Σχόλια για το βιβλίο του Α.Παπαχελά: Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974, ο Ιωαννίδης και η παγίδα της Κύπρου, τα πετρέλαια στο Αιγαίο, ο ρόλος των Αμερικανών, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2021

 

 Παρότι το βιβλίο έχει παρουσιασθεί και έχει αναλυθεί εκτενώς αξίζει να σταθούμε σε ορισμένα σημεία. Βασικό θετικό  στοιχείο για τον αναγνώστη και τον ιστορικό είναι η ισχυρή τεκμηρίωση  που θεμελιώνεται σε αποχαρακτηρισμένα αρχεία των ΗΠΑ και σε συνεντεύξεις από πρωταγωνιστές των γεγονότων και της εποχής.

Το συμπέρασμα είναι ότι η χούντα του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη είναι ο βασικός πρόξενος των δεινών και της τραγωδίας που υπέστη ο κυπριακός ελληνισμός. Η πρώτη χούντα είναι αυτή που απέσυρε την ελληνική μεραρχία από την Κύπρο, ευνόησε τον εμφύλιο στον κυπριακό ελληνισμό και προσπάθησε να υπονομεύσει τον νόμιμο εκλεγμένο ηγέτη του. Η δεύτερη χούντα με το πραξικόπημα έδωσε την αφορμή στην Τουρκία για να εισβάλλει, αποδιοργάνωσε την αμυντική ικανότητα του κυπριακού ελληνισμού ενώ δεν έκανε καμία ενέργεια  ώστε να την ενισχύσει παρά τις πληροφορίες που υπήρχαν από πολλές πηγές για την επικείμενη τουρκική εισβολή.

Η δικτατορία εμφανίστηκε ως η εξυγίανση της πολιτικής ζωής. Στην πραγματικότητα χρησιμοποίησε τους μηχανισμούς που διέφθειραν την προηγούμενη περίοδο για τους δικούς της στόχους και συμφέροντα. Βασικός υποστηρικτής της στις ΗΠΑ υπήρξε ο επιχειρηματίας Τόμ Πάππας ο οποίος «είχε βοηθήσει το 1965 το παλάτι, κατά τη διάρκεια της αποστασίας, να εξασφαλίσει τους αναγκαίους βουλευτές για να μπορέσει να σχηματίσει την κυβέρνηση Στέφανου Στεφανόπουλου»(σελ.46). Ο δικτάτορας Γ.Παπαδόπουλος διέμενε σε βίλλα στο Λαγονήσι που του είχε παραχωρήσει ο Α.Ωνάσης, ενώ η έντονη η υποστήριξη του προς τα συμφέροντα του τελευταίου προκάλεσε συγκρούσεις με τους άλλους πραξικοπηματίες όπως με τον Ν.Μακαρέζο.

Ο Γ.Παπαδόπουλος στην κατάθεση του στην επιτροπή της Ελληνικής Βουλής για τον φάκελο της Κύπρου ισχυρίστηκε ότι απέσυρε την ελληνική μεραρχία διότι δεν είχε αεροπορική υποστήριξη. Αλλά η αλήθεια είναι ότι η ίδια η κυβέρνηση του είχε ανανεώσει το σχέδιο «Αφροδίτη»(αρχικά συντάχθηκε το 1964)  που πρόβλεπε ότι σε περίπτωση τουρκικής εισβολής θα επιτίθονταν στον χώρο της απόβασης ελληνικά αεροπλάνα τα οποία στην συνέχεια θα προσγειώνονταν στην Κύπρο ή στον Λίβανο. Βεβαίως το σχέδιο αυτό δεν εφαρμόστηκε ποτέ, όπως και δεν εφαρμόστηκε το μέρος του σχεδίου  που πρόβλεπε τα ελληνικά υποβρύχια να πλήξουν τον τουρκικό στόλο.

Ενδιαφέρουσες είναι οι αμερικάνικες εκθέσεις που αναφέρονται στην προϊούσα διαφθορά της χούντας και στην συγκέντρωση πολλών αξιωμάτων στο πρόσωπο του Γ.Παπαδόπουλου.

Η πολιτική των ΗΠΑ συχνά υλοποιείτο από κατώτερους υπαλλήλους της CIA όπως τον Φατσέα και τον Αβράκωτο παρά από την επίσημη διπλωματική ιεραρχία. Τμήματα της τελευταίας είχαν αντιρρήσεις προς την πολιτική Κίσσινγκερ που ευνοούσε σκανδαλωδώς τα συμφέροντα της Τουρκίας.

Ο Ιωαννίδης δεν επεδίωκε την Ένωση, αλλά την Διπλή Ένωση: «ο Ιωαννίδης ήθελε μια λύση στην Κύπρο που θα βασιζόταν σε μια συμφωνία με την Τουρκία, την απομάκρυνση του Μακαρίου και την Ένωση ενός μέρους του νησιού με την Ελλάδα, τη Διπλή δηλαδή Ένωση, καθώς σε αυτό το σενάριο η Τουρκία επίσης θα προσαρτούσε το υπόλοιπο κομμάτι»(σελ. 195).

Εντύπωση προκαλεί η έγκυρη πρόβλεψη των εξελίξεων από την CIA και άλλες μυστικές υπηρεσίες. Ο Μίλτος Γιαννακόπουλος που είχε σχέσεις με τις αγγλικές υπηρεσίες προειδοποίησε τον κύκλο του Ιωαννίδη «θα φτάσετε έως τη γενική επιστράτευση και θα πέσετε. Και θα σας πω πως θα πέσετε από την Κύπρο»(σελ.242).

Αξιωματικοί φιλικοί προς τον Ιωαννίδη όπως ο Πηλιχός πρότειναν «να σταλούν κάποια άρματα και ένα τάγμα πεζικού και μερικές βοηθητικές μονάδες» στην Κύπρο, αλλά ο Ιωαννίδης το αρνήθηκε, όπως αρνήθηκε τις πληροφορίες του στρατιωτικού ακολούθου στον Λονδίνο Α.Περδίκη (ο οποίος ήταν φίλος του) και του κλιμακίου της ΚΥΠ στην Κύπρο( Α.Σημαιοφορίδης) για την επικείμενη τουρκική εισβολή. Μετά το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, δεν είχαν πρόβλεψη για την συνέχεια «δεν έβρισκαν Πρόεδρο για να ορκίσουν»(σελ.285) και εντελώς απροετοίμαστοι επέλεξαν τον Ν.Σαμψών. Φυσικά καμία προετοιμασία δεν υπήρξε για να αντιμετωπιστεί η τουρκική εισβολή, αντίθετα στις πρώτες κρίσιμες ώρες της εισβολής οι εντολές της Αθήνας ήταν η σιγή των όπλων και η απραξία.

Σημαντική πληροφορία  είναι ότι οι Αμερικανοί διπλωμάτες στην Άγκυρα Ο. Μακόμπερ και Τ. Σπέιν επισκέφθηκαν τον Ετσεβίτ για να του επιδώσουν επιστολή του προέδρου Νίξον που ήταν στο ίδιο πνεύμα με αυτή του Τζόνσον που απέτρεψε προηγούμενες απόπειρες για τουρκική εισβολή. Τελικά η επιστολή δεν επιδόθηκε ποτέ διότι διαπιστώθηκε η αντίθετη φιλική πολιτική του υπουργού Εξωτερικών Χ.Κίσσινγκερ προς τις τουρκικές επιδιώξεις.

Άλλη έκθεση των αμερικάνικων υπηρεσιών «δείχνει ότι, αν η άμυνα στην Κύπρο ήταν καλύτερα οργανωμένη και αν δεν είχε διαλυθεί λόγω του πραξικοπήματος, η επιτυχία της τουρκικής απόβασης δεν θα ήταν καθόλου σίγουρη» (σελ.427).

Ο Τάσκα σε τηλεγράφημα του περιγράφει την συνάντηση του με τον Ιωαννίδη που μεταξύ άλλων υποστήριξε την συνεκμετάλλευση του Αιγαίου με τους Τούρκους: «οι Έλληνες ίσως να είναι διατεθειμένοι να μοιραστούν τα κέρδη (σημ. με τους Τούρκους)  από τα πετρέλαια που θα ανακαλυφθούν, στο πλαίσιο μιας κοινής εταιρείας συνεκμετάλλευσης» (σελ.293).

Τα  προβλήματα λειτουργίας της δημοκρατίας δεν λύνονται ούτε από τον αυταρχισμό ούτε από τον ολοκληρωτισμό. Η βελτίωση της παιδείας και των θεσμών, το κράτος δικαίου, η διαφάνεια, η συμμετοχή, ο κοινοτισμός, η επέκταση και όχι ο περιορισμός της δημοκρατίας μπορεί να λύσει τα προβλήματα της. Η πατρίδα και ειδικότερα ο κυπριακός ελληνισμός πλήρωσε πολύ ακριβά τις πράξεις και τις παραλείψεις της επτάχρονης δικτατορίας.