Στις 31 ΙΟΥΛΙΟΥ 1920 εκτελέστηκε ο ΙΩΝΑΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ απο το απόσπασμα του Παύλου Γύπαρη .Είχε προηγηθεί η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζελου. Δύο ενέργειες εξ ίσου ανόητες , που στέρησαν την χώρα μας από έναν σπουδαίο άνθρωπο. Γι ' αυτόν έγραψα στο βιβλίο μου ΕΘΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ . Στην ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ (τ28) έγραψα για την σχέση αριστεράς και Ι.Δραγούμη , όπου παρουσιάστηκαν οι θετικές αποψεις γι'αυτόν του Ν.Γιαννιού και του Γ.Κορδάτου.Ο Δραγούμης στρατεύθηκε για την απελευθέρωση της Μακεδονίας , για την Βαλκανική συνεργασία , για τον δημοτικισμό , για τον κοινοτισμό , τον σοσιαλισμό. Το γεγονός ότι η ακροδεξιά κατά καιρούς προσπαθεί να τον υιοθετήσει οφειλέται σε δύο λόγους :πρώτα στο γεγονός ότι δεν έχει διαβάσει το έργο του, δεύτερον η ελληνική ακροδεξιά - που παλαιότερα απέσυρε την ελληνική μεραρχία απο την Κύπρο και με το πραξικόπημα κατά του Μακάριου έφερε τους Τούρκους στην Κύπρο και σήμερα ψηφίζει υπέρ του ΔΝΤ ,ενώ δεν καταδικάζει τις αιτίες που ουσιαστκά οδήγησαν την χώρα μας σε χρεωκοπία , όπως το κλεπτοκρατικό πολιτικό σύστημα , την λεηλασία του ελληνικού δημοσίου απο τους κομματικούς στρατούς και τους διαπλεκόμενους επιχειρηματίες αλλά και την διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων- προσπαθεί να βρεί τους διαννοούμενους που δεν έχει.
Στο ημερολόγιό του, στις 14 Αυγούστου 1919, συναντούμε την με μεγάλη καθαρότητα περιγραφή του ανατολικού κράτους , που παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα , με τις ομοσπονδίες κοινοτήτων που είχαν προτείνει διάφοροι αναρχικοί όπως ο Μπακούνιν. Το γεγονός αυτό οφείλεται ότι την εποχή εκείνη , ο Δραγούμης επηρεάζεται από διάφορους αναρχικούς , που μελετά στην εξορία στην Κορσική , αλλά και οι Ρώσοι αναρχικοί παίρνουν στοιχεία για το κοινωνικό τους όραμα από την κοινότητα και τις διάφορές μορφές συνεργατισμού που υπάρχουν τόσο στον ελληνικό χώρο , όσο και στην Ρωσία και τις υπόλοιπες χώρες της ανατολικής Ευρώπης: «Εγώ βλέπω στους Έλληνες την κρυμμένη δύναμη, γυρεύοντας καινούργια καλούπια, να φτάσουν στην Ανατολή, ανατολικό κράτος ή ανατολική ομοσπονδία από κράτη εθνικά όπου, στο καθένα μέσα, να μπορεί να ζή αυτόνομα ή αλλόφυλη ανατολική κοινότητα. Έγινε εν μέρει και γίνεται ολοένα η αποκατάσταση των ανατολικών εθνών σε κράτη ανεξάρτητα, πρώτο στάδιο, σύμφωνο με το σύγχρονο δόγμα των εθνικοτήτων. Έπειτα θα 'ρθουν καταποδιαστά η αυτονόμηση των κοινοτήτων σε κάθε περιφέρεια»
Ενδιαφέρον για την εξέλιξη της σκέψης του Ι.Δραγούμη παρουσιάζουν τα Φύλλα Ημερολογίου (Εκδόσεις ΕΡΜΗΣ )(η ορθογραφία σύμφωνα με το πρωτότυπο).
« Όταν με κατατάσσουν στους νασιοναλιστές με μικραίνουν , με κάνουν κομματάρχη ,ενώ κομματάρχης δεν είμαι».( Φ.Η. τ.Ε’ σελ.74).
«Όταν ανακατόνεται αίμα Ελληνικό με αίμα Ρούσικο , γεννιούνται άνθρωποι ενεργητικοί και ζουμεροί …. Πηγαίνοντας στην Ελληνική εκκλησία σήμερα συλλογίστηκα την αποστολή μου. Ελληνορώσος Ανατολίτης να διδάξω στους Ρώσους και στους Έλληνες την Ανατολική ψυχή τους , την τόσο διαφορετική απο τη Δύση και τον Ευρωπαικό πολιτισμό. Άμα οι Ρώσοι και οι Έλληνες νοιώσουν αυτό θα κάμουν μεγάλα έργα. Μα οι Ρώσοι είναι οι πιο κατάλληλοι να εκπληρώσουν την ανατολική αποστολή τους , γιατί είναι πιο θρησκευτικοί , πιο νέοι , πιο ακατέργαστοι , πιο μελλοντικοί !Δεν τους βαραίνουν τόσο παλιοί πολιτισμοί μες΄την ψυχή τους » ( Φ.Η. τ.Ε’ σελ.74).
« Ο τρόπος που με μεταχειρίστηκαν και με μεταχειρίζονται οι κυβερνήσεις της Αγγλίας και Γαλλίας , εμένα το άτομο στον κόσμο , το άτομο χωρίς δικό μου κράτος να με προστατέψει , μ’ έκαμε να σιχαθώ ολότελα τις κυβερνήσεις και τα κράτη που και πριν τα σιχαινόμουν , και μ ‘ έκαμαν να συμπαθήσω τους σοσιαλιστές που αποδοκιμάζουν τα κράτη όπως είναι τώρα οργανωμένα , στηριζόμενα στην κεφαλαιοκρατία , και τους αναρχικούς που δε θέλουν κράτη καθόλου .Και μούρχεται να συμμαχήσω μαζί τους» » ( Φ.Η. τ.ΣΤ’ σελ.43).
«Μα ο αρχικός εγωισμός μεταμορφόνεται με τον καιρό , και σ΄έναν πολιτισμένο άνθρωπο και σε μια πολιτεία έχει καταντήσει , αυτοθυσία και αυταπάρνηση και αγάπη , και ο πατριωτισμός , αλληλεγγύη (σολινταρισμός ) ο σοσιαλισμός , και αλληλοβοήθεια η ηθική.» ( Φ.Η. τ.ΣΤ’ σελ.54).
«Τι είμαι εθνικιστής , κοινωνιστής ; όλ’ αυτά , αλλά προπάντων άνθρωπος » ( Φ.Η. τ.ΣΤ’ σελ.57).
«Δηλαδή όποιος δεν αγαπά πρώτα την πατρίδα του δεν μπορεί να αγαπά αληθινά την ανθρωπότητα .Όποιος δεν αγαπά τον εαυτό του , δεν αγαπά αληθινά τους άλλους…. Όχι , αλλά η βαθειά συνείδηση δείχνει στον άνθρωπο πως δεν είναι άτομο παρά έχει μιαν αλληλεγγύη με τους άλλους ανθρώπους , κοντινούς του και μακρινούς , ζωντανούς και πεθαμένους , και μελλόμενους ακόμη , και αυτή η εικόνα της αλληλεγγύης τον κάνει να νοιώθει τους δεσμούς του και παραδέχεται τις αναποδιές του , τις δυσκολίες του και τα δεσμά του ακόμη , τη μικρότητα του με κάποια φωτεινή γαλήνη , πλαταίνει τον εγωισμό του , τον κάνει επιεικέστερο για τους άλλους και σκληρότερο για τον εαυτό του , τον υψόνει από στενό συμφεροντολόγο σε ασυμφεροντολόγητο άνθρωπο , αγαθότερο για τους άλλους , σημαντικότερο . Και έχοντας πάντα μπροστά του σαν όραμα την εικόνα αυτής της αλληλεγγύης , ζώντας μέσα στο φώς της , και ενεργεί πια σύμφωνά της , αναγνωρίζει τα δικαιώματα των άλλων , στεριόνει τον αυτοπεριορισμό του και την αυτοκυριαρχία του…. Αγαπώ παρά πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής . Αγαπώ παρά πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης . Αγαπώ παρά πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο» » ( Φ.Η. τ.ΣΤ’ σελ.58-59).
«Κάτω όλοι οι ιμπεριαλισμοί ! Θα ησυχάσουν πολύ και θα καλητερέψουν πολύ οι άνθρωποι άμα πάψουν να έχουν χωματική λαιμαργία , δηλαδή να διψούν για ν’ απλωθούν σε ξένα χώματα , να ορίζουν όλο και περισσότερα χώματα .Να θέλουν τα έθνη να ορίζουν ανθρώπους το εννοώ , μα πως να τους ορίζουν ; με το πνεύμα , με τον πολιτισμό τους τον ανώτερο. Άς δημιουργήσουν τα έθνη πολιτισμούς και άς επηρεάζου τα άλλα έθνη , άν μπορούν. Κι όποιος κάμει τον καλήτερο» ( Φ.Η. τ.ΣΤ’ σελ.58-59).
«Μια περίοδο της ζωής μου εθνικιστική ( από τα 1902 ως τα 1914 απάνω κάτω ). Έπειτα έβαλα μια petition de principe στο νασιοναλισμό μολονότι ενεργούσα σύμφωνά του .Τώρα μπαίνω σε μια σοσιαλιστική και ανθρωπιστική περίοδο .Αρχίζω να λαβαίνω συνείδηση του αναρχισμού μου (1917-1919) και προχωρώ .Δόξα στην εξορία μου και στην καταναγκαστική αδράνεια .Και σ’αυτό να βάλω une petition de principe. Στην πρώτη περίοδο επίδραση του Nietsche και Barres . Στη δεύτερη Τολστόι , Rousseau, Κροπότκιν , Gide.Στην πρώτη περίοδο Μακεδονική ενέργεια.Στη δεύτερη Ρώσικη επανάσταση και κοινωνική επανάσταση παντού . Στη Μακεδονική ενέργεια έλαβα μέρος , στην κοινωνική επανάσταση όχι ακόμα.Ο Barres στο νασιοναλισμό που έπλασε δεν έκαμε άλλο παρά να δώσει συνείδηση σ’ ένα αίσθημα βαθιά ριζωμένο στην ανθρώπινη ψυχή , στον πατριωτισμό.Ο Κροπότκιν και Μπακούνιν δεν κάνουν άλλο παρά να δίνουν συνείδηση ( τη συνείδηση που αυτοί οι ίδιοι έλαβαν ) ενός άλλου βαθιού αισθήματος , της αλληλοβοήθειας μεταξύ στους ανθρώπους » » ( Φ.Η. τ.ΣΤ’ σελ.73).
Στον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ (Εκδόσεις ΕΥΘΥΝΗ ) γράφει για τον δημοτικισμό:
«Δυό παραδόσες μας κληροδότησε ο βυζαντινός πολιτισμός , μια τη σχολαστική λογιωτάτη και μια τη λαική δημοτική .Αυτή η δεύτερη παράδοση είναι ο εσωτερικότερος και γνησιότερος κρίκος , που μας συνδένει με τους παλιότερους ελληνικούς πολιτισμούς όλους ….Η λογιώτατη παράδοση είναι το τελευταίο φανερό απομεινάρι του βυζαντινού πολιτισμού , σαν ένα ξερό φύλλο που δεν έπεσε ακόμα από το δέντρο.Ο χυμός του δέντρου είναι η δημοτική παράδοση »(σελ. 112).
Καλησπέρα Σπύρο.Το άρθρο σου αναρτήθηκε στο http://olympia.gr/2010/08/03/%ce%b7-%ce%b5%ce%ba%cf%84%ce%ad%ce%bb%ce%b5%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%af%cf%89%ce%bd%ce%b1-%ce%b4%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bf%cf%8d%ce%bc%ce%b7/#more-25950
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλημέρα σας κ. Κουτρούλη
ΑπάντησηΔιαγραφήΤά συγχαρητήριά μου
Χαίρομαι ἰδιαίτερα ὅταν διαβάζω ἤ ἀκούω ἀπόψεις περί καπηλείας -ἐπιτρέψτε μου τόν χαρακτηρισμό - καί οἰκειοποίησης τοῦ Ἰ.Δραγούμη ἀπό ἕνα μῖγμα ἀκροδεξιῶν, ἐθνικιστῶν, πατριδοκαπήλων. Τό ἴδιο προσπαθοῦν νά κάνουν καί μέ τόν Περικλῆ Γιαννόπουλο.
Νά συμπληρώσω σχετικά μέ τόν Δραγούμη καί τό ἑξἦς: Στό ἔργο του ," Ὅσοι ζωντανοί" , γράφει κάτι τό ὁποῖο οἱ θιασῶτες τῆς αἱματολογικῆς καθαρότητας καί τοῦ ἑλληνικοῦ DNA κάνουν ὅτι δέν βλέπουν: "« Ἡ τωρινὴ ἑλληνικὴ φυλὴ δὲν εἶναι ἴδια μὲ τὴν ἀρχαία… Μήπως καὶ οἱ Ἕλληνες τῆς ἐποχῆς τῶν Περσομάχων ἦταν ἡ ἴδια ράτσα μὲ τοὺς Ἕλληνες τοὺς προομηρικούς;… Τὴν ψυχὴ τὴν ἑλληνική, μ’ ὅλα τὰ σμιξίματα, τὴ διατήρησαν ἀρκετὰ ὅμοια μὲ τὴν πρωτινή της μορφὴ τὰ χώματα τὰ ἑλληνικὰ καὶ τὰ κλίματα… Καταλάβετε τὸ τέλος πάντων ὢ Ρωμιοί, ἡ ράτσα σας εἶναι καινούργια… Τὸ ὅτι ἡ ράτσα σας εἶναι καινούργια δὲν σᾶς ἐγκαρδιώνει; Ἂν τὸ ἀνακάτωμά της μὲ ἄλλες φυλὲς δὲν τὸ βλέπετε σὰν καλὸ σημάδι γιὰ τὴν μελλούμενη προκοπή της, ποιὸς σᾶς φταίει; Ἂν σᾶς φταῖν οἱ δάσκαλοι ποὺ σᾶς ἀποστραβώνουν καὶ σᾶς μαλακίζουν πνίχτε τους» (Ἴων Δραγούμης - Ὅσοι ζωντανοὶ )
Καί κάτι ἀπό τόν Νῖτσε, πού πάλι κάποιοι ἄσχετοι, μέ πελώρια λογικά ἅλματα, προσπαθοῦν νά τόν πιστώσουν στούς παραπάνω κύκλους
« Τίποτε δὲν εἶναι πιὸ παράλογο ἀπὸ τὸ νὰ ἀποδώσουμε στοὺς Ἕλληνες μία αὐτόχθονη κουλτούρα. Ἀντίθετα, ἀφομοίωσαν πλήρως τὴ ζωντανὴ κουλτούρα ἄλλων λαῶν. Καὶ ἂν ἔφτασαν τόσο μακρυά, εἶναι ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἤξεραν νὰ πάρουν τὸ δόρυ ἀπὸ ἐκεῖ πού τὸ εἶχε ἀφήσει ἕνας ἄλλος λαὸς καὶ νὰ τὸ πετάξουν πιὸ μακριά. Εἶναι ἀξιοθαύμαστοι στὴν τέχνη νὰ μαθαίνουν μὲ ὄφελος.». (Φρειδερῖκος Νῖτσε -Ἡ φιλοσοφία στήν τραγική ἐποχή τῶν Ἑλλήνων)
Κάποια στιγμή, μελλοντικά, θέλω νά γράψω κάτι σχετικό καί στό ἱστολόγιό μου ( www.katotokerdos.blogspot.com . Ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά ἀναφερθῶ στήν ἀνάρτησή σας.
Ξανά καλημέρα σας.
-Νίκο είναι ευχάριστο που αναδημοσιεύθηκε και σε άλλες ιστοσελίδες.Πιστεύω ότι θα συμβάλει να κατανοήσουμε τι πραγματικά ήταν ο Δραγούμης.Πρόσφατα βρέθηκα για λίγες μέρες απο τα ωραία μέρη σου. Επίσης να σημειώσω ότι και το indymedia πρόσφατα αναδημοσίευσε μια μελέτη μου για τον Λαντάουερ.
ΑπάντησηΔιαγραφή- Ζαρατούστρα σε ευχαριστώ για τα σχόλια σου , όπως και για την αναδημοσίευσή τους στο olympia.gr.Nα προσθέσω ότι έστειλα μια απάντηση σε κείμενο του Β.Αγτζίδη που αναδημοσίευσε το Αντίβαρο ,που περιέχει ορισμένα πρόσθετα στοιχεία για τον Ι.Δραγούμη.Η προσπάθεια που κάνει η ακροδεξιά να οικειοποιηθεί ορισμένους στοχαστές ή ορισμένες αξίες , μπορεί να απαντηθεί με την γνώση των κειμένων και την γνώση των ιστορικών γεγονότων.
Κύριε Κουτρούλη,
ΑπάντησηΔιαγραφήΔιάβασα πρόσφατα το πολύ καλό βιβλίο σας "Εθνισμός και Κοινοτισμός", το οποίο, εκτός του ότι αποτελεί πολύ καλή πηγή πληροφοριών, ξεδιαλύνει σε θεωρητικό επίπεδο και κάποια ζητήματα για τις αποχρώσεις και την εξέλιξη της σκέψης του Δραγούμη (η άγνοια αυτών έδωσε τροφή σε παρεξηγήσεις και διαστρεβλώσεις από συγγραφείς κάθε προέλευσης, από τον Κιτσίκη μέχρι τον Αγτζίδη).
Θα ήθελα να κάνω μία παρατήρηση για το θέμα της σχέσης του Δραγούμη με την Ορθοδοξία, το οποίο θίγετε στο βιβλίο σας σε κάποια σημεία: δεν νομίζω πως πρέπει να μάς προκαλεί εντύπωση η επιδερμική και εντελώς κομφορμιστική σχέση του Ίδα με την Ορθοδοξία και η άγνοια του πλούτου της. Στο μετακενωτικό Βασίλειον της Ελλάδος, όπου το πραξικοπηματικό Αυτοκέφαλο του 1833 είχε μετατρέψει σε πραγματική "επικρατούσα θρησκεία" τον οργανωσιακό ευσεβισμό, πάλι καλά να λέμε που βρέθηκε ένας άνθρωπος που διαισθητικά και διά του δημοτικισμού, αλλά και της άμεσης εμπειρίας με τον μέσο (ελλαδικό ή μη) Έλληνα του καιρού του, ψυλλιάστηκε πως το Έθνος μας κι ο Πολιτισμός του είναι κάτι το διαφορετικό από την Δύση !!! Το μεταφυσικό τραύμα και το κενό που δημιούργησε ο κοραϊσμός στην ελληνική διανόηση ο Δραγούμης το κάλυψε προσωπικά με τον Νίτσε (νομίζω εκτός από τα Ημερολόγια, καλός οδηγός σε αυτό είναι και "Το Μονοπάτι", που εξεδόθη μετά τον θάνατό του). Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, νομίζω, ο Ίδας "άθεος Ρωμηός" ή "νιτσεϊκός Ρωμηός".
Για πιο βαθειές αναζητήσεις και την ανάδειξη της βιωμένης σχέσης του Έλληνα με την Ορθοδοξία έπρεπε να περιμένουμε την Μικρασιατική Καταστροφή και τον Κόντογλου και, αργότερα, την ρωσική εμιγκρέτσια και τον Γιανναρά. Ως τότε, ήμασταν καταδικασμένοι να αντιμετωπίζουμε π.χ. τον Παπαδιαμάντη ως έναν γραφικό ηθογράφο και το "Οράματα και Θάματα" του Μακρυγιάννη ως "το παραλήρημα ενός τρελού" (Βλαχογιάννης).
Και πάλι συγχαρητήρια για το βιβλίο, αλλά και το σάιτ σας !!!
Ευχαριστώ πολύ για τα θετικά και ενθαρρυντικά σχόλια σας.Οι σκέψεις που διατυπώνεται δείχνουν ότι έχετε σκύψει σε βάθος όχι μόνο στον Ι.Δραγούμη , αλλά και γενικότερα στην εξέλιξη του νεότερου ελληνισμού.Είναι ενδιαφέρουσες πάντα οι επιρροές που άσκησε η σκέψη του Φ.Νίτσε σε Έλληνες στοχαστές , από τον Ι.Δραγούμη , μέχρι τον Π.Βλαστό και τον Π.Πικρό και τον Δ.Γληνό.Αλλά αυτό είναι βέβαια ένα άλλο κεφάλαιο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣπύρος Κουτρούλης
Ευχαριστώ κι εγώ για τα καλά σας λόγια (αν και όσα γράφω πρέπει να ομολογήσω πως είναι πιο πολύ κάποιες γενικές εντυπώσεις λόγω σποραδικών ιστορικών αναδιφήσεων και λιγότερο προϊόν συστηματικής μελέτης πρωτογενών πηγών – αυτή τώρα αρχίζει να γίνεται πιο σοβαρά) και έχετε δίκιο στην παρατήρησή σας για την επιρροή του Νίτσε στους εκπροσώπους του δημοτικισμού, ακόμη και στον Παλαμά τον ίδιο. Όπως σωστά παρατηρείτε, το θέμα αποτελεί από μόνο του ολόκληρο κεφάλαιο που χρήζει ξεχωριστής πραγμάτευσης.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπανερχόμενος στον Ίωνα Δραγούμη, θα ήθελα να πω πως μού έκανε εντύπωση ιδιαίτερη το απόσπασμα που παραθέτετε για το πώς βλέπει τη σχέση μας με τους Ρώσους. Από αυτό φαίνεται πως δεν είχε κάποιον γενικό φυλετικό αντισλαβικό ή αντιρρωσισμό, αλλά περισσότερο μία βουλγαροφοβία (λόγω Μακεδονικού και γνωρίζοντας την μοίρα του Ελληνισμού της Ανατολικής Ρωμυλίας) και μία αντιπαλότητα προς τον τσαρικό ιμπεριαλισμό.
Κλείνω - διορθώνοντας τη χθεσινή μου παράλειψη - ενυπογράφως αυτή τη φορά.
Δημήτρης Φάρος