Πρόκειται για μια άρτια επιστημονικά εργασία που αντιμετωπίζει με έντιμο τρόπο μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή για τον ελληνισμό. Η έκδοση είναι η διδακτορική διατριβή του συγγραφέα. Η οργανωμένη γλώσσα δεν απωθεί την ζωντάνια του λόγου του.
Ο μεσοπόλεμος δεν υπήρξε εποχή παρακμής για τον ελληνισμό αλλά μια περίοδο εξαιρετικά ζωντανή όπου τα πνεύματα κονταροχτυπήθηκαν και οι ιδέες αν και σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν άμεσο προϊόν εισαγωγής υπήρξαν ενδιαφέρουσες και γόνιμες. Στην φωτιά της Σμύρνης έληξε η εκτατική περίοδος της Μεγάλης Ιδέας και τέθηκε ως αναγκαιότητα η δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα νέου είδους προβλήματα. Σε μια κοινωνία βασικά αγροτική, όπου δειλά άρχισε να αναπτύσσεται η βιομηχανία και η βιοτεχνία χάρις στο εμπορικό δαιμόνιο των προσφύγων αλλά και τα χαμηλά ημερομίσθια ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός είναι ένα απαραίτητο στοιχείο των νέων δεδομένων που σχηματίζονται. Βεβαίως ο αστισμός εξυμνεί την τεχνολογική καινοτομία. Ο μαρξισμός σε αυτό τον θαυμάζει βέβαια αλλά θεωρεί ότι είναι το σημείο της αποτυχίας του. Οι παραγωγικές δυνάμεις δεν μπορούν να αναπτυχθούν, άρα συμπεραίνει ότι ήρθε η δική του ώρα. Προφανώς ήταν εξαιρετικά πρόωρο να αναρωτηθούν και οι μεν και οι δε που μπορεί να οδηγήσει η ιδεολογία του προόδου, τι παρενέργειες μπορεί να προκαλέσει στον κόσμο και στον άνθρωπο. Προς το παρόν συναγωνίζονταν σε τεχνολογική αισιοδοξία.
Και όμως ο μοντερνισμός μπορεί να είναι μετέωρος. Προφανώς υπήρξαν κάποιες δειλές κριτικές στην τεχνική κυρίως από την πλευρά που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε συντηρητική. Συγχρόνως ο συγγραφέας παρακολουθεί τις εξελίξεις στον χώρο της ιδεολογίας και στον χώρο του κράτους. Σχεδόν όλες οι πλευρές στον μεσοπόλεμο συμφωνούσαν ότι θα έπρεπε να ενισχυθεί η εκτελεστική εξουσία, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που λίγο θα διέφερε από ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Μάλιστα κάθε κοινωνική παραχώρηση θα έπρεπε να συνδυαστεί με την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας.
Ο Β.Μπογιατζής εξετάζει τον Ε.Βενιζέλο, τον Ι.Μεταξά, τον Γ.Θεοτοκά, τον Ηλία Ηλιού και την διαμάχη ανάμεσα στον Δ.Γληνό και στο "Αρχείον της Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών"(των Π.Κανελλόπουλου, Κ.Τσάτσου. Ι.Θεοδωρακόπουλου). Είναι βέβαιο ότι όλοι τους είχαν μια υψηλή και στέρεη πνευματική συγκρότηση. Είχαν πράγματι μια ολοκληρωμένη αντίληψη για το πως θα πρέπει να προχωρήσει η ελληνική κοινωνία και από αυτό το σημείο πήγαζαν οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις.
Ο Β.Μπογιατζής επισημαίνει "κρίσιμο στοιχείο στη γερμανική, λ.χ. διαμάχη σχετικά με την τεχνολογία συνιστούσε το πως ήταν δυνατό να ενσωματωθεί η Μηχανή στη γερμανική κουλτούρα. Εκεί πραγματοποιήθηκε η διασταύρωση δύο δρόμων: από τη μία πλευρά, οι διανοούμενοι κινήθηκαν στην κατεύθυνση ελέγχου και ποδηγέτησης της τεχνολογίας. Από την άλλη πλευρά, οι μηχανικοί επιχείρησαν να οικειοποιηθούν την Kultur και να αποδείξουν ότι η τεχνολογία συνιστά ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της, πράγμα το οποίο σχετιζόταν ρητά με την αναγνώριση του επαγγέλματος τους και την επιδίωξη ανώτερης κοινωνικής θέσης, από τη στιγμή μάλιστα που η αυξανόμενη κινητοποίηση του προλεταριάτου έθετε εν αμφιβόλω την αξία της τεχνολογίας και και της επιστήμης και, κατά συνέπεια , τη θέση τους... Η τεχνοκρατική όψη της ναζιστικής Νέας Τάξης, η οποία εκπροσωπείτο άλλωστε από εξέχοντες τεχνοκράτες, όπως ήταν οι Robert Ley, Fritz Todt και Albert Speer, συνιστούσε διασταύρωση αρχαϊσμού και μοντερνισμού, ανορθολογισμού και τεχνικισμού"(σελ. 84,85).
Ο Ε.Βενιζέλος επιχειρεί να συνδυάσει την επιστημονική εξέλιξη με την οικονομική ανάπτυξη , τον εσωτερικό εκσυγχρονισμό αλλά και την "καλλιέργεια περισσότερο ορθολογικών ιδανικών, τα οποία στο σκεπτικό του αποτελούσαν το ασφαλέστερο ανάχωμα στην ανάπτυξη οποιασδήποτε υλιστικής νοοτροπίας"(σελ.118).Βεβαίως ο συγγραφέας καταλήγει ότι το πρότυπο της ισχυρής- σταθερής κυβέρνησης και της ενισχυμένης εκτελεστικής εξουσίας για τον Βενιζέλο , Πλαστήρα, Μεταξά, Κονδύλη δεν είναι άλλο από αυτό του Μουσολίνι(σελ.153). Η ερμηνεία που θα πρέπει να δοθεί είναι ότι το στοιχείο που δέσποζε στις σκέψεις τους ήταν η αποτροπή του εμφύλιου πολέμου. Από αυτή την πλευρά δεν είναι διόλου ανεξήγητο που κάποιοι βενιζελικοί συνεργάστηκαν με την δικτατορία Μεταξά.
Πολύ ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο για τον Ι.Μεταξά όπου εξετάζεται ο ιδεολογικός λόγος του καθεστώτος και η πρακτική που ακολούθησε δηλαδή αναδεικνύονται τα "συντηρητικά και ουτοπικά στοιχεία της μεταξικής σκέψης, όπως και φασιστικά αντίστοιχα, στην αντιπαράθεσή τους με τις ορθολογικές αξιώσεις και την απόπειρα υπονόμευσης αυτών"(σελ.195). Καταλήγει ότι δεν αποτελεί ρήξη με την πρότερη πολιτική κατάσταση "αλλά μάλλον αποκορύφωσή της"(σελ.265).
Το κεφάλαιο για τον Γ.Θεοτοκά εξετάζει εξαντλητικά τις κυμάνσεις που γνώρισε ο στοχασμός του από την φουτουριστική εξύμνηση στην αποδοκιμασία.του επιστημονισμού. Το δαιμόνιο, οι ακατέργαστες ψυχικές δυνάμεις μπορεί να είναι το φάρμακο στην πλήρη κυριαρχία της επιστήμης και της τεχνικής.
Ο Η.Ηλιού ο μετέπειτα αρχηγός της ΕΔΑ γράφει το "Κουτιών εγκώμιο" όπου αποδοκιμάζει δειλά τις παραδοσιακές κατοικίες και προβάλλει ως ιδεώδες τις πολυκατοικίες. Ως μαρξιστής είναι συνεπής σε αυτά που υποστηρίζει, αλλά διαφεύγουν αλλά πιο ουσιώδη θέματα όπως: η ύπαρξη πολεοδομικού σχεδιασμού, της ορθής ρυμοτομίας,η πρόβλεψη αναλογίας πρασίνου που να αντιστοιχεί στις φυσιολογικές ανάγκες του ανθρώπου.
Το "Αρχείο Φιλοσοφίας" είναι το πιο σημαντικό βήμα της συντηρητικής και φιλελεύθερης σκέψης στο μεσοπόλεμο. Εκτός από την διαμάχη με τον Γληνό ενδιαφέρον έχει η διαμάχη με τον τότε αρχειομαρξιστή Θ.Παπακωνσταντίνου που στην συνέχεια άλλαξε στρατόπεδο. Ο Π.Κανελλόπουλος και ο Κ.Τσάτσος διατυπώνουν μια συντηρητικής αφετηρίας κριτική στον καπιταλισμό που θα πρέπει όμως να συνδυαστεί με την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας. Ο Β.Μπογιατζής επισημαίνει ότι " ο Κανελλόπουλος προέβαινε στην οξύτατη κριτική της φιλελεύθερης νεωτερικότητας"(σελ.424), ενώ τις απόψεις του Κ.Τσάτσου τις συγκρίνει με αυτές του Ortega y Gasset. Ο Π.Κανελλόπουλος εστιάζει στην καταστροφή από τον καπιταλισμό των κοινοτικών δεσμών. Ο συγγραφέας τελικά φαίνεται να υιοθετεί τον χαρακτηρισμό του Δ.Τσάκωνα για τον Π.Κανελλόπουλο ως "παρα-φασιστικό ολοκληρωτισμό". Βεβαίως ο όρος είναι αδόκιμος και θεωρώ ότι δεν μπορεί να περιγράψει την ιδεολογική εξέλιξη του Π.Κανελλόπουλου.
Διάβασα με μεγάλη προσήλωση το έργο του Β.Μπογιατζή. Είναι ανιχνεύσιμες σε αρκετά σημεία οι επιρροές του Π.Κονδύλη. Πρόκειται για κοπιαστική προσπάθεια, επιστημονικά έντιμη, σε μια γλαφυρή γλώσσα που κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου