ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ :Μια αίγλη φωτός -αφιέρωμα της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

“Μοι φαίνεται ως μία αίγλη φωτός, εν φαεινόν βήμα, εν εύηχον κήρυγμα προόδου, ευημερίας και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων”! Με αυτά τα γεμάτα ενθουσιασμό και από καρδιάς λόγια ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης χαιρετίζει το 1908 την ίδρυση συνεταιρισμού άρτι συσταθείσας κοινότητας, προλογίζοντας το καταστατικό της.
Κοινότητες, συνεταιρισμοί, συντροφίες και άλλες συσσωματώσεις και ενώσεις προσώπων αποτελούν συναντήσεις ανθρώπων που αγωνιούν και αγωνίζονται για το κοινό καλό και την κοινή ευημερία. Και μάλιστα μάχονται για την επίτευξη στόχων που εδράζονται επί πραγματικών ζητημάτων που προκύπτουν από τον ζωτικό τους χώρο. Άλλωστε, για να θυμηθούμε πάλι τον μεγάλο σκιαθίτη συγγραφέα και το επίκαιρο διήγημά του “Χαλασοχώρηδες”, που αναφέρεται στις εκλογές, “όπου γενικότης, εκεί και επιπολαιότης”.
Οι ενώσεις αυτές, με βαθιές ιστορικές ρίζες, δοκιμασμένες και μέσα στον ελληνικό χωρόχρονο ή καλύτερα μέσα στην αργόσυρτη ελληνική συνέχεια, απέδειξαν ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τα ποικίλα προβλήματα που προκύπτουν και απασχολούν τους πολίτες μιας περιοχής (παιδείας και πολιτισμού, τοπικής αυτοδιοίκησης, φορολογίας, εκκλησιαστικά, φιλανθρωπίας...)
Δυστυχώς σήμερα ο πολίτης, τόσο ως πρόσωπο όσο και ως έννοια, είναι απαξιωμένος, αφού ουσιαστικά δεν του προσφέρεται να πράξει το αυτονόητο: Να γίνει ουσιαστικό μέλος και στέλεχος της κοινωνίας στην οποία ζει και κατά συνέπεια να αναλάβει υπεύθυνα τη μοίρα του τόπου του.
Εντούτοις ο κοινοτισμός στις ποικίλες εκδοχές του παραμένει διεθνώς και σήμερα επίκαιρος και συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον και να γοητεύει τους ανθρώπους. Το σημαντικότερο είναι πως ίσως αποτελεί την τελευταία ελπίδα και το έσχατο καταφύγιο των ανθρώπων για να συναντηθούν, να επικοινωνήσουν και να αντιμετωπίσουν συλλογικά τα προβλήματα που τους απασχολούν. Γιατί μόνο έτσι "το μέλλον αναγκαίως θα είναι καλύτερον του παρελθόντος", όπως καταλήγει στο κείμενό του ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης προλογίζοντας την ίδρυση του συνεταιρισμού της κοινότητας.

Επιμέλεια αφιερώματος, κείμενο, συνέντευξη
Στέλιος Κούκος

Συνέντευξη
Κώστας Βεργόπουλος

Γράφουν
Σπύρος Κουτρούλης
Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Κείμενα
Νικόλαος Ι. Πανταζόπουλος
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

http://www.makthes.gr/filestore/docs/Afieromata/--KOINOTIOSMOSlow.pdf





Κοινοτισμός : Στοιχεία της ελληνικής και διεθνούς εμπειρίας


Σπύρος Κουτρούλης


Αν η ιστορία λειτουργούσε με κάποιες ανυπέρβλητες νομοτέλειες , τότε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ» και ο «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ» ,βάζουν οριστικά ταφόπλακα σε μία παράδοση κοινοτισμού , αυτοδιαχείρισης ,συνεργατισμού και άμεσης δημοκρατίας που υπήρχε σε κάθε περίοδο της ιστορικής πορείας του ελληνισμού.
Ευτυχώς όμως η ιστορία λειτουργεί και με το απρόοπτο και το απρόβλεπτο , ώστε, όταν οι καιροί το επιβάλλουν τότε και πάλι θα ανακαλύψουμε την αναγκαιότητα του κοινοτισμού.
Χάρις στις μελέτες του Κ.Καραβίδα , του Ν.Μαλούχου, του Ι.Δραγούμη, του Δ. Δανιηλίδη ,του Κ.Παπαρρηγόπουλου, του Ν.Μοσχοβάκη του Ν.Πανταζόπουλου , γνωρίζουμε με βεβαιότητα τους τρόπους που εμφανίστηκε στην αθηναική δημοκρατία , στο βυζάντιο και την τουρκοκρατία .
Η γενική συνέλευση των πολιτών και όχι οι αντιπρόσωποι τους είναι η πηγή της εξουσίας .Μορφές κοινοτικού συνεργατισμού και όχι αυθεντικά καπιταλιστικές σχέσεις , εμφανίστηκαν σε ολόκληρη την ορθόδοξη- σλαβική ανατολή . Έτσι ίσως εξηγείται γιατί κάποιοι στοχαστές σαν τον Δραγούμη και τον Καραβίδα πίστευαν – κατά το παράδειγμα του Ρήγα- στην βαλκανική ομοσπονδία και στην στενή συνεργασία με την Ρωσία .
Από όλους τους μελετητές ,ο Κ.Καραβίδας ξεχωρίζει γιατί χειρίστηκε με επιτυχία, ένα τεράστιο πρωτογενές υλικό , ώστε να είναι σε θέση να βγάλει τα αναγκαία συμπεράσματα και να μπορεί να συνδέσει το Είναι με το Δέον. Ό,τι στον Ι.Δραγούμη παρουσιάζεται ενορατικά και ποιητικά , στον Κ.Καραβίδα θεμελιώνεται σε μια εξονυχιστική πραγματολογική ανάλυση. Ο Ν.Πανταζόπουλος ,ως ιστορικός του Δικαίου ,κατάφερε να αποκαλύψει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο πώς η απόρριψη του εθιμικού δικαίου ως πηγής του Δικαίου από το ελληνικό κράτος ,είχε αρνητικές επιδράσεις στον κοινοτικό συνεργατισμό.
Ενδιαφέρον επίσης είναι , ότι , κάτω από πανίσχυρα και δεσποτικά συνήθως κράτη ,εμφανίστηκαν κοινωνικές συσσωματώσεις όπως η κοινότητα , η ζάντρουγκα, το μίρ, η όμπτσινα ,το αρτέλ , που συνιστούσαν μορφές κοινωνικής αυτονομίας. Ο κοινοτισμός συνεπώς μπορεί να υπάρξει χωρίς κράτος (σχεδόν όλοι οι αναρχικοί είναι κοινοτιστές ) , με ένα δεσποτικό κράτος αλλά και με ένα δημοκρατικό κράτος που σέβεται την ετερότητα.
Μία χώρα που διασώζεται ο κοινοτισμός , και όπου διενεργούνται συχνότατα δημοψηφίσματα και γενικές συνελεύσεις των κατοίκων κάθε κοινότητας – οι αποφάσεις των οποίων είναι δεσμευτικές - , είναι η Ελβετία. Θεμελιωτής του ελβετικού συστήματος κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας υπήρξε ο Ι.Καποδίστριας. Οι δικοί μας θαυμαστές της Δύσης ,δεν βρήκαν τίποτε ελκυστικό στο ελβετικό παράδειγμα και γι’ αυτό προτίμησαν να δημιουργήσουν έναν ολιγαρχικό και τελικά αντιδημοκρατικό - φεουδαρχικό κοινοβουλευτισμό .
Ο Μάρξ σε επιστολή του προς τους Ρώσους οπαδούς του , Μιχαηλόφσκι και Βέρα Ζάσουλιτς , τους συμβουλεύει να ακολουθήσουν την ρώσικη παράδοση του κοινοτισμού , διότι αυτός θα είναι ο γρηγορότερος και ο ασφαλέστερος δρόμος για να φτάσουν στον σοσιαλισμό .Βέβαια οι επίγονοί του έκτισαν ένα ολοκληρωτικό κράτος , που ουσιαστικά διέλυσε , αντί να αξιοποιήσει την ρώσικη κοινοτική παράδοση , με τα γνωστά πλέον αποτελέσματα .
Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν μαρτυρίες – μία από αυτές είναι του Κ.Καραβίδα- ότι γενικές συνελεύσεις των κατοίκων των κοινοτήτων διενεργούνταν τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα . Από τις αρχές του 16ου αιώνα δημιουργούνται κοινοτικές εταιρείες σε περιοχές όπως η Φιλιππούπολη , τα Μαδεμοχώρια, η Καλαρρύτη, το Συρράκο, η Χίος , οι Κυδωνιές . Στην Ύδρα , στις Σπέτσες και στα Ψαρά κάθε ναύτης είχε εταιρικό μερίδιο στο πλοίο ή στο φορτίο .Σε όλες τις κοινότητες διενεργούνταν εκλογές συνήθως δύο φορές τον χρόνο , του Αγίου Δημητρίου ή και του Αγίου Γεωργίου. Ένα πρόσθετο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι ελληνικές κοινότητες επειδή ζούσαν σε ένα εχθρικό κράτος , φυσικό ήταν να μην περιμένουν από αυτό, κανενός είδους βοήθεια ,επιχορήγηση ή επιδότηση .Αντίθετα αυτές δημιουργούσαν τον πλούτο, τον οποίο στην συνέχεια ,διένειμαν με δίκαιο τρόπο ,ενώ συγχρόνως εξασφάλιζαν την ανοχή της εχθρικής οθωμανικής εξουσίας με την καταβολή των φόρων και των «δοσιμάτων».
Η περίπτωση των κοινοτήτων των Αμπελακίων , συνιστά μια σύνθετη πραγματική «ουτοπία» , όπου έχουν εναρμονιστεί η οικονομική αποδοτικότητα με την αυτοδιαχείριση και την δίκαιη διανομή του πλούτου , που είχε παραχθεί. Όσοι αναζητούν ένα δρόμο πέρα από τον μονοθεϊσμό του χρήματος και των αγορών , αλλά και πέρα από το γραφειοκρατικό κράτος -Λεβιάθαν , δεν χρειάζεται να πάνε μακριά , ούτε να δημιουργήσουν εκ του μηδενός .Υπάρχει η ελληνική παράδοση του κοινοτισμού , από την οποία μπορούμε να προμηθευθούμε τα αναγκαία παραδείγματα.
Ας δούμε ορισμένα στοιχεία από τα Αμπελάκια , που μας τα μετέφεραν διάφοροι ιστορικοί ,όπως ο Κ.Παπαρρηγόπουλος : Προϊστάμενοι της κοινοτικής εταιρείας ήταν πέντε επιτροπές ( ανώτατη διοίκηση , διοίκηση, γεωργική , βιομηχανική ,ελεγκτική) , που εκλέγονταν από όλους τους κατοίκους πάνω από 25 ετών .Στις επιτροπές αυτές μπορεί να συμμετείχαν και οι φτωχότεροι , αν είχαν τις ικανότητες που απαιτούσε η θέσή τους .Κατά την έκφραση του Λένιν, στα Αμπελάκια, και η τελευταία μαγείρισσα μπορούσε να κυβερνά. Πριν την διανομή των ετήσιων κερδών , αφαιρούνταν το κόστος για την αγορά του σταριού για τους φτωχότερους εργάτες , τα δώρα στους πασάδες , τα έξοδα νοσοκομείων , βιβλιοθηκών , σχολείων , τυπογραφείων , οδών ,εκκλησιών ,τα λειτουργικά έξοδα και οι τόκοι. Τα κέρδη που έμεναν στο τέλος , διανέμονταν μεταξύ των εργατών που ήταν ιδιοκτήτες χωραφιών βαμβακιού και των εργατών που προσέφεραν μόνο την εργασία τους. Τελικός αρμόδιος για να αποφασίσει για τον τρόπο διανομής ήταν η γενική συνέλευση , που αποφάσιζε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην δημιουργούνται δυσαρέσκειες. Έτσι δημιουργήθηκε μια στιβαρή κοινότητα αδελφών και συντρόφων , που δημιουργούσε αξίες , πλούτο και όχι ελλείμματα και διαφθορά όπως οι σημερινές δημοτικές εταιρείες . Επιτελούσε με αποτελεσματικότητα ρόλους κοινωνικής πρόνοιας και στήριξης της παιδείας. Η παρακμή της οφείλεται σε εξωγενείς λόγους : την χρεοκοπία του αυστριακού κράτους όπου υπήρχαν οι καταθέσεις της και οι επιθέσεις που δέχθηκε από τους Οθωμανούς.
Προφανώς η ορθοδοξία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανατολική Ευρώπη , για την δημιουργία , αντί καπιταλισμού , των κοινοτήτων και του συνεργατισμού . Ο τρόπος που διοικείται το Άγιο Όρος είναι ένα παράδειγμα κοινοτισμού , καθώς η εξουσία εναλλάσσεται ανάμεσα στις διάφορες μονές.
Στην Δύση , από στοχαστές όπως ο Ταίνις - αλλά και άλλους – μάθαμε ότι οι κοινότητες υπήρξαν μια σταθερά του κοινωνικού βίου ,που συχνά αντιπαρατίθεται στην «κοινωνία».Σημαντική είναι η παρεμβολή του νιτσεϊκού – όπως ήταν και ο Ι. Δραγούμης- Γερμανοεβραίου αναρχικού Γ. Λαντάουερ στην σύνθεση ενός κοινοτικού παραδείγματος , που αξιοποιεί κάθε παρεμφερή προηγούμενη εμπειρία .Οι επιρροές του Νίτσε ,τόσο στον Λαντάουερ ,όσο και στον Δραγούμη αποδεικνύουν ότι η κριτική στον εργαλειακό ορθολογισμό και «στο πιο παγερό ,από τα παγερά τέρατα , το κράτος » δημιουργεί ένα πνευματικό χώρο ευνοϊκό για τον κοινοτισμό. Διέκρινε με σαφήνεια την αναρχία – που την φανταζόταν ως ομοσπονδία κοινοτήτων – , από την βία. Ο Λαντάουερ προσπάθησε να εφαρμόσει τον κοινοτισμό στην «Αναρχική Δημοκρατία» του Μονάχου το 1919 , στην οποία ήταν υπουργός Πολιτισμού με πρωθυπουργό τον επίσης νιτσεϊκό Κ.Άισνερ. Τελικά θα συλληφθεί από τον στρατό των σοσιαλδημοκρατών και θα εκτελεστεί στην φυλακή από ακροδεξιούς.
Μαθητής του υπήρξε , ο επίσης Γερμανοεβραίος φιλόσοφος Μάρτιν Μπούμπερ, που πίστευε ότι με την διάλυση των κοινοτήτων και των συνεταιρισμών μεγάλωσε το υπαρξιακό κενό και ο άνθρωπος αισθάνεται «ριγμένος » στον κόσμο. Η σκέψη του εμπνεύστηκε από την ρώσικη κοινοτική παράδοση , τον συνεργατισμό (το αρτέλ) και θεωρούσε ,όπως και ο Λαντάουερ , ότι δίχως την επαναστατική βία οι κοινοτικές σχέσεις μπορούν να αντικαταστήσουν σταδιακά τις κρατικές , διότι το κράτος όπως και η κοινότητα είναι κυρίως σχέσεις. Θεωρείται από τους εμπνευστές των κιμπούντζ στο Ισραήλ.
Συνηθίσαμε στην χώρα μας να θεωρούμε ως δημοκρατία , κόμματα που δεν δεσμεύονται από τις εξαγγελίες και τα προγράμματα τους , πελατειακές σχέσεις που εξαγοράζουν την ψήφο και την συναίνεση των πολιτών , διεφθαρμένους και χαμηλού επιπέδου πολιτικούς। Αντίθετα με αυτά , δημοκρατία είναι , ο κοινοτισμός , οι γενικές συνελεύσεις των πολιτών ,τα συχνά δημοψηφίσματα , η κλήρωση ορισμένων αξιωμάτων , οι συνεργατικές εταιρείες που δημιουργούν πλούτο και όχι διαφθορά, κρατικά ελλείμματα και εξάρτηση από το διεθνές κεφάλαιο. Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό και πραγματοποιήσιμο όραμα , όπως αποδεικνύεται από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία .Μπορεί να συναντάται με τις επιθυμίες , ή τις ουτοπίες φλογερών ή ρομαντικών στοχαστών , αλλά δεν είναι προϊόν τους .Ο κοινοτισμός , ο συνεργατισμός , η άμεση δημοκρατία , δημιουργήματα της ανάγκης , υπήρξαν πριν από αυτούς . Θα υπάρξουν και μετά από αυτούς.


Κοινοτισμός- Η ελληνική εκδοχή

Του Μελέτη Η. Μελετόπουλου

Ο τίτλος του άρθρου υπονοεί την διεθνή αλλά και διαχρονική παρουσία των κοινοτικών ιδεών. Πράγματι,υπό διάφορες μορφές,οι κοινοτικές ιδέες εμφανίσθηκαν σε διάφορα σημεία του ορίζοντα,υπό ποικίλες μορφές,και παραδόξως σήμερα χαίρουν μεγάλης δημοσιότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Amitai Etzioni(το κυριώτερο έργο του οποίου είναι The Spirit of Community: the Reinvention of American Society, Simon & Schuster, 1993, New York) δίδαξε ως καθηγητής Κοινωνιολογίας στο κραταιό Columbia,στο George Washington,όπως και στο Harvard Business School, και μάλιστα διετέλεσε Senior Advisor του Λευκού Οίκου για θέματα εσωτερικής πολιτικής.Οι κοινοτικές του ιδέες έχουν φιλελεύθερο χαρακτήρα,ενώ προσπαθεί να αντισταθμίσει τα ατομικά δικαιώματα με τα συμφέροντα της κοινότητας.Θεωρεί επίσης ότι οι άνθρωποι προσδιορίζονται σε σημαντικό βαθμό από την κουλτούρα και τις αξίες της κοινότητας στην οποία ανήκουν. Επίσης κοινοτικά στοιχεία εμπεριέχουν ορισμένες πτυχές της σύγχρονης οικολογικής σκέψης(π.χ. το κλασσικό έργο του Edouard Goldsmith Small is beautifull ).

Ο κοινοτισμός ως θεωρητικό-ιδεολογικό ρεύμα προέκυψε βεβαίως από το κλασσικό έργο του κορυφαίου Γερμανού Ferdinand Tonnies Gemeinschaft und Gesellschaft(1887).Ο Tonnies(1855-1936) αντιδιέστειλε τους δύο θεμελιώδεις κοινωνιολογικούς τύπους της προβιομηχανικής κοινότητας(Gemeinschaft) και της αστικής κοινωνίας(Gesellschaft).Η πρώτη βασίζεται σε δεσμούς αίματος και συγγένειας,ενώ η δεύτερη σε κοινά συμφέροντα.Στην πρώτη προέχει το εμείς και στην δεύτερη το εγώ.Στην πρώτη οι άνθρωποι είναι ενωμένοι παρ’όλα όσα τους χωρίζουν,στην δεύτερη είναι χωρισμένοι παρ’όλα όσα τους ενώνουν.Στην ουσία πρόκειται για μία ευθεία αμφισβήτηση των πρωτείων και της ηθικής αξίας του καπιταλισμού.

Η θεωρία του Tonnies συνδέθηκε με την εμφάνιση πρωτοσοσιαλιστικών,αντικαπιταλιστικών και ρομαντικών πολιτικών κινήσεων.΄Αλλωστε ο ίδιος ο Tonnies ήταν μέλος του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος,μαχόμενος αντιναζιστής και μάλιστα καθαιρέθηκε από την προεδρία της Γερμανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας από τον Hitler.

Εισηγητής του Tonnies στην Ελλάδα σε καθαρά θεωρητικό επίπεδο υπήρξε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος(1902-1986),στο πληθωρικό και εξαιρετικά σημαντικό μεσοπολεμικό κοινωνιολογικό του έργο και στην διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών(1929-36).

Σε επίπεδο πολιτικού οράματος,η κοινότητα εμφανίζεται στην νεοελληνική πολιτική σκέψη λιγώτερο ως απότοκος της διεθνούς συζήτησης περί Gemeischaft και περισσότερο ως απόρροια της ιδιότυπης Ελληνικής εμπειρίας της Εκκλησίας του Δήμου και των κοινοτήτων της Τουρκοκρατίας.Η κοινότητα,υπ’αυτήν την έννοια,λειτουργεί ως πρότυπο και βασικό κύτταρο πολιτειακής οργάνωσης στην πρώιμη πολιτική σκέψη του Ίωνος Δραγούμη(1878-1920), σε μία πιο ρομαντική,προβιομηχανική διάσταση.Ο Δραγούμης μάλιστα, ως νεαρός διπλωματικός υπάλληλος στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία, γνώρισε στην πράξη την λειτουργία των κοινοτικών θεσμών(που στην ελεύθερη Ελλάδα είχαν ήδη παρακμάσει λόγω της εγκαθίδρυσης συγκεντρωτικών κρατικών μηχανισμών).Ο Δραγούμης πρότεινε την συγκρότηση μείζονος Ελληνικού Οργανισμού με ομοσπονδιακό χαρακτήρα,στην βάση των απανταχού Ελληνικών κοινοτήτων.

Στην πιό ολοκληρωμένη προσπάθεια διαμόρφωσης κοινοτικής πολιτικής πρότασης επιδόθηκε ο Κωνσταντίνος Καραβίδας(1890-1973),έχοντας ως πηγή έμπνευσης όχι μόνον και όχι τόσο τον Tonnies,όσο κυρίως την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και τις κοινότητες της Τουρκοκρατίας,τις οποίες θεωρεί μετεξέλιξη του αρχαίου άστεως υπό διαφορετικές συνθήκες. Ο Καραβίδας θεωρεί κλειδί την έννοια της κοινότητας(την οποία ταυτίζει με την άμεση δημοκρατία) για την ερμηνεία ολόκληρης της Ελληνικής Ιστορίας.Την ερμηνεύει ως κοινωνικο-οικονομικό μοντέλο αντίστοιχο προς την ιδιομορφία (και την πενία) του εδάφους,που καθιστά αναγκαία την υπέρβαση του ατομικισμού και του ανταγωνισμού,απαγορευτική την συσσώρευση ιδιωτικού πλούτου(που οδηγεί αναπόφευκτα στον ταξικό ανταγωνισμό και στον εμφύλιο πόλεμο) και υποχρεωτική την συνέργια,την αλληλεγγύη και τις οικονομίες κλίμακας.Το κοινοτικό μοντέλο εξασφάλισε εξάλλου στον Ελληνισμό τεράστια ευελιξία,συγκριτικά πλεονεκτήματα και ανταγωνιστικότητα στην παγκόσμια οικονομία,καθώς και δυνατότητα γεωγραφικής επέκτασης σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο.Στα πρώιμα έργα του ο Καραβίδας κηρύσσει επαναστατική διαδικασία ανατροπής του αστικού κράτους και υποκατάστασής του από κοινοτική συνομοσπονδία,ενώ στα ώριμα έργα του(μετά το 1930) επιχειρεί να συμφιλιώσει τον κοινοτισμό με το παγκόσμιο καπιταλιστικό πλαίσιο.

Ο Καραβίδας ανέλυσε ολοκληρωμένα όχι μόνον τον κοινοτικό τρόπο παραγωγής,αλλά και τον κοινοτικό τύπο εξουσίας,που είναι πρωτογενής,άμεσος,ανακλητός,αναδεικνύεται με αποκλειστικό κριτήριο την προσφορά και είναι υπόλογος στο κοινοτικό σώμα.

Ο Καραβίδας,αν και σπούδασε νομικά,ήταν γνώστης της γεωπολιτικής και της γεω-οικονομίας,τις οποίες ενσωμάτωσε στην μεθοδολογία του.Επίσης υπήρξε σπουδαίος κοινωνικός ανθρωπολόγος και στα Αγροτικά του (1931) αποτύπωσε έξοχα τις κοινωνικές δομές στα Βαλκάνια των αρχών του προηγούμενου αιώνα.Επίσης διαπίστωσε ότι η βασική δομή της Ελληνικής κοινωνίας είναι μικροαστική και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού βιοπορίζεται κινούμενο ταυτόχρονα στον πρωτογενή,δευτερογενή και τριτογενή τομέα της παραγωγής.Τα βασικά του έργα είναι τα Σοσιαλισμός και Κοινοτισμός,Αθήνα 1930,Αγροτικά:μελέτη συγκριτική,Αθήνα 1931,Η Κοινοτική Πολιτεία,Αθήνα 1935,Τα κοινοτικά δίκαια εις την βάσιν του κράτους,Αθήνα 1939 κ.ά. Ενώ στην εποχή του ο Καραβίδας αγνοήθηκε,μετά την Μεταπολίτευση το έργο του αναγνωρίσθηκε,τα συγγράμματά του επανεκδόθηκαν(πρόεδρος της επιτροπής επανεκδόσεως έργων Κωνσταντίνου Καραβίδα το 1975 ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος) και πλήθος βιβλίων και άρθρων γράφηκαν για τις ιδέες του και την προσωπικότητά του(αναλυτική βιογραφία και κριτική παρουσίαση του έργου του υπάρχει στην ανέκδοτη δεύτερη διδακτορική μου διατριβή με τίτλο:ΟΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ,το έργο του Κωνσταντίνου Καραβίδα και οι συγγενείς προσεγγίσεις,που υποστηρίχθηκε στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 2003 και πρόκειται να εκδοθεί προσεχώς από τις εκδόσεις Παπαζήση).

Συνοδοιπόρος και στενός συνεργάτης του Καραβίδα υπήρξε ο Ντίνος Μαλούχος(1895-1928),ο οποίος σπούδασε γεωπόνος στην Ιταλία,όπου και μυήθηκε στον μαρξισμό.Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα γνώρισε τον Καραβίδα και προσχώρησε στην κοινοτική φιλοσοφία.Μάλιστα εξέδωσε την εβδομαδιαία επιθεώρηση ΚΟΙΝΟΤΗΣ(1922-1924), όπου ο ίδιος ο Μαλούχος,ό Καραβίδας και μία ομάδα συνεργατών τους διεκδίκησαν δυναμικά θέση στο αναδιαμορφούμενο πολιτικό σκηνικό που ακολούθησε την Μικρασιατική Καταστροφή,επιδιώκοντας να στρέψουν την Επανάσταση Γονατά-Πλαστήρα προς την κοινοτική κατεύθυνση,αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Τον θεσμό των κοινοτήτων ανέδειξε, μέσα από τις μελέτες του και κυρίως το πολύ σημαντικό έργο του ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ(Αθήνα 1934,επανέκδοση από τις εκδόσεις Λιβάνη το 1986), ο μεσοπολεμικός κοινωνιολόγος Δημοσθένης Δανιηλίδης(1889-1972),που γεννήθηκε στην Καπαδοκία και σπούδασε στην Γερμανία(βλ. ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ,εκδόσεις Παπαζήση,τεύχος 1,1988,αφιέρωμα στον Δανιηλίδη από τον γράφοντα).

Η εφαρμογή των κοινοτικών ιδεών (ουσιαστικά της άμεσης δημοκρατίας σε σύγχρονο πλαίσιο και μίας συμμετοχικής οικονομικής οργάνωσης λαϊκής βάσης) ήταν επόμενο να προσκρούσει αφ’ενός στην πελατειακή λογική του νεοελληνικού πολιτικού συστήματος.αφ’ετέρου στην συγκεντρωτική λογική της μαρξιστικής αριστεράς.Τις ιδέες του Καραβίδα και των συνοδοιπόρων του ασπάσθηκαν επομένως σε ατομικό επίπεδο διανοούμενοι και μεμονωμένοι πολιτικοί όλων των χώρων,ενώ το έργο του προκάλεσε το επιστημονικό ενδιαφέρον πνευματικών προσωπικοτήτων όπως ο αείμνηστος ιστορικός του δικαίου Νικόλαος Πανταζόπουλος,που διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας Κοινοτικών Μελετών Κωνσταντίνος Καραβίδας,ο διάδοχός του στην προεδρία Κώστας Βεργόπουλος,ο Γ.Κοντογεώργης,ο Νίκος Μουζέλης κ.ά. Συνεπής μαθητής,φίλος και ιδεολογικός διάδοχος του Καραβίδα υπήρξε ο κοινωνιολόγος και συγγραφέας μίας πολύτομης Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Δημήτριος Τσάκωνας(1921-2004).Ο Τσάκωνας,διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Insbourg και μεταγενέστερα καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και στο Πάντειο,είχε την ατυχή έμπνευση να γίνει υπουργός Πολιτισμού της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών,πιστεύοντας ότι επρόκειτο γιά επανάσταση τύπου 1909,που θα αναδιαμόρφωνε εκ βάθρων την Ελληνική κοινωνία. Θεώρησε ότι θα μπορούσε να εγκαθιδρύσει κοινοτικούς θεσμούς εκ των άνω,οδηγώντας την Ελληνική κοινωνία σε μία κοινωνικοπολιτική και κυρίως ηθική αναγέννηση.Εγχείρημα που αποδείχθηκε ατελέσφορο,στοίχισε στον Τσάκωνα την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του και στέρησε την Ελληνική νεολαία από έναν σπουδαίο δάσκαλο.

Οι ιδέες του Καραβίδα ερμηνεύθηκαν με ποικίλους τρόπους:άλλοι τις συνέδεσαν με τριτοδρομικές και σοσιαλιστικές κατευθύνσεις,άλλοι με κοινοβιακές και χριστιανικές,άλλοι πιο πρόσφατα με οικολογικές.Ο (οικογενειακός φίλος του Καραβίδα) Ρένος Αποστολίδης έδωσε μία καθαρά αναρχική,πάντως πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα,ερμηνεία του καραβιδικού κοινοτισμού.Συγγράφηκαν διδακτορικές διατριβές,πραγματοποιήθηκαν επιστημονικά συνέδρια,έγιναν αφιερώματα περιοδικών.Επισημαίνω το αφιέρωμα της επιστημονικής επιθεώρησης ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ στον Καραβίδα(εκδόσεις Παπαζήση,τεύχος 16,Φθινόπωρο 1992) και το κείμενό μου στο περιοδικό ΑΡΔΗΝ(τεύχος 44) για τον άγνωστο συνεργάτη του Καραβίδα,τον Ντίνο Μαλούχο.

Και η συζήτηση συνεχίζεται με αμείωτο ενδιαφέρον.,ιδίως επειδή ο «μισός αιώνας παράτασης» που έδωσε κατά δήλωσή του ο John Meynard Keynes στον καπιταλισμό φαίνεται ότι εξαντλείται και αναζητούνται νέα μοντέλα,όπως πάντα μέσα στην απέραντη ανθρώπινη εμπειρία.Ως γνωστόν,παρθενογένεση στον χώρο των ιδεών δεν υφίσταται.

*Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης