσιους ή φτωχούς, που είχαν συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας τους. Και πολλές φορές οι πιο φτωχοί εταίροι, αν ομολογουμένως ήταν οι πιο ικανοί διορίζονταν στ’ ανώτατα αξιώματα της εταιρείας με την ψήφο των συμπολιτών τους. Από τις πέντε επιτροπές, η μία είχε την ανώτατη διεύθυνση της εταιρείας, η δεύτερη λεγόταν διοικητική, η τρίτη γεωργική, η τέταρτη βιομηχανική και η πέμπτη ελεγκτική. Πριν από τη διανομή των ετήσιων κερδών, αφαιρούνταν πρώτα η τιμή του σιταριού που αγοραζόταν για τους φτωχούς εργάτες, τα δώρα προς τους πασάδες, τα έξοδα των νοσοκομείων, των βιβλιοθηκών, των σχολείων, του τυπογραφείου, των οδών, των εκκλησιών, της διοίκησης, των ενοικίων, του γραφείου, των πρακτορείων που ήταν στο εξωτερικό, και τα οδοιπορικά. Μετά αφαιρούνταν οι τόκοι των κεφαλαίων που είχαν καταβληθεί από κάθε μέλος της εταιρείας προς 15%, έπειτα οι αμοιβές που ψηφίζονταν από τη γενική συνέλευση των εταίρων για τους πράκτορες της εταιρείας, ανάλογα με την ικανότητά τους και τις υπηρεσίες τους. Τα υπόλοιπα κέρδη διανέμονταν μεταξύ των εργατών που ήταν ιδιοκτήτες χωραφιών με βαμβάκι και των εργατών που απλώς πρόσφεραν εργασία. Η διανομή αυτή, που γινόταν με κοινή συνέλευση, διενεργούνταν με τόση δικαιοσύνη, ώστε ποτέ δεν προκάλεσε θορύβους ή κατακραυγές. Έτσι η εταιρεία Αμπελακίων, που προόδεψε, αναδείχτηκε ισάξια των πιο ισχυρών εμπορικών οίκων της Ευρώπης. Τα μεγάλα κέρδη της επέτρεψαν να συντηρούνται με κοινή δαπάνη σε κάθε χωριό γιατροί, που φρόντιζαν την υγεία όλων των κατοίκων, κατώτερες και ανώτερες σχολές, αποθήκες σιτηρών και όλων των άλλων γεωργικών και βιομηχανικών, εγχώριων και ξένων προϊόντων, νοσοκομείο, απομαχικό ταμείο, βιβλιοθήκη, ταμείο της πειραματικής φυσικής κ.λπ.» (Κ. Παπαρρηγόπουλου: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδόσεις LIBERIS, Τόμος 15 σελ. 309). Τελικά το πείραμα των Αμπελακίων θα καταρρεύσει εξαιτίας δύο γεγονότων: τις επιδρομές του Αλή Πασά και την οικονομική χρεοκοπία της Αυστρίας, όπου χάθηκαν 10 εκατ. φράγκα.
Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος αναφέρει και άλλα παραδείγματα κοινοτικού συνεργατισμού όπως στη Φιλιππούπολη, στα Μαδεμοχώρια, στους Καλαρρύτες – Συρράκο, στη Χίο, στις Κυδωνίες, και πιο πολύ τις ναυτικές κοινότητες Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών, όπου κάθε ναύτης είχε μερίδιο στο καράβι ή στο φορτίο.
Όλες οι ιστορικές μαρτυρίες μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι σε αυτές τις περιπτώσεις συνδυάστηκε η οικονομική αποδοτικότητα με τη γνήσια λαϊκή συμμετοχή, την αυτοδιαχείριση και τον συνεργατισμό. Είναι σημαντικό το ότι ο πλούτος στα Αμπελάκια δημιουργείτο από την ίδια την κοινότητα και δεν παρεχωρείτο υπό μορφή επιχορήγησης από το κράτος. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλιζόταν η ανεξαρτησία από το κράτος, η εξωστρέφεια και η βιωσιμότητά του. Ως πείραμα είναι το πιο σύνθετο και το πιο πλήρες που έχουμε συναντήσει. Συνδυάζει τον κοινωνικό έλεγχο στην παραγωγή πλούτου με τη δικαιοσύνη στη διανομή του, όσο και την επιτυχή χρηματοδότηση κοινωνικών λειτουργιών όπως η παιδεία και η υγεία. Όσοι λοιπόν οραματίζονται αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες και συνεργατισμούς εκτός του κράτους, όσοι έχουν σιχαθεί τις μονίμως χρεοκοπημένες ελληνικές δημοτικές επιχειρήσεις, δεν χρειάζεται να πάνε πολύ μακριά. Η ελληνική εμπειρία τα έχει δημιουργήσει ήδη με αποτελεσματικό και πλήρη τρόπο. Δεν μένει παρά να την ακολουθήσουμε.