Κυκλοφορεί το νέο τεύχος της ΡΗΞΗΣ (Τεύχος 73)

α .Ο Ι.Καποδίστριας , ο «δικαιακός πλουραλισμός» και η «κατακερματισμένη» κοινωνία του Θ.Βερέμη

Η σειρά του ΣΚΑΙ για το 1821 μετέφερε στην οθόνη τις απόψεις του Θ.Βερέμη , που περιφρονούν επιδεικτικά , όχι μόνο πορίσματα άλλων στοχαστών και ερευνητών , αλλά και σημαντικές πλευρές της ιστορικής πραγματικότητας.
Για να μπορέσει να πείσει χρησιμοποίησε δύο μέσα : πρώτον την παράλειψη των κρίσιμων ιστορικών γεγονότων που δεν συμφωνούν με την ερμηνεία του, όπως για παράδειγμα τον τοκογλυφικό χαρακτήρα των δανείων της Επανάστασης και δεύτερον την χρησιμοποίηση σχηματοποιήσεων , που αντί να απλουστεύουν και συνοψίζουν την πραγματικότητα, την παρερμηνεύουν προκλητικά .
Έτσι χρησιμοποιεί υποτιμητικά τον όρο « κατακερματισμένη κοινωνία» , για να περιγράψει αρνητικά μια ποικιλία κοινωνικών συσσωματώσεων , όπως ήταν οι κλέφτες , οι αρματολοί και οι κοινότητες. Υποτίθεται μάλιστα ότι η « κατακερματισμένη κοινωνία » στέκεται εμπόδιο σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού , όπως ήταν αυτή του Ι.Καποδίστρια. Εδώ δύο μεθοδολογικά σφάλματα , ίδιας ποιότητας , κυριαρχούν. Οι κοινότητες , όπως και οι ναυτικές συντροφίες , έχουν έναν πλήθος χαρακτηριστικών , εκ των οποίων τα σημαντικότερα είναι ότι διέσωσαν τον ελληνισμό και έπλασαν τον αντιστασιακό του χαρακτήρα, τα οποία η ανάλυση του Βερέμη δεν αναφέρει . Επίσης ο Ι.Καποδίστριας , είχε ένα αριθμό αντιπάλων , που δεν προέρχονταν από την κατά Βερέμη «κατακερματισμένη κοινωνία» , που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της αρνητικής του εικόνας στην τότε ελληνική κοινωνία . Τέτοιοι ήταν ο Α.Κοραής , ο Μαυροκορδάτος , ο Πολυζωίδης , τον ρόλο των οποίων η σειρά του ΣΚΑΙ αποσιώπησε .
Ο καθηγητής Ν.Πανταζόπουλος χρησιμοποίησε τον όρο δικαιακό πλουραλισμό για να αναφερθεί στις κοινότητες , στις συντροφίες , στις συντεχνίες , στα εσνάφια, στους αρματωλούς , στους κλέφτες , στους κουρσάρους , « που βρίσκονται σε διεργασία διαλεκτικής εξελίξεως» Ο Ι.Καποδίστριας , ως διπλωμάτης είχε ακολουθήσει πολιτικές , που απέφευγαν την χρήση βίας , ενώ είχε θεμελιώσει στην Ελβετία το ομοσπονδιακό κοινοτικό αμεσοδημοκρατικό σύστημα και είχε επιδράσει προς την ίδια κατεύθυνση και στην Γερμανική Ομοσπονδία .Κατά την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης του, είχε αποδεχθεί την κοινοτική παράδοση του ελληνισμού , ενώ δημιούργησε ένα πολύ θετικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της ,χάρις στην ισότιμη αναγνώριση του θετού και εθιμικού δικαίου. Μάλιστα υπολόγιζε ιδιαίτερα σε αυτή για την ανασυγκρότηση του νεοελληνικού κράτους. Το παράδοξο είναι ότι ο Καποδίστριας δεν κατάφερε να κερδίσει τους φύσει «συμμάχους » του ,αλλά και οι φιλελεύθεροι αντίπαλοι του δεν κατανόησαν τα ιδιαίτερα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη , χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας , που δικαίωναν τις επιλογές του κυβερνήτη.
Όμως σε «κάθε βήμα του προσέκρουε στην οργανωμένη – φανερή ή κρυφή – αντίδραση της αντιπολιτεύσεως της οποίας οι αυτόχθονες και ετερόχθονες αρχηγοί , με επικεφαλής τον Μαυροκορδάτο , δημιουργούσαν , προσκόμματα στην αναμορφωτική του προσπάθεια» Κατόπιν επιχείρησε να αποδεσμεύσει την γνώμη και την ψήφο του λαού από την χειραγώγηση των προκρίτων και για αυτό ακολούθησε ένα συγκεντρωτικό πρότυπο « φωτισμένης δεσποτείας», που υπό τις δεδομένες κοινωνικές συνθήκες ήταν ο μόνος τρόπος για να αναδειχθούν και να εξυπηρετηθούν τα λαϊκά συμφέροντα. Αλλά η κλίκα του αγγλόφιλου Μαυροκορδάτου «κατορθώνει να παρασύρει στα δίκτυα της τον Κοραή και κλιμακώνεται μέχρι του σημείου να προτρέπει ο Πολυζωίδης , φανερά και ο Αλέξανδρος Σούτσος να υμνεί εγκωμιαστικά την δολοφονία του Καποδίστρια. Ο γεμάτος εμπάθεια κατήφορος δεν σταματά ούτε με τον θάνατό του» .Η τοποθέτηση του στο φιλορωσικό χώρο , δημιούργησε αντιπάθειες στις άλλες μεγάλες δυνάμεις , που προστέθηκαν στις εγχώριες αντιδράσεις στην πολιτική του , οδηγώντας στο τέλος στην δολοφονία του.
Συνεπώς ο Καποδίστριας δεν αποσκοπούσε σε ένα κράτος «δυτικού » τύπου ,όπως ισχυρίζεται ο Βερέμης , αλλά σε ένα συγκερασμό λόγιας και λαϊκής παράδοσης , συγκέντρωσης και αποκέντρωσης ,σε ένα κράτος κοινοτιστικό και γνήσια άμεσο-δημοκρατικό σαν αυτό της Ελβετίας । Επίσης ένας « φουστεναλάς » ,(κατά τον Βερέμη ) σαν τον Μακρυγιάννη , αντίθετα από τα ιδεολογήματα του που πρόβαλε η σειρά του ΣΚΑΙ , που ήθελε τους στρατιωτικούς του αγώνα αναγκαστικά αντίθετους στο νεώτερο κράτος , πρωτοστάτησε στην εισαγωγή του κοινοβουλευτισμού. Βεβαίως η λειτουργία του στην χώρα μας ,εξυπηρέτησε τελικά , εντελώς διαφορετικά συμφέροντα , από αυτά που επιθυμούσαν οι εμπνευστές του .Όπως γράφει ο Π.Κονδύλης «όχι μόνον ήταν όργανο ιμπεριαλιστικής επιρροής , αλλά και αγωγός των παραδοσιακών ,ενάντιων προς τον ριζικό εκσυγχρονισμό πατριαρχικών δυνάμεων και νοοτροπιών ».

β

Από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΛΙΣ κυκλοφόρησε το βιβλίο του Νάσου Βαγενά «ΚΙΝΟΥΜΕΝΟΣ ΣΤΟΧΟΣ : Κριτικά κείμενα » (Σελ. 268).Πρόκειται για μια σειρά δοκιμίων πάνω στον νεοελληνικό λόγο , που τα περισσότερα έχουν δημοσιευθεί υπό μορφή επιφυλλίδας σε διάφορα έντυπα .Το έργο του Βαγενά θα πρέπει να διαβαστεί με προσοχή ,από όλους όσους ενδιαφέρονται για την εξέλιξη του νεοελληνικού λόγου.

Ο Βαγενάς είναι αναμφισβήτητα ο σημαντικότερος σήμερα κριτικός μας ,διότι συνδυάζει ένα στέρεο θεωρητικό λόγο με την πλήρη και λεπτομερειακή γνώση της εξέλιξης της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Κοντά σε αυτά διαθέτει κουράγιο και ψυχική αντοχή για να προσεγγίζει τα θέματα του με αξιολογική ουδετερότητα , αλλά και να αποδομεί τις διάφορες ιδεοληψίες , που στο πανεπιστημιακό και δημοσιογραφικό χώρο έχουν συνήθως την μορφή του «αντι-εθνοκεντρισμού».Τα περισσότερα δοκίμια αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στον Σεφέρη ,στους δημιουργούς της γενιάς του ’30 ,αλλά και σε άλλους όπως ο Ροΐδης , ο Σικελιανός , ο Καρυωτάκης , ο Κοτζιούλας , ο Χάινε. Για παράδειγμα επισημαίνει ότι ενώ η παλαιότερη αριστερή κριτική απέρριπτε το έργο του Σεφέρη , διότι ήταν κοσμοπολίτικο και όχι αρκετά δεμένο με τα πάθη του λαού , σήμερα κατηγορείται για τους ακριβώς αντίθετους λόγους δηλαδή ως ελληνοκεντρικό και τελικά εθνικιστικό. Το αποτέλεσμα είναι ότι «η θεωρητικολογία αυτή προκαλεί ένα είδος κριτικού γλαυκώματος , με αποτέλεσμα ο κριτικός να βλέπει στα κείμενα του Σεφέρη πράγματα που δεν υπάρχουν και να μη βλέπει πράγματα που υπάρχουν»(σελ. 168,169).Παρόμοια σημειώνει ότι ο «Εγγονόπουλος είναι ελληνοκεντρικός (αλλά όχι εθνικιστής) και συγχρόνως υπερεθνικός (αλλά όχι ανερμάτιστος – δίχως εγχώριες ρίζες – κοσμοπολίτης)»(σελ. 197).Επίσης επανέρχεται στο ασυνήθιστο αισθητικό κριτήριο του Α.Καραντώνη , που είχε ωριμάσει και είχε παράγει σπουδαίο κριτικό έργο ήδη από την ηλικία των 22 ετών , πράγμα τόσο σπάνιο πλέον στην εποχή μας. Τέλος καταγγέλλει την υποκρισία κάποιων υποτιθέμενων αριστερών «που αγωνίζονται να πείσουν του Ελληνοκύπριους να πάψουν να καταπιέζουν τον πληθυσμό του κατεχόμενου από τον τουρκικό στρατό βορείου τμήματος του νησιού. Να πάψουν να βασανίζουν τους Τουρκοκύπριους και τους Τούρκους μετοίκους και τον τουρκικό στρατό που αγωνίζονται για την ένωση του νησιού. Για όσους δεν το κατάλαβαν , το πρόβλημα της Κύπρου σήμερα δεν είναι το πρόβλημα μιας χώρας που το βόρειο μέρος της έχει υποστεί εισβολή ξένου στρατού , εθνοκάθαρση και κατοχή από ξένη δύναμη , αλλά πρόβλημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων της βόρειας Κύπρου , των πραγματικών και των υποτιθέμενων .Όλα αυτά υποστηριζόμενα από μια περινούστατη θεωρητικολογία περί ετερότητας , διανθισμένη με κορώνες από τη θάλλουσα στις μέρες μας ιδεοληψία της πολιτικής ορθότητας » (σελ. 226,227).