Πέτρος Πιζάνιας: α. Η ιστορία των Νέων Ελλήνων, από 1400 έως το 1820, εκδόσεις βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2021, Η ελληνική επανάσταση 1821-1930, εκδόσεις βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2021

 

Πέτρος Πιζάνιας: α. Η ιστορία των Νέων Ελλήνων, από 1400 έως το 1820, εκδόσεις βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2021,  Η ελληνική επανάσταση 1821-1930, εκδόσεις βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2021

 

Τα δύο έργα του Π.Πιζάνια ασχολούνται με την πλέον σκοτεινή εποχή του ελληνισμού, την εποχή της τουρκικής κατάκτησης που θα καταλήξει όμως στην συγκλονιστική ελληνική επανάσταση και στην δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους.

Με γνώση της παραδομένης βιβλιογραφίας (όπως Ν.Σβορώνος, Κ.Δημαράς, Ν.Πανταζόπουλος, Δ.Χατζής, Σ.Ασδραχάς,N.Iorga) αλλά και νεότερες έρευνες ενός μεγάλου αναξιοποίητου ιστορικού υλικού θα περιγράψει αδρά την σύνθετη ιστορική εξέλιξη.

Το πρώτο σημαντικό ζήτημα είναι η ιστορική συνέχεια του ελληνισμού. Σύμφωνα με ένα μέρος της αριστερής ιστοριογραφίας η ελληνική πορεία όπως την σύνταξε η ιστορία  του Κ.Παπαρρηγόπουλου   και του Σ.Ζαμπέλιου  είναι δύσκολο να γίνει αποδεχτή. Όμως ιστορικοί όπως ο Ν.Σβορώνος και ο Κ.Δημαράς καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα, ενώ και ο Δ.Χατζής  βλέπει την ανάδυση του νεότερου ελληνισμού αμέσως  μετά την άλωση το 1204. Το βέβαιο είναι ότι ο Π.Πιζάνιας δεν βλέπει το ελληνικό έθνος ως «κατασκευή» που ακολουθεί την συγκρότηση της αστικής τάξης. Αυτή είναι μια πρώτη διαφορά με την μεταμοντέρνα ιστοριογραφία, η δεύτερη είναι πως συμπεραίνει ότι οι προνομιούχες «τάξεις» του ελληνισμού, όπως οι κοτζαμπάσηδες του Μοριά θυσίασαν  στο βωμό της ελευθερίας όσα προνόμια ή περιουσία διέθεταν.  Μαζί με  το μεγαλύτερο μέρος της ιστοριογραφίας πλέον συμπεραίνει ότι η επικράτηση του ασιατικού δεσποτισμού, και του οθωμανικού λεηλατικού κράτους δεν επέτρεψαν να σχηματισθούν τάξεις με τα χαρακτηριστικά αυτών της Δυτικής  Ευρώπης.

Ας δούμε ορισμένα κρίσιμα σημεία στα δύο βιβλία του Π.Πιζάνια:

Α.Από το βιβλίο του Π.Πιζάνια: Η ιστορία των Νέων Ελλήνων, από το 1400 έως το 1820" επισημαίνουμε την ιστορικότητα του ελληνισμού, το γεγονός ότι σε κάποια στιγμή απώλεσε την πολιτική του κυριαρχία, αλλά αφομοίωσε τον χριστιανισμό:

 

" Το οθωμανικό κράτος δεν έχανε ούτε στο ελάχιστο την πλήρη αυτονομία του έναντι των υποτελών πληθυσμών των δύο αυτών περιοχών, ούτε έναντι των αριστοκρατών που εξουσιοδοτούσε για την άσκηση του οθωμανικού ελέγχου σε αυτές. Απόδειξη ότι σχεδόν οι μισοί από τους Φαναριώτες που κατέλαβαν το αξίωμα του Βοεβόδα έως το 1821 ανακλήθηκαν ή εκτελέστηκαν, ενώ ελάχιστοι γλίτωσαν με εξορία, αφού πρώτα κατασχέθηκαν οι περιουσίες τους. Πέρα από τα λάθη και τις ατέρμονες ραδιουργίες που οδηγούσαν στην ανάκληση από τη θέση που κατείχαν, ο δομικός λόγος που οδηγούσε στην αποκοπή τόσων πολλών κεφαλιών Φαναριωτών και στην κατάσχεση των περιουσιών τους, ήταν η διατήρηση της ριζικής αυτονομίας της εξουσίας του σουλτάνου έναντι οιουδήποτε αξιωματούχου έτεινε να αποκτήσει δύναμη σχετικά ανεξάρτητη από την Πύλη."(σελ.125).

"Αν στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις τον ύστερο Μεσαίωνα, ιδίως αργότερα, κατά την περίοδο των απολυταχικών κρατών, η ιδιοκτησία ήταν εν πολλοίς σεβαστή από τις κεντρικές εξουσίες, τρεις και πλέον αιώνες προτού καθιερωθεί ως ατομικό δικαίωμα από τις εθνικές επαναστάσεις, αντιθέτως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τα πάντα ήταν ανακλητά: περιουσίες, κεφάλαια, πλούτος, αξιώματα και ενίοτε η ίδια η ζωή, πρωτίστως των ισχυρών"(σελ.485).

 

 Το οθωμανικό κράτος ορίζεται ως λεηλατικό κράτος. Στο πλαίσιο αυτό οι Οθωμανοί πρωτίστως "θεωρούσαν την απόσπαση του πλεονάσματος ως προνόμιο και δικαίωμα τους, χωρίς καμία δική τους υποχρέωση έναντι των παραγωγών, πέρα από την ανοχή και την προστασία. Αυτή η σχέση αποτελεί εντέλει τον ορισμό της δεσποτικής εξουσίας και του λεηλατικού κράτους. Κάθε υποτελής υπάρχει για να υπηρετεί τον κυρίαρχο και όσους τον περιέβαλλαν ως διαβιβαστές της κυριαρχίας του"(σελ.187).

 

«Και η ιστορία των Ελλήνων; Οι Έλληνες πράγματι περιλαμβάνονται μεταξύ των αρχαίων πληθυσμών του πλανήτη και υπήρξαν δημιουργοί ενός λαμπρού πολιτισμού. Όμως εξέπεσαν πολιτικά επειδή έχασαν την κυριαρχία τους...Αρχικά λοιπόν οι Μακεδόνες και στη συνέχεια οι Ρωμαίοι εξάλειψαν την πολιτική κυριαρχία των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών, ενώ πολιτιστικά ο χριστιανισμός ενσφήνωσε τις ιδέες, τους ήρωες-αγίους του, τις εορτές και τις ιεροτελεστίες του, ακόμη και τους ναούς του, στα συμβολικά και υλικά κατάλοιπα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού εξαλείφοντας ό,τι είχε απομείνει από το είδωλό του...Οι Έλληνες επανήλθαν στο προσκήνιο της ιστορίας ως σύμβολα από τον Πλήθωνα Γεμιστό και άλλους αριστοκράτες ουμανιστές διανοουμένους του Βυζαντίου. Και μάλιστα ως σύμβολα τα οποία βοηθούσαν στην άρνηση του βυζαντινού αυτοκρατορικού καθεστώτος, στην απόκρουση των Οθωμανών, στη διαφοροποίηση από τους Λατίνους και όλα αυτά ερήμην του χριστιανισμού. Οι αρχαίοι λοιπόν 'Ελληνες ξαναγεννήθηκαν, κατά κάποιον τρόπο, μέσα από την εκτεταμένη κρίση, για να αποτελέσουν κοσμικά επιχειρήματα μιας νέας ιδεολογικής και ευρύτερα πολιτισμικής διαφοροποίησης"(σελ.479,480)

 

Β. Από το βιβλίο του Πέτρου Πιζάνια, Η ελληνική επανάσταση 1821-1830,

 

 

Το ελληνικό ναυτικό τσάκισε το οθωμανικό

 

"Κατά την διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου, από την άνοιξη του 1828 έως τον Σεπτέμβριο του 1829, οι Έλληνες έδωσαν εναντίον των Οθωμανών πέντε ναυμαχίες, είχαν τρεις ναυτικές εμπλοκές, πραγματοποίησαν τρεις αποβάσεις στρατού και άσκησαν δύο ναυτικούς αποκλεισμούς. Νίκησαν παντού. Όπως και στις είκοσι πέντε χερσαίες συγκρούσεις, οι περισσότερες στη Στερεά, με τελευταία μάχη υπό τον Δ.Υψηλάντη εναντίον πέντε χιλιάδων Οθωμανών στην Πέτρα Βοιωτίας, δύο ημέρες πριν οι επιτετραμμένοι του Τσάρου και του Σουλτάνου υπογράψουν τη Συνθήκη της Ανδριανούπολης. Ο πόλεμος ήταν κάπως ευκολότερος πλέον για τους Έλληνες, δεδομένου ότι οι Οθωμανοί, και περισσότερο οι Τουρκαλβανοί, όταν διαπίστωναν μετά την πρώτη σύγκρουση ότι οι Έλληνες ήταν αποφασισμένοι, παραδίδονταν"(σελ.232).

 

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού

 

"Αντίθετα με τα ευρωπαϊκά αρχέτυπα, στις ελληνικές κοινωνίες, με εξαίρεση τους εμπόρους, χερσαίους και θαλάσσιους, δεν είχαν διαμορφωθεί κοινωνικές τάξεις με αυτοτελή οικονομική ισχύ ώστε να διεκδικήσουν πολιτικά, η κάθε μία ξεχωριστά, τα ιδιαίτερα συμφέροντα της έναντι μιας άλλης. Ασφαλώς οι αξιωματούχοι του ορθόδοξου κλήρου, όπως και οι Φαναριώτες, αποτελούσαν αριστοκρατίες με προνόμια, αλλά δεν κατείχαν αυτοτελώς δικά τους μέσα παραγωγής, εν προκειμένω γη. Τα συμφέροντα απέρρεαν από τις θέσεις τις οποίες κατείχαν στο οθωμανικό κράτος, θέσεις από τις οποίες εξαγόραζαν ατομικά, πληρώνοντας κάποια σημαντικά ποσά στον Σουλτάνο και σε άλλους οθωμανούς αξιωματούχους, αλλά παρά ταύτα ανά πάσα στιγμή ανακλητές" (σελ.195).

 

Για την απελευθέρωση της Τριπολιτσάς

"Όπως σε όλα τα πεδία των μαχών στον κόσμο, μετά την πτώση της Τριπολιτσάς και παρά τις προσπάθειες πολλών αρχηγών να συγκρατήσουν τους μαχητές, το κάστρο της πόλης και η γύρω περιοχή είχαν γεμίσει με πτώματα Οθωμανών. Τριάντα δύο χιλιάδες σκοτωμένοι υποστηρίζει ο Θ.Κολοκοτρώνης. Σε κάθε περίπτωση το οθωμανικό στράτευμα και οι χιλιάδες πελοποννήσιοι μουσουλμάνοι που είχαν καταφύγει στην οχυρωμένη πόλη είχαν εξοντωθεί. Και από τα κεφάλια των νεκρών οι έλληνες μαχητές έστησαν πυραμίδα θριάμβου. Έτσι φαίνεται ότι απάντησαν οι χιλιάδες μικροί πορθητές της Τριπολιτσάς στις πυραμίδες από τα κεφάλια των πατεράδων και των παππούδων τους, εκείνες τις οποίες είχαν στήσει πριν από τριάντα χρόνια μετά το τέλος των Ορλωφικών Οθωμανοί και Τουρκαλβανοί κατά την οκταετή σφαγή και λεηλασία του πληθυσμού της Πελοποννήσου. Οδόντα αντί οδόντος"(σελ.148). Όλα αυτά παρά τις προσπάθειες και τα κηρύγματα αποφυγής βιαιοτήτων προς τους αιχμαλώτους από τον Επίσκοπο Έλους Άνθους (σελ.182).

 

Η επέκταση του ελληνικού πατριωτισμού: μια ασυγκράτητη δυναμική ελευθερίας

 

"Με μια αρχική λεξικογραφική προσέγγιση στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, είκοσι πέντε τόμους εγγράφων αναρτημένων στην ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων, διαπιστώνουμε από τις υπογραφές και μόνο, το κοινωνικό βάθος και το γεωγραφικό εύρος διάχυσης του πατριωτισμού. Οι ευπειθείς πατριώται, χαιρετούμε πατριωτικά, αδελφέ πατριώτη, οι πατριώται, εις το πατριωτικόν καθήκον αφιερωμένοι, κατά τας πατριωτικάς μας πεποιθήσεις κινούμενοι, ο πατριώτης και αδελφός, κ.ο.κ.. Ο αριθμός των εν λόγω αναφορών ξεπερνάει τις 2000 και είναι διεσπαρμένες γεωγραφικά σε πολλούς ελληνικούς τόπους. Από αυτή την προσωρινή προσέγγιση μπορούμε να υποθέσουμε την κοινωνική δυναμική υιοθέτησης του επαναστατικού πατριωτισμού από ευρέα τμήματα των ελληνικών πληθυσμών"(σελ. 181).

 

Το πολιτιστικό πλεονέκτημα των Ελλήνων έναντι των Οθωμανών

 

"Υπάρχει, επιπλέον, ένα γενικότερο ζήτημα το οποίο θα όριζα ως πολιτισμικό πλεονέκτημα των Ελλήνων έναντι των Οθωμανών. Αυτό εκδηλωνόταν στην άνιση δυνατότητα να αντιληφθούν οι μεν και οι δε την πραγματικότητα των σχέσεων τους με τον αντίπαλο και συνεπώς με τον εαυτό τους. Αυτό το πλεονέκτημα αποτυπωνόταν στην ελληνική γλώσσα και το αντίστροφο στην τουρκική. Στην ελληνική προερχόταν από την ανάπτυξη της πολιτικής και κάπως γενικότερα της ιδεολογικής σκέψης που είχε καλλιεργήσει ο Ελληνικός Διαφωτισμός πριν από την Επανάσταση... Ας τονιστεί ξανά ότι ήδη από την εποχή του Ελληνικού Διαφωτισμού,οι γλωσσικοί όροι με τους οποίους οι Έλληνες ερμήνευσαν τις σχέσεις τους με τους Οθωμανούς ήταν ταυτόχρονα ιδεολογικά πολεμικοί και κυριολεκτικοί: Οθωμανοί βάρβαροι, τύραννοι, κατακτητές, δεσπότες, θεοκράτες κ.ο.κ"(σελ.185).

 

Ο κοινοτικός συνεργατισμός θεμελίωσε το 1821

Το ελληνικό ναυτικό ήταν συμμετοχικό και συνεργατικό. Με αυτή την κοινωνική οργάνωση θεμελίωσε την επαναστατική πράξη.

"Όπως είναι εύλογο, εισερχόμενοι οι καραβοκυραίοι όλων των ναυτικών νησιών στην Επανάσταση και όχι μόνο των τριών γνωστών ισχυρών, δεν εισήλθαν απλώς με τα πλοία τους, αλλά με την κοινωνική οργάνωση της εργασίας η οποία τα κινούσε, εν προκειμένω το σύστημα της σερμαγιάς. Ας θυμίσω συνοπτικά ότι στο σύστημα της σερμαγιάς ένας απλός ναυτικός που ανήκε έως το 1820 στη χαμηλότερη, την τρίτη νομοκατεστημένη κοινωνική τάξη, ήταν συχνά κάτοχος ορισμένων πόντων(ποσοστού) ιδιοκτησίας σε ένα καράβι, καθώς επίσης και μικρός συνέταιρος σε κάθε εμπορικό ταξίδι στο οποίο συμμετείχε είτε με χρηματικό ποσό είτε με την εργασία του ή και με τα δύο. Επρόκειτο για ένα συμμετοχικό σύστημα το οποίο συγκροτούσε την ιδιοκτησία των πλοίων, την οργάνωση της εργασίας σε αυτά, και ταυτόχρονα ένα συνεταιριστικό εμπορικό σύστημα, όλα ως μια ενιία δομή κοινωνικών σχέσεων άσκησης εμποροναυτικής δραστηριότητας. Από αυτές τις σχέσεις προκύπτει το γνωστό γεγονός ότι κάθε μέλος του πληρώματος είχε λόγο για όλα, χωρίς για τούτο να ανατρέπεται η κλασική, αλλά πολύ εσωτερική ιεραρχία του πλοίου. Συνεπώς, το κάθε πλοίο στην Επανάσταση συνιστούσε ταυτόχρονα μια μονάδα συνιδιοκτητών, συνεταίρων, πληρώματος, εντέλει συντροφοναυτών, συντοπιτών και εν μέρει συγγενών, οι οποίοι τώρα πολεμούσαν οργανωμένοι ακριβώς με τις ίδιες σχέσεις μέσω των οποίων προεπαναστατικά ασκούσαν το θαλάσσιο εμπόριο"(σελ. 138,139).

 

Στην επανάσταση του 1821 οι ελληνικές ελίτ θυσιάζουν τα προνόμια τους

 

"Σε ότι αφορά πάντα τους ισχυρούς, το ιστορικά σημαίνον της ένταξης τους στη Φιλική είναι ότι με την πράξη αυτή εμφανίζονται προδήλως αποφασισμένοι να εγκαταλείψουν όλα τα οφέλη της υποτέλειας που είχαν, κυρίως οι προεστοί, οι αρματολοί και οι αξιωματούχοι του κλήρου. Και ταυτόχρονα ετοιμάζονται να στραφούν εναντίον του οθωμανικού καθεστώτος -και τούτο όχι ως αυτοσκοπός, αλλά ως προϋπόθεση για την ελευθερία. Συνεπώς στράφηκαν σε σημαντικό βαθμό και εναντίον του παλαιού κοινωνικού τους εαυτού και των προνομίων που απολάμβαναν" ( σελ. 136).

 

Ο Ιμπραήμ ποτέ δεν νίκησε τους Έλληνες

α. Τρείς μήνες πρίν την ναυμαχία του Ναυαρίνου "οι ελληνικές αρχές συνέλεξαν φόρους από την πλειονότητα των επαρχιών της χερσονήσου σε μια προσέγγιση της τάξης του 70%"(σελ.124). Για να προσθέσει ο συγγραφέας "πως θα εισέπρατταν φόρους να χρηματοδοτήσουν τον πόλεμο αν δεν έλεγχαν τις περιοχές και τον πληθυσμό;" (σελ.123).

β. "Έως το τέλος του 1826 από τις τριάντα πέντε μάχες και εμπλοκές μεταξύ Πελοποννησίων και Αιγυπτίων ο Ιμπραήμ είχε χάσει τις είκοσι και είχε κερδίσει τις επτά. Ταυτόχρονα είχε σοβαρά προβλήματα τροφοδοσίας και ασθενειών ως συνέπεια του αποκλεισμού που του ασκούσαν οι πελοποννήσιοι μαχητές, οι έλληνες ναυμάχοι από τη θάλασσα, αλλά και εξαιτίας άλλων γενικότερων οικονομικών προβλημάτων τα οποία αντιμετώπιζε η Αίγυπτος"(σελ.124).

 

Η αθλιότητα της οθωμανικής εξουσίας

"Ο αγωνιστής και ιστορικός της Επανάστασης Αμβρόσιος Φραντζής περιγράφει τις σχέσεις των ελλήνων ραγιάδων με τους Οθωμανούς ως ένα αδιέξοδο, ως μια σχεδόν διαρκή ταπείνωση σε πολλά επίπεδα του βίου των κατακτημένων, ιδίως όσων κάπως διακρίνονταν. Αλλά και ο αθηναίος έμπορος Παναγής Σκουζές περιγράφει για τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα τον λεηλατικό τρόπο άσκησης της εξουσίας από τον τοπικό οθωμανό αξιωματούχο, τόσο καταστροφικό ώστε οι περισσότεροι από τους μισούς Αθηναίους έχασαν τις περιουσίες και τελικά μετανάστευσαν...Το αποτέλεσμα ήταν ένα καθεστώς οξείας ανασφάλειας, απώλειας ανθρώπινων ζωών, κάποτε μαζικά των χωρικών και άλλοτε μεμονωμένα ισχυρών προεστών, συνοδευόμενο από καταστροφές περιουσιών, με γενικές επιπτώσεις να πλήττουν , όπως πάντα, περισσότερο τους πλέον αδύναμους κοινωνικά"(σελ.23).

"Το 1821 αποτελεί ένα αμιγώς επαναστατικό γεγονός με την πλήρη επιστημονική σημασία του όρου. Δηλαδή, μια κοινωνική δύναμη ή περισσότερες, συνασπισμένες και πολιτικά οργανωμένες, ανέτρεψαν ένοπλα μια εξουσία και εγκαθίδρυσαν μια νεα δημιουργημένη από τις ίδιες. Πρόκειται συνεπώς για μια πολιτική πράξη υψηλής δημιουργίας. Εν προκειμένω οι Έλληνες ανέτρεψαν στις ιστορικές περιοχές τους την κυριαρχία της οθωμανικής δεσποτείας σε όλες τις πολιτικές και άλλες εκφάνσεις της, και δημιούργησαν ένα εθνικό νεωτερικό κράτος το οποίο εξέφραζε και οργάνωνε πολιτικά με αυτοτελείς όρους τη δική τους κοινωνική και ιστορική ιδιοπροσωπία.Οπότε αποτελεί θεμέλιο για τη δική μας σημερινή εθνική ιδιοπροσωπία. Το 1821 αποτέλεσε την τέταρτη νεωτερική επανάσταση στον πλανήτη και είχε λαϊκό χαρακτήρα με την έννοια της ευρύτατης συμμετοχής των λαϊκών μαζών"(σελ.33).

"Μαζί με την αρχή του νόμου και την νομική ισότητα όλων, την κατάργηση και την απαγόρευση της δουλείας, των τίτλων ευγενείας, τον ευρύ ορισμό του έλληνα πολίτη, τη διάκριση των εξουσιών, το Προσωρικό Πολίτευμα της Επιδαύρου εισήγαγε τα πολιτικά δικαιώματα, στη βάση της γενικής βούλησης, εκφραζόμενη αντιπροσωπευτικά στις συντακτικές εθνοσυνελεύσεις και στα ενδιάμεσα διαστήματα στο Βουλευτικό δια της γνώμης των πλειόνων. Και για την επιλογή των μελών αυτών των εθνικών πολιτικών σωμάτων, προβλέπονταν γενικές εκλογές, ορίζονταν μάλιστα στο κείμενο του Πολιτεύματος δυο αρχές ως ανυπέρθες για τον επικείμενο εκλογικό νόμο"(σελ.85).

"Το σύνολο των ευρωπαϊκών επιτροπών αλληλεγγύης προς προηγούμενες εξεγέρσεις και επαναστάσεις στην Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική, διαπνεόμενες από τον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό της εποχής και τον επαναστατικό πατριωτισμό που είχε αποθεώσει η Γαλλική Επανάσταση, στράφηκε προς τους επαναστατημένους Έλληνες. Ο Μάρκος Μπότσαρη, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γίνονται ήρωες των ευρωπαίων ριζοσπαστών διότι πολεμούσαν νικηφόρα την πλέον απεχθή τυραννία, του Σουλτάνου"(σελ. 92).

 

Τα δύο έργα του Π.Πιζάνια  ακολουθούν πιστά τις επιστημονικές προϋποθέσεις της ιστορίας και εδράζεται στο σύνολο της σχετικής ιστοριογραφίας αλλά και στην  αξιοποίηση ενός μεγάλου υλικού ιστορικού το οποίο μας έδωσε σημαντικά πορίσματα όπως ότι ο Ιμπραήμ και πριν την ναυμαχία του Ναυαρίνου είχε ηττηθεί στις περισσότερες μάχες με τον ελληνικό στρατό, ενώ το ίδιο διάστημα η ελληνική κυβέρνηση έλεγχε περίπου το 70% της Πελοποννήσου. Σιωπηρά απομακρύνεται από τον Κορδάτο, ακολουθώντας ιστορικούς όπως ο Ν.Σβορώνος και ο Σ.Ασδραχάς. Καταλήγει ότι ο νέος ελληνισμός εμφανίζεται με τα πιο πρόσφατα χαρακτηριστικά ήδη από την εποχή που ο Πλήθων Γεμιστός είπε ότι «Έλληνες εσμέν».  Ούτε εξωραΐζει, ούτε εξιδανικεύει την τουρκοκρατία αλλά την παρουσιάζει με τα πιο μελανά χρώματα. Τελικά  παρουσιάζεται  η ελληνική επανάσταση ως ένα ασύλληπτο, ένα εκπληκτικό  κατόρθωμα ενός μικρού σε πληθυσμιακό μέγεθος έθνους  και η δημιουργία του ελληνικού κράτους σε δημοκρατικές συνταγματικές βάσεις ως την πρώτη μικρή αλλά κρίσιμη νίκη του ελληνισμού απέναντι σε μια άθλια τυραννία.