Το βιβλίο του Κ.Σβολόπουλου, που πρόσφατα πέθανε, αποτελεί υπόδειγμα ανάδειξης και ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων. Με την ευκαιρία μάλιστα, της συμπλήρωσης το 2021, 200 ετών από την επανάσταση του 1821, θεωρώ ότι είναι ένα από τα έργα που μπορούν να συμβάλουν θετικά και γόνιμα στους προβληματισμούς που πρόκειται να αναπτυχθούν.
Τα θέματα που εξετάζει ο Κ.Σβολόπουλος είναι ο Ρήγας Φεραίος, ένα ανέκδοτο περιηγητικό κείμενο του 1809 του Auguste de Jassaud για την Ύδρα, τις Σπέτσες, τον Πόρο και τα Ψαρά, στοιχεία για την σύσταση της Φιλικής Εταιρείας, την θέση της Ρωσίας στο συνέδριο του Λαυμπαχ, η Ελληνική Επανάσταση ως γεγονός της ευρωπαϊκής ιστορίας, για τον γαλλικό φιλελληνισμό ιδιαίτερα την πόλη του Στρασβούργου, σχόλιο σε μια παραίνεση του Λόρδου Μπάυρον προς τους επαναστατημένους Έλληνες, το ιδεολογικό στίγμα του Ιωάννη Καποδίστρια και η απόφαση για τη σύσταση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Ένα πρώτο συμπέρασμα από την ανάγνωση του έργου είναι πως η Ελληνική Επανάσταση δεν υπήρξε ένα τοπικό γεγονός, ούτε ένα στενά βαλκανικό-οθωμανικό, αλλά ένα γεγονός που συντάραξε με πολλούς τρόπους την ευρωπαϊκή ήπειρο. Κατ' αρχήν ξεκίνησε σε ένα ιδιαίτερα εχθρικό περιβάλλον, όπου και η Ρωσία, παρά τις παρεμβάσεις του Ι.Καποδίστρια, την ερμήνευσε ως ένα γεγονός που απειλούσε την ισορροπία των αυτοκρατοριών. Σε αυτό το σημείο διαψεύδεται ο Μαρξ που ισχυριζόταν ότι η εξέγερση των Ελλήνων θα λειτουργούσε αντεπαναστατικά καθώς θα ενίσχυε την επιρροή της Ρωσίας.
Ένα δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι η εθνική ιδεολογία είχε μια φιλελεύθερη απόχρωση που εκφράσθηκε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και μια συντηρητική από τον Ιωάννη Καποδίστρια.
Ο Ρήγας Φεραίος προσπάθησε να βρει διεθνή ερείσματα στο πρόσωπο του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, αλλά ο πυρήνας της εξέγερσης θα έπρεπε να είναι το ελληνικό στοιχείο με τους άλλους βαλκανικούς λαούς ακόμη και φίλιους Οθωμανούς όπως τον πασά του Βιδινίου Πασβατζόγλου . Γράφει ο Κ.Σβολόπουλος: "αξιόμαχο διαγράφεται κατά πρώτον , το μέτωπο που επιδίωξε να συγκροτήσει στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες, ως ορεσίβιοι μαχητές ή πεπαιδευμένοι αστοί , φορείς των ιδεών της φωτισμένης Ευρώπης, όλοι από κοινού, εμποτισμένοι ενωρίς από τα νάματα της αδιάσπαστης παράδοσης του Γένους, συγκροτούσαν το αναγκαίο επαναστατικό προζύμι. Στο πλευρό τους προορίζονταν να ταχθούν και όσοι, στον ευρύτερο χώρο της Αυτοκρατορίας, διαπνέονταν από ανάλογες ανησυχίες και αναζητήσεις. Ισχυροί , τέλος , μουσουλμάνοι τοπάρχες , φιλόδοξοι και απείθαρχοι, προσφέρονταν για να συναποτελέσουν υπολογίσιμες φυγόκεντρες δυνάμεις. Προνομιούχοι και πληβείοι, από τις βόρειες έως τις νότιες παρυφές της Αυτοκρατορίας, Σέρβοι και Βλάχοι, Μαυροθαλασσινοί και Λαζοί, Μαλτέζοι και Άραβες , καλούνταν σε κοινό αγώνα κατά της "τυραννίας"(σελ.21). Σε έρευνα του Σβολόπουλου στα γαλλικά αρχεία του Και ντ' Ορσαί σε επιστολή του γραμματέα της γαλλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη προς τον Ταλευυράνδο προκύπτει ότι ο Πασβάνογλου δεν είχε εμπιστοσύνη παρά σε ένα Έλληνα που αυτός ήταν ή ο Ρήγας ή ο συντοπίτης του Δημήτριος Τουρναβίτης.
Ο Γάλλος διπλωμάτης Ζασσώ σε επιστολή για τα νησιά του Αιγαίου που επισκέφτηκε γράφει: " οι νησιώτες υπήρξαν οι πρώτοι ανάμεσα στους Έλληνες που έδωσαν μια γενναία ώθηση στο έθνος ολόκληρο οφείλουν επίσης να αξιωθούν την προσοχή μας. Από τους βράχους τους απέπλευσαν τα πλοία που καλύπτουν ήδη τις θάλασσες της Ανατολής. Οι τολμηροί αυτοί θαλασσοπόροι, χωρίς καμιά εξωτερική βοήθεια, κατόρθωσαν να υπερπηδήσουν όλα τα εμπόδια τα οποία τους παρενέβαλλε η φύση και η κατάσταση της δουλείας όπου είχαν περιέλθει...Καλλιεργητής, τεχνίτης, έμπορος, θαλασσοπόρος, αφήνουν να διαφανεί ποιά πηγή δυνάμεως θα αποτελέσουν για το κράτος του οποίου θα καταστούν οι πολίτες. Δεν υπάρχει λαός περισσότερο δραστήριος, δεν υπάρχει ίσως άλλος λαός ο οποίος να έχει επιτελέσει ταχύτερη πολιτική πρόοδο"(σελ.43,και 48).
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε επηρεαστεί από το φιλελεύθερο κήρυγμα του Ρήγα Φεραίου και απέβλεπε σε μια βαλκανική εξέγερση που θα οδηγούσε σε ισότιμα συνεργαζόμενα κράτη. Είναι χαρακτηριστικά όσα γράφει στο επαναστατικό του μανιφέστο: " Ποία Ελληνική ψυχή θέλει αδιαφορήσει εις την πρόσκλησιν της Πατρίδος; Εις την Ρώμην ένας του Καίσαρος φίλος σείων την αιματωμένην χλαμύδα του τυράννου εγείρει τον λαόν... Το αίμα των τυράννων είναι δεκτόν εις την σκιάν του Επαμεινώνδου Θηβαίου, και του Αθηναίου Θρασυβούλου, οίτινες κατοτρόπωσαν τους τριάκοντα τυράννους, εις εκείνας του Αρμοδίου και Αριστογείτονος, οι οποίοι συνέτριψαν τον Πεισιστρατικόν ζυγόν, εις εκείνην του Τιμολέοντος , όστις απεκατέστησεν την ελευθερίαν εις την Κόρινθον και τας Συρακούσας...Μεταξύ ημών ευγενέστερος είναι, όστις ανδρειοτέρως υπερασπισθεί τα δίκαια της Πατρίδος, και ωφελιμωτέρως την δουλεύσει. Το έθνος συναθροιζόμενον θέλει εκλέξει τους Δημογέροντας του, και εις την ύψιστον ταύτην Βουλήν θέλουσιν υπείκει όλαι μας αι πράξεις"(σελ. 87,88).
Συγκρίνοντας τις σκέψεις αυτές με αυτές του Ι.Καποδίστρια , ο συγγραφέας καταλήγει:" απέναντι, πράγματι στον Υψηλάντη αποδέκτη των αρχών του ριζοσπαστικού φιλελευθερισμού, ο Καποδίστριας αντιπροσώπευε συνειδητά, στη θεωρία και στη πράξη τη μετριοπαθή συντηρητική κατεύθυνση. Ευαίσθητος στις εκδηλώσεις του εθνικού αισθήματος, το οποίο ενέπνεε και τον ίδιο, βίωνε ακόμη την ανάγκη για την απαλλαγή των λαών από τα δεσμά του απολυταχισμού και την εφαρμογή θεσμών ικανών να περιστείλουν τόσο την ανεξέλεγκτη εξουσία των ηγεμόνων, όσο και την επίφοβη τροπή προς την αναρχία. Η βασική αυτή αντίληψη συνυφαινόταν με την άποψη ότι η εγκαθίδρυση ενός συνταγματικού καθεστώτος προϋπέθετε την ύπαρξη κατάλληλης διοικητικής και πολιτιστικής υποδομής: ενδεικτικό το πρόγραμμα της " Φιλομούσου Εταιρείας " και ακόμη , το γνωστό υπόμνημα του " επί των μέσων βελτιώσεως της τύχης των Ελλήνων"(σελ.105).
Στο κεφάλαιο με τον τίτλο " η ελληνική επανάστασις ως γεγονός της ευρωπαϊκής ιστορίας", ο Κ.Σβολόπουλος αναφέρει ότι ο Ιωάννης Δούκας Βατάτσης ήδη από τον ΙΓ' αναφέρεται στο Γένος των Ελλήνων ενώ μετά την υποταγή στους Οθωμανούς διατηρήθηκε με την εμμονή του στα θεμελιακά στοιχεία της ιδιοπροσωπίας του "την πάτρια γλώσσα, την ελληνική παιδεία, την χριστιανική πίστη" αλλά και την αναφορά στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο(σελ.150). Επίσης αναφέρεται στον διάλογο του Μακρυγιάννη με τον Δεριγνύ όπου διαπιστώνει την διαφορά ανάμεσα "στην ορθολογική προσέγγιση των γεγονότων και τον υπερβατικό λογισμό που υποσυνείδητα ενίοτε εξέφραζαν οι Έλληνες αγωνιστές(σελ.165)
Στο Στρασβούργο και στην Αλσατία ο φιλελληνισμός εισχώρησε σε όλες τις πολιτικές , κοινωνικές και ιδεολογικές ομάδες ενώ οι τεκτονικές στοές αλλά και η προτεσταντική υπήρξαν ιδιαίτερα δραστήριες(σελ. 192).
Τέλος ο Κ.Σβολόπουλος καταλήγει ότι δεν ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης αλλά ο Ιωάννης Καποδίστριας αυτός που διατύπωσε την Μεγάλη Ιδέα , δηλαδή τον στόχο της απελευθέρωσης των υπόδουλων ελληνικών πληθυσμών στις δηλώσεις της 3 Οκτωβρίου 1827: " τα όρια της Ελλάδος από τεσσάρων μεν αιώνων διαγράφησαν υπό δικαιωμάτων, τα οποία ούτε ο χρόνος ούτε αι πολύμορφοι συμφοραί ούτε η δορυκτησία ουδέποτε ίσχυσαν να παραγράψωσι, διεγράφησαν δε από από του 1821 δια του χυθέντος εις τας σφαγάς των Κυδωνιών, της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης, των Ψαρών, του Μεσολογγίου και εις τας πολυαρίθμους ναυμαχίας τε και και πεζομαχίας εν αις εδοξάσθη το γενναίον τούτο έθνος"(σελ.243)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου