Γ.Καραμπελιάς : «Η ανολοκλήρωτη επανάσταση του ΡΗΓΑ- «κόψε το ρόδο πριν μαραθεί»

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 10.7.2011
ΡΗΞΗ Τ.76



Το νέο βιβλίο του Γ.Καραμπελιά «Η ανολοκλήρωτη επανάσταση του ΡΗΓΑ- «κόψε το ρόδο πριν μαραθεί» (Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2011, σελ.271), αποτελεί άλλο ένα σπουδαίο κεφάλαιο, στο έργο της αποκατάστασης της πραγματικότητας του νεοελληνισμού, που ξεκίνησε με τα βιβλία του για το «1204» και το «Κοραής και Γρηγόριο Ε’ ». Μέθοδος του είναι η λεπτομερής και εξαντλητική έρευνα της βιβλιογραφίας και των πρωτογενών πηγών ώστε να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και επαρκή τεκμηρίωση οι δύο «ασθένειες» από τις οποίες πάσχει η σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία : πρώτα την παράκαμψη των ιστορικών γεγονότων και δεύτερο την προτεραιότητα, που αποδίδεται στις διάφορες ιδεολογικές ερμηνείες- παρερμηνείες που υπηρετούν τρέχοντες πολιτικούς σκοπούς, όπως την σχετικοποίηση των εθνών.
Ο συγγραφέας γνωρίζει καλά , ότι για να έχει βαρύτητα ο λόγος του θα πρέπει να διατρέξει όλο το σχετικό υλικό, όλο το υλικό που διαθέτει σήμερα η επιστημονική κοινότητα και κατά δεύτερο να προχωρήσει σε μια συγκριτική ανάλυση τόσο των γεγονότων, όσο και των ερμηνειών τους.
Ο Ρήγας Φεραίος μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αποτελεί ένα σύμβολο με αναγνώριση από όλες τις πνευματικές τάσεις. Όμως οι διαφορετικές ερμηνείες – πολλές φορές από τον ίδιο ιστορικό αλλά σε διαφορετικές χρονικές περιόδους – παρέχει τον χώρο για να διεξαχθεί ο πολιτικός αγώνας, όσο και να αναπτυχθούν διάφορες ιδεολογικές ερμηνείες με αφετηρία το πρόσωπο του Ρήγα. Όπως γράφει ο Γ.Καραμπελιάς, για τον ιστορικό Γ.Κορδάτο, μία εποχή ο Ρήγας υπήρξε σύμβολο του ελληνικού ιμπεριαλισμού, ενώ σε μια άλλη – όταν παρεμπιπτόντως το ΚΚΕ προέτασσε τους εθνικοαπελευθερωτικούς στόχους - αναδείχθηκε σε μορφή της ελληνικής ανεξαρτησίας και της απόπειρας για βαλκανική συνεργασία.
Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα, όπου μια παγκοσμιοποιημένη ιστοριογραφία επιχειρεί να απαξιώσει τα εθνικά σύμβολα : ο Ρήγας μετατρέπεται σε έναν στοχαστή που προσπαθεί με μηχανιστικό τρόπο να εισάγει τον γαλλικό διαφωτισμό, ενώ σχεδόν μηδενίζονται οι ορθόδοξες συνιστώσες της σκέψης , όπως και το γεγονός ότι το κύριο ενδιαφέρον του, ο κύριος πόθος του, υπήρξε η απελευθέρωση του ελληνισμού από την οθωμανική κυριαρχία.
Όπως γράφει ο Γ.Καραμπελιάς : «Θα πρέπει να αντιστρέψουμε, λοπόν, μια στρεβλωτική και στρεβλή ανάγνωση του Ρήγα, που τον μετατρέπει σε «εκσυγχρονιστικό» ιδεολόγημα, και να επιχειρήσουμε να τον ανατοποθετήσουμε στα πραγματικά πλαίσια της εποχής του και, ταυτοχρόνως, να αποκαταστήσουμε το μήνυμά του, ακέραιο, κατά το δυνατόν. Διότι το σχήμα εκείνο, που θέλει να αποκαθάρει τον Ρήγα από την ίδια την … ιδεολογία του και να τον μετατρέψει σε έναν homunculus του δυτικού διαφωτισμού , ιδωμένου μάλιστα με τα γυαλιά του τελευταίου τετάρτου του 20ου και των απαρχών του 21ου αι., υποκρύπτει – και αυτό είναι το επικίνδυνο - την απόπειρα συσκότισης της ελληνικής ιδιαιτερότητας , της ιδιαιτερότητας του ίδιου του ελληνικού διαφωτισμού »(σελ. 141).Φυσικά για να έχει ευλογοφάνεια ένα τέτοιο παρερμηνευτικό εγχείρημα, θα έπρεπε προηγουμένως να αγνοηθούν έργα που είχε εκδώσει ο Ρήγας, όπως οι προφητείες του Αγαθάγγελου, ή να υποτιμηθούν τα σημεία του έργου του, που επικεντρώνονται στην σημασία που έχει η ορθοδοξία στην διαμόρφωση της σκέψης του Ρήγα. Για αυτό σε ένα άλλο σημείο, ο Γ.Καραμπελιάς, σημειώνει εμφατικά : «Ο Ρήγας είναι ο φλογερός ορθόδοξος πατριώτης της εποχής του, και το παράδοξο θα ήταν να συνέβαινε κάτι διαφορετικό. Ωστόσο, αυτές οι απόλυτα φυσιολογικές απόψεις του έχουν φθάσει να ξενίζουν, διότι η συστηματική ιστορική διαστρέβλωση, που έχει επιχειρηθεί, έχει διηθηθεί, συνειδητά ή ανεπίγνωστα, στις απόψεις του συνόλου σχεδόν των σύγχρονων Ελλήνων.» (σελ. 30)
Ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματα του έργου είναι η ανάπλαση της ιστορικής εποχής και η διευκρίνιση του ρόλου που έπαιξαν άλλες σημαντικές ή και ελάσσονες προσωπικότητες του νεοελληνισμού. Έτσι ξεκαθαρίζεται ότι ο Κοραής συμβάδισε με το πιο μετριοπαθές τμήμα της Γαλλικής Επανάστασης, που εκπροσωπούσε ο Μιραμπώ, ενώ αντιτάχθηκε στις πιο ριζοσπαστικές εκδοχές της. Εν προκειμένω ο Καραμπελιάς τονίζει «Ο Κοραής θαύμαζε και αγαπούσε τη Γαλλία και τον διαφωτισμό αλλά παρέμεινε πριν απ’ όλα Έλληνας» (σελ. 71). Ο Αθανάσιος Πάριος εκπροσωπεί το πιο παραδοσιακό τμήμα της ορθοδοξίας, που έθρεψε τις πιο καίριες αυταπάτες για την αποδοχή της τουρκοκρατίας , που βέβαια θα διαψευστούν τραγικά, με τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγόριου του Ε’. Ο διαφωτιστικών αφετηριών ιατρός Μιχαήλ Περδικάρης, είναι μια περίπτωση που είχε αγνοήσει η ιστοριογραφία. Ανήκει η τιμή στον Γ.Καραμπελιά, που επισημαίνει την σημασία του. Διότι πρόκειται για αυτόν που επιχειρηματολόγησε όχι μόνο κατά του Ρήγα, αλλά και υπέρ της εθελοδουλείας στον οθωμανισμό. Βεβαίως την αληθοφάνεια τέτοιων επιχειρημάτων – που περιέργως έχουν αξιοσημείωτη αντοχή στον χρόνο και επαναλαμβάνονται ομοιότροπα για όποιον μας προτείνει την οθωμανική δουλεία – θρυμματίζει η υπόδειξη της τύχης που είχαν όσοι Φαναριώτες - οι κατά Κοραή «τουρκοχειροτονημένοι δουλοπρίγκηπες » - χρησιμοποιήθηκαν σε διοικητικές θέσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας: «Εξ άλλου, μεταξύ 1720 και 1821, από τους 59 Φαναριώτες που κατέλαβαν κάποια ανώτατη θέση στην οθωμανική ιεραρχία, οι είκοσι γνώρισαν φρικτό θάνατο, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των υπολοίπων καθαιρέθηκε ,εξορίστηκε, διώχθηκε, έχασε την περιουσία του. Πιο συγκεκριμένα , μεταξύ του 1701 και 1821, από τους 24 διερμηνείς του στόλου, οι δέκα θανατώθηκαν και οι τρείς εξορίστηκαν ή φυλακίστηκαν, ενώ από τους 29 ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, οκτώ θανατώθηκαν και σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι καταδιώχθηκαν με κάποιο τρόπο. Και βέβαια, ανάλογη τύχη πολλών εκκλησιαστικών αξιωματούχων και προπαντός των πατριαρχών » (σελ.175).
Με ζωηρά χρώματα ζωγραφίζονται όλα τα μέλη της ολιγάριθμης, αλλά τόσο δραστήριας και σημαντικής, ομάδας του Ρήγα. Περιγράφεται η κοινωνική τους προέλευση, η δραστηριότητα, και κοινή τους με τον Ρήγα τύχη. Σχεδόν όλοι θα θανατωθούν με φρικτό τρόπο από τους Τούρκους , στους οποίους παραδόθηκαν από τους Αυστριακούς, που τους είχαν συλλάβει προηγούμενα. Από όλους αυτούς τους νέους, που σφράγισαν με το αίμα τους, την προσπάθεια να λάβει σάρκα και οστά το όραμα της απελευθέρωσης του ελληνισμού, ξεχωρίζουν, κατά την άποψη μου, οι εκδότες του εντύπου «Εφημερίς», αδελφοί Πούλιου. Πρόκειται για ένα έντυπο, που εκδιδόταν δύο φορές την εβδομάδα, για επτά χρόνια στην Βιέννη και στην οποία συνοψίζονταν οι αρχές και οι στόχοι της ομάδας του Ρήγα. Επίσης με πολύ ενδιαφέρον διαβάζεται η περιγραφή ορισμένων ελασσόνων προσώπων, όπως ο Κύριλλος Λαυριώτης, που όμως αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες για τις διεργασίες στο εσωτερικό του ελληνισμού.
Παραμένει πάντα επίκαιρο το δημοκρατικό και εθνικό στοιχείο του έργου του Ρήγα, όπως και το γεγονός ότι θεωρούσε την συνεργασία των βαλκανικών λαών –ανεξάρτητα από φυλετική προέλευση ή θρησκεία – ως την απαραίτητη προυπόθεση για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Η επιλογή αυτή υλοποιήθηκε σε κάποιο βαθμό, κυρίως στο αρχικό στάδιο της Επανάστασης, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Το θλιβερό είναι ότι μια πρόσφατη ιστοριογραφία, που προσπαθεί να σχετικοποιήσει τα έθνη, απωθεί στο σκοτάδι τα έργα του Ρήγα που συνδυάζουν την δημοκρατική με την εθνική επανάσταση, όπως τον «Θούριο » και τον «Ύμνο πατριωτικό». Για αυτό είναι πολύ αναγκαία η παραπομπή που κάνει ο Γ.Καραμπελιάς στις απόψεις ορισμένων ιστορικών στελεχών του ΚΚΕ (Γ.Ζέβγος, Π.Ρούσσος ,Λ.Στρίγκος ) και ιστορικών όπως ο Γκριγκόρι Άρς και ο Λ.Βρανούσης, που θεωρούν ότι στην επανάσταση του 1821 το εθνικό στοιχείο και το αίτημα της εθνικής απελευθέρωσης προηγείται του κοινωνικού (σελ.176).
Τελικά πως μπορούμε να ορίσουμε την προσωπικότητα του Ρήγα ;Σύμφωνα με τον Λ.Βρανούση «τρείς κυρίως πηγές αρδεύουν το έδαφος όπου βλάστησε ο ευγενικός αυτός βλαστός της Ρωμιοσύνης :η βυζαντινή παράδοση, η κλασσική δόξα των προγόνων, και οι νεωτερικές ιδέες της επαναστατικής Γαλλίας » (σελ.55). Ο Γ.Καραμπελιάς θα προχωρήσει περισσότερο. Ο Ρήγας, ανάμεσα στον δυτικό πόλο του ελληνισμού, που σχηματικά εκπροσωπούσε ο Α.Κοραής και στον πόλο της ανατολικής παράδοσης που εκπροσωπούσαν οι Κολλυβάδες και ο Αθανάσιος Πάριος, αποτελεί μαζί με τους Δ.Καταρτζή, Ν.Μαυροκορδάτο, Ε.Βούλγαρη, Ι. Καποδίστρια, το τρίτο συνθετικό πόλο. Πρόκειται για την πιο ενδιαφέρουσα προσπάθεια, που δεν αποκλείει, αλλά προσπαθεί να συνθέσει « με αφετηρία την ελληνική παράδοση – αρχαιοελληνική βυζαντινή και νεώτερη ελληνική/ ορθόδοξη, να εντάξει οργανικά και επιλεκτικά τη δυτική σκέψη και τον δυτικό πολιτισμό σε αυτή, δηλαδή να επιχειρήσει αυτό που έχουμε αποκαλέσει «εκσυγχρονισμό της εγχώριας παράδοσης» (σελ.134) .Το πιο άμεσο αποτέλεσμά του, υπήρξε η μεγάλη της συμβολή στην προετοιμασία της Επανάστασης του 1821. Για να συμπληρώσουμε, κάπως, τον Γ.Καραμπελιά : τηρουμένων των αναλογιών, η απάντηση στο αίτημα ενός τρίτου σύνθετου πόλου, που αφομοιώνει γόνιμα και κριτικά ότι μας έρχεται από έξω και ότι μας έρχεται από μέσα εκπροσωπώντας εμπειρίες και γνώσεις μίας εκτεταμένης στον χρόνο παράδοσης, αποτελεί και σήμερα τον αναγκαίο ,τον πολύτιμο όρο, για την ύπαρξη του νεοελληνισμού.