Κώστας Δεσποινιάδης, Προμηθέας εναντίον Λεβιάθαν- Θεωρίες για το κράτος, από τον φιλελευθερισμό στον αναρχισμό, εκδόσεις Πανοπτικόν, Φεβρουάριος 2021.

                                                                  

 

                Το βιβλίο διατρέχει με επιτυχία το σύνολο  της πολιτικής φιλοσοφίας  καθώς και τις θεωρίες για το κράτος. Για να κινηθείς όμως σε ένα πλήθος σημαντικών στοχαστών που τα συμπεράσματά τους   για την ευλογοφάνεια ή όχι του κράτους είναι αντίθετα μεταξύ τους, προϋποθέτει βαθιά και ουσιαστική γνώση της σκέψης τους, πνευματική εντιμότητα ώστε να αποτυπωθούν με ακρίβεια τα επιχειρήματά τους και γλωσσικό αισθητήριο ώστε αυτά να μεταφερθούν στον αναγνώστη, ειδικό ή μη, με σαφήνεια και γλαφυρότητα.

                Όλα  τα παραπάνω στοιχεία περιέχονται στο έργο του Κ.Δεσποινιάδη. και για αυτό αξίζει να διαβαστεί. Από τον Χόμπς περνά στον Λόκ, στον Χέγκελ, στον Μαρξ , στον Προυντόν, στον Κροπότκιν, στον Στίρνερ, στον Λαντάουερ, στον Νίτσε και σε άλλους επικριτές του κράτους πολιτικούς στοχαστές, ιδεολόγους ή και ανθρωπολόγους. Ο αναγνώστης του έργου συνεπώς μπορεί να σχηματίσει μια σαφή εικόνα για την εξέλιξη των θεωριών για το κράτος, ανεξάρτητα αν συμφωνεί με τα συμπεράσματά του συγγραφέα.

                Κάθε ριζική απόρριψη του κράτους προϋποθέτει την ανθρωπολογική αισιοδοξία. Αντίθετα για όσους επιλέγουν την ανθρωπολογική απαισιοδοξία, ή για όσους θεωρούν ότι ο άνθρωπος είναι μια οντότητα ρευστή καταλήγουν ότι το κράτος είναι απαραίτητο, ακόμη και ως «αναγκαίο κακό». Σε αυτή την πλευρά τοποθετούνται ο Θουκυδίδης, ο Μακιαβέλλι, ο Χόμπς, ο Π.Κονδύλης. Σε μια τέτοια προοπτική αυτό που είναι κρίσιμο ζήτημα είναι τελικά η ύπαρξη ή όχι του κράτους Δικαίου. Εκεί λοιπόν που ο πολίτης αναγνωρίζεται ως φορέας συγκεκριμένων δικαιωμάτων προστατεύεται έναντι της εξουσίας και του κράτους με αποτέλεσμα οι ελευθερίες αυτής της μορφής δεν είναι διόλου τυπικές αλλά ουσιαστικές και απαραίτητες. Για όσους έζησαν σε δικτατορικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα ή ενημερώθηκαν έγκυρα για αυτά  είναι ίσως ευκολότερο να κατανοήσουν την αξία τους.

Η αναγκαιότητα της ύπαρξης κοινοτήτων, και της αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών που πρόβαλε η αναρχική σκέψη  είναι σωστή  και απαραίτητη. Αν και  η ύπαρξή τους δεν πρόκειται ποτέ να εξαφανίσει ή να καταργήσει τα κράτη,   μπορεί  να τα περιορίσει αποτέλεσμα  διόλου ευκαταφρόνητο. Αλλά  είναι επίσης λανθασμένο να θεωρούμε ότι στα πλαίσια αυτών των κοινοτήτων θα πάψει να υπάρχει εξουσία και η διάκριση μεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων.  Η ύπαρξη των κοινοτήτων δεν συνεπάγεται ότι μεταξύ τους θα επικρατεί πάντα η αδιατάρακτη ειρήνη. Απόδειξη αυτού είναι ότι οι αρχαιοελληνικές πόλεις πολεμούσαν αναμεταξύ τους μέχρι να τους ενώσει με την βία ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος. Το ίδιο συνέβη  στις  μεσαιωνικές πόλεις της Ιταλίας όπου η ειρήνη εναλλασσόταν με τον πόλεμο.

Ο Κ.Δεσποινιάδης γράφει ότι ο Μπακούνιν στο ζήτημα της απελευθέρωσης των σλαβικών λαών «διέπονταν από μια διεθνιστική διάθεση αλληλεγγύης, βασίζονταν στην αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών»(σελ.147). Στην προοπτική αυτή, ο Μπακούνιν ενώ αποδοκιμάζει τα κράτη, παραδέχεται ότι η πατρίδα «αντιπροσωπεύει το αναμφισβήτητο και ιερό δικαίωμα κάθε ανθρώπου, κάθε ανθρώπινης ομάδας, ένωσης, κομμούνας, περιφέρειας και έθνους να ζει να αισθάνεται, να σκέφτεται, να επιθυμεί και να δρα με τον δικό του τρόπο – και ο τρόπος αυτός του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι είναι πάντα το αποτέλεσμα μιας μακράς ιστορικής ανάπτυξης»(σελ.147).

Τέλος  οφείλουμε να επαναλάβουμε ότι στον Κ.Δεσποινιάδη και στον εκδοτικό του  οίκο «Πανοπτικόν» αξίζουν έπαινοι διότι έκδωσε έγκυρα στην χώρα μας όλο το έργο  του Φ.Νίτσε. Πρόκειται για ένα κατόρθωμα αναμφίβολα μεγάλης σημασίας.