"Η ιστορία του Κ.Παπαρρηγόπουλου το σημαντικότερο διανοητικό επίτευγμα του 19ου αιώνα"
Κάθε ιδεολογία δίχως εξαίρεση επιχειρεί να παρουσιάσει την πραγματικότητα με τον τρόπο που αυτή την ερμηνεύει. Οι φιλελεύθεροι, δηλαδή όσοι επικαλούνται τον φιλελευθερισμό, όχι μόνο δεν διαψεύδουν την πρόταση αυτή αλλά την επιβεβαιώνουν. Εν προκειμένω, ο επιμελητής της έκδοσης Π.Παπασαραντόπουλος γράφει : " εκεί που ο ατομικισμός και η σκληρή προσπάθεια θεωρούνται ηθικό πρόταγμα, η πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας αναζητά το βόλεμα στις κρατικές δομές μέσα από τα γνωστά πελατειακά δίκτυα"(σελ.16). Όμως εξ αρχής από την δημιουργία του νεοελληνικού κράτους ο κοινοβουλευτισμός ταυτίστηκε με τα πελατειακά δίκτυα και την κυριαρχία των προαστικών δυνάμεων. Στις επόμενες δεκαετίες που ακολούθησαν το πελατειακό κράτος μπορεί να γνώρισε διακυμάνσεις αλλά ήταν αυτό που έδινε τον τόνο σε ένα κράτος που κατά τα άλλα δεν διακρινόταν κατά κανόνα για την αποτελεσματικότητα του. Μετά την μεταπολίτευση το ρουσφέτι και τα πελατειακά δίκτυα καλλιεργήθηκαν από όλο το πολιτικό φάσμα σε διαφορετική αναλογία , ακόμη και από αυτούς που επικαλούνταν τον φιλελευθερισμό, τον εκσυγχρονισμό, τον ευρωπαϊσμό. Βεβαίως είναι αλήθεια ότι ο Π.Κιτρομηλίδης είναι πολύ περισσότερο προσεκτικός σε ότι υποστηρίζει από τον επιμελητή του βιβλίου.
Οι παρατηρήσεις αυτές όμως δεν θα πρέπει να εξοβελίσουν τα σημαντικότερα θετικά πορίσματα της ερευνητικής προσπάθειας του Π.Κιτρομηλίδη που περιέχονται στο βιβλίο αυτό. Πρώτα την αναγνώριση του γεγονότος ότι η εισαγωγή του Διαφωτισμού στον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό υπήρξε κατ' αρχήν έργο ορθόδοξων κληρικών. Δεύτερον η μεγάλη σημασία που αποδίδει στον Αδαμάντιο Κοραή και στον Κ.Παπαρρηγόπουλο για την συγκρότηση του νέου ελληνισμού. Ειδικά ο Α.Κοραής έχει μια τεράστια συμβολή στην δημιουργία του εθνικού προτάγματος ώστε να δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Άλλωστε ο φιλελευθερισμός ταυτίστηκε με την δημιουργία εθνικών κρατών. Γι' αυτό όσοι είναι υπέρ των αυτοκρατοριών όπως ο Ε.Κεντούρι - που ο Κιτρομηλίδης υπήρξε θαυμαστής του- είναι κατά του Κοραή , του αποδίδουν δε τον χαρακτήρα του δημιουργού του ελληνικού εθνικού κινήματος.
Γράφει ο Κιτρομηλίδης: " η ανανέωση της ελληνικής παιδείας τον 18ο αιώνα ξεκίνησε μέσα από την Εκκλησία. Πλείστοι εκφραστές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού ήταν κληρικοί. Πρέπει να φτάσουμε στη γενιά του Κοραή για να πλειοψηφήσουν οι μη κληρικοί. Πλην του Ευγένιου Βούλγαρη, να μνημονεύσω τον Νικηφόρο Θεοτόκη, αλλά να θυμίσω ότι και ο Μοισιόδακας, πνεύμα ρηξικέλευθο και τολμηρό , ήταν ιεροδιάκονος. Παρά το γεγονός ότι προσελκύστηκαν από τις νεωτερικές ιδέες, δεν απεμπόλησαν το θρησκευτικό βίωμα. Ο Βούλγαρης και ο Θεοτόκης κατάφεραν, χωρίς βαθιές συνειδησιακές κρίσεις και συγκρούσεις, να συνδιαλέγονται με τα σύγχρονα ρεύματα στην επιστήμη και στη φιλοσοφία"(σελ.47).
Πόσοι εγχώριοι φιλελεύθεροι όμως συμμερίζονται τα βαθιά αντιτουρκικά αισθήματα του Α.Κοραή; Ή όσοι δεξιοί και αριστεροί που γοητεύονται από την παγκοσμιοποίηση πόσο εύκολα θα του συγχωρούσαν την εμμονή του με την δημιουργία εθνικών κρατών; Σε αυτό το σημείο ο Π.Κ. επισημαίνει: "η πραγματικότητα είναι αυτό που λέτε, ότι το εθνικό κράτος -τα έλεγα και τις προάλλες σε μια ημερίδα στο Πανεπιστήμιο - είναι η πολιτική και ιστορική πραγματικότητα του κόσμου σήμερα, και γι' αυτόν τον λόγο τα ευχολόγια και η υπεραισιοδοξία δεν ωφελούν"(σελ.90).
Για τον καίριο ρόλο του Κοραή και του Παπαρρηγόπουλου -επαναλαμβάνοντας ανάλογα πορίσματα του Κ.Δημαρά- τονίζει:
" Πέραν αυτού, είναι πολύ σημαντικός ο Κοραής για την παιδεία μας. Ο ελληνικός 19ος αιώνας ουσιαστικά διαθέτει δύο μεγάλους εκπροσώπους της ελληνικής παιδείας. Ο ένας είναι ο Κοραής, οραματιστής του Διαφωτισμού και μιας ελεύθερης Ελλάδας, ενός πολιτεύματος των ελευθέρων θεσμών κατά το πρότυπο του Μοντεσκιέ, και ο άλλος είναι ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος ομιλεί κι αυτός για την ελληνική παιδεία, για την συνέχεια του Ελληνισμού και οραματίζεται βεβαίως την ελευθερία και την ενότητα ολόκληρου του ελληνισμού. Αυτοί είναι οι θεμελιωτές της ελληνικής παιδείας, πάνω στους οποίους στηρίχθηκε ο ελληνικός 20ος αιώνας με αρκετές παρανοήσεις και σε σχέση με τον Κοραή και σε σχέση με τον Παπαρρηγόπουλο, στους οποίους άδικα , κυρίως από ανθρώπους που δεν τους έχουν διαβάσει, καταλογίζοντας δεινά της ελληνικής κοινωνίας και παιδείας που οφείλονται σε άλλους λόγους... Όποιος εγκύψει με στοιχειώδη σοβαρότητα στον Παπαρρηγόπουλος, θα καταλάβει ότι η Ιστορία του ελληνικού έθνους, είναι το σημαντικότερο διανοητικό επίτευγμα του ελληνισμού τον 19ο αιώνα. Δεν ξέρω τι θα μπορούσα να παραθέσω ως αντίστοιχο για τον 20ο αιώνα, ας μην έρθουμε στα πολύ πρόσφατα"(σελ.122, 123).
Οι παρατηρήσεις αυτές όμως δεν θα πρέπει να εξοβελίσουν τα σημαντικότερα θετικά πορίσματα της ερευνητικής προσπάθειας του Π.Κιτρομηλίδη που περιέχονται στο βιβλίο αυτό. Πρώτα την αναγνώριση του γεγονότος ότι η εισαγωγή του Διαφωτισμού στον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό υπήρξε κατ' αρχήν έργο ορθόδοξων κληρικών. Δεύτερον η μεγάλη σημασία που αποδίδει στον Αδαμάντιο Κοραή και στον Κ.Παπαρρηγόπουλο για την συγκρότηση του νέου ελληνισμού. Ειδικά ο Α.Κοραής έχει μια τεράστια συμβολή στην δημιουργία του εθνικού προτάγματος ώστε να δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Άλλωστε ο φιλελευθερισμός ταυτίστηκε με την δημιουργία εθνικών κρατών. Γι' αυτό όσοι είναι υπέρ των αυτοκρατοριών όπως ο Ε.Κεντούρι - που ο Κιτρομηλίδης υπήρξε θαυμαστής του- είναι κατά του Κοραή , του αποδίδουν δε τον χαρακτήρα του δημιουργού του ελληνικού εθνικού κινήματος.
Γράφει ο Κιτρομηλίδης: " η ανανέωση της ελληνικής παιδείας τον 18ο αιώνα ξεκίνησε μέσα από την Εκκλησία. Πλείστοι εκφραστές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού ήταν κληρικοί. Πρέπει να φτάσουμε στη γενιά του Κοραή για να πλειοψηφήσουν οι μη κληρικοί. Πλην του Ευγένιου Βούλγαρη, να μνημονεύσω τον Νικηφόρο Θεοτόκη, αλλά να θυμίσω ότι και ο Μοισιόδακας, πνεύμα ρηξικέλευθο και τολμηρό , ήταν ιεροδιάκονος. Παρά το γεγονός ότι προσελκύστηκαν από τις νεωτερικές ιδέες, δεν απεμπόλησαν το θρησκευτικό βίωμα. Ο Βούλγαρης και ο Θεοτόκης κατάφεραν, χωρίς βαθιές συνειδησιακές κρίσεις και συγκρούσεις, να συνδιαλέγονται με τα σύγχρονα ρεύματα στην επιστήμη και στη φιλοσοφία"(σελ.47).
Πόσοι εγχώριοι φιλελεύθεροι όμως συμμερίζονται τα βαθιά αντιτουρκικά αισθήματα του Α.Κοραή; Ή όσοι δεξιοί και αριστεροί που γοητεύονται από την παγκοσμιοποίηση πόσο εύκολα θα του συγχωρούσαν την εμμονή του με την δημιουργία εθνικών κρατών; Σε αυτό το σημείο ο Π.Κ. επισημαίνει: "η πραγματικότητα είναι αυτό που λέτε, ότι το εθνικό κράτος -τα έλεγα και τις προάλλες σε μια ημερίδα στο Πανεπιστήμιο - είναι η πολιτική και ιστορική πραγματικότητα του κόσμου σήμερα, και γι' αυτόν τον λόγο τα ευχολόγια και η υπεραισιοδοξία δεν ωφελούν"(σελ.90).
Για τον καίριο ρόλο του Κοραή και του Παπαρρηγόπουλου -επαναλαμβάνοντας ανάλογα πορίσματα του Κ.Δημαρά- τονίζει:
" Πέραν αυτού, είναι πολύ σημαντικός ο Κοραής για την παιδεία μας. Ο ελληνικός 19ος αιώνας ουσιαστικά διαθέτει δύο μεγάλους εκπροσώπους της ελληνικής παιδείας. Ο ένας είναι ο Κοραής, οραματιστής του Διαφωτισμού και μιας ελεύθερης Ελλάδας, ενός πολιτεύματος των ελευθέρων θεσμών κατά το πρότυπο του Μοντεσκιέ, και ο άλλος είναι ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος ομιλεί κι αυτός για την ελληνική παιδεία, για την συνέχεια του Ελληνισμού και οραματίζεται βεβαίως την ελευθερία και την ενότητα ολόκληρου του ελληνισμού. Αυτοί είναι οι θεμελιωτές της ελληνικής παιδείας, πάνω στους οποίους στηρίχθηκε ο ελληνικός 20ος αιώνας με αρκετές παρανοήσεις και σε σχέση με τον Κοραή και σε σχέση με τον Παπαρρηγόπουλο, στους οποίους άδικα , κυρίως από ανθρώπους που δεν τους έχουν διαβάσει, καταλογίζοντας δεινά της ελληνικής κοινωνίας και παιδείας που οφείλονται σε άλλους λόγους... Όποιος εγκύψει με στοιχειώδη σοβαρότητα στον Παπαρρηγόπουλος, θα καταλάβει ότι η Ιστορία του ελληνικού έθνους, είναι το σημαντικότερο διανοητικό επίτευγμα του ελληνισμού τον 19ο αιώνα. Δεν ξέρω τι θα μπορούσα να παραθέσω ως αντίστοιχο για τον 20ο αιώνα, ας μην έρθουμε στα πολύ πρόσφατα"(σελ.122, 123).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου