BERNARD-HENRY LEVY : Α. κατά της αθηναικής δημοκρατίας Β. «Ο αιώνας του Σαρτρ»
1. Ο BERNARD-HENRY LEVY με συνέντευξη που είχε δημοσιεύσει το γαλλικό περιοδικό L’EXPRESS και είχε αναδημοσιεύσει το περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ στην παλαιότερη έκδοση του ,επιτίθεται στην Αθηναική Άμεση Δημοκρατία .Συμπυκνώνει τις απόψεις του σε τρεις άξονες : ο γέννηση του ολοκληρωτισμού προέρχεται από τον «θάνατο του Θεού» , η αθηναική Δημοκρατία είναι ολοκληρωτική ( «πρέπει να ξεχάσουμε την Αθήνα» γράφει), ο μονοθεισμός και ειδικότερα ο ιουδαιοχριστιανισμός καταπολεμά το Ιερό και διακρίνει τον Θεό από τον κόσμο , και την θρησκεία από την πολιτική .
Η επίθεση του στην αθηναική δημοκρατία θυμίζει παρόμοιες απόψεις ενός Γάλλου φιλοσόφου , του αντιδραστικού καθολικού Ζ.ν.Μαίστρ .Διαψεύδονται από το σύνολο σχεδόν των στοχαστών ,που μελέτησαν την αρχαία Ελλάδα με πιο ξεχωριστή περίπτωση τον Κ.Καστοριάδη .Οι επισημάνσεις για τον μονοθεισμό – ειδικότερα τον ιουδαιοχριστιανισμό- αγνοούν την εξέλιξη της θρησκείας στο δυτικό κόσμο , όπως και τον ρόλο που διαδραματίζει στους σύγχρονους καιρούς.
Υποστηρίζει λοιπόν « ο ολοκληρωτισμός με όλες του τις μορφές – ιδεολογικές , πολιτικές , κοινωνικές – βρίσκεται στην υπέροχη συγκίνηση που ο Νίτσε αποκαλεί « ο θάνατος του Θεού». Ο Θεός είναι σαν ένα πτώμα μέσα στο σώμα όλων των ανθρώπων του αιώνα μας. Απωθημένος ξαναγυρίζει ,ιδιαίτερα με τη μορφή του ολοκληρωτισμού .Από τότε που πάψαμε να πιστεύουμε ποτέ άλλοτε δεν υπήρξαμε τόσο λίγοι ελεύθεροι .Είναι η αποκάλυψη που μαζί με τον Ντοστογιέφσκυ έφτιαξε όλη τη σύγχρονη λογοτεχνία. Αν δεν υπάρχει πλέον αμαρτία η ψυχή είναι κρίμα Αν δεν υπάρχει πλέον απολύτρωση η ζωή είναι εξιλασμός ».Τα λογικά αποτελέσματα μιας τέτοιας τοποθέτησης είναι « όταν ο Θεός δεν υπάρχει , όλα επιτρέπονται». Αλλά μήπως και σε ορισμένες περιπτώσεις όταν ο Θεός υπάρχει επίσης όλα δενεπιτρέπονται ; Βεβαίως το επόμενο λογικό άλμα θα είναι να αναζητήσουμε τους λόγους για τους οποίους η θρησκεία μετά από ένα σημείο χάνει στην Δύση την ευλογοφάνεια της και να βρούμε τους τρόπους για την επιστροφή του Θεού, όπως έκαναν για παράδειγμα , οι Ρώσοι της διασποράς , ο Μπερδιάγεφ , Β.Λόσσκι ή ο Ταρκόφσκι . Το κύριο όμως σημείο της πρότασης του , ότι από το αίσθημα του «θανάτου του Θεού» ,γεννάται ο ολοκληρωτισμός στις διάφορες μορφές του δεν θεμελιώνεται λογικά πουθενά , ούτε αποδεικνύεται με βάση την ιστορική εμπειρία.
Η Αθηναική Δημοκρατία κατά τον BERNARD-HENRY LEVY πρέπει να απομυθοποιηθεί , διότι ούτε είναι το πιο τέλειο και ώριμο πρότυπο άμεσης συμμετοχής και γνήσιου ελέγχου της εξουσίας , ούτε παράγει αξίες δημοκρατίας : « Τι είναι ένα «άτομο» για έναν Αθηναίο της υψηλής εποχής ; Έχει συνείδηση ; Απολαμβάνει την ελευθερία , την αυτονομία που θα ήταν η πηγή του εγώ του ; Ή μήπως έχει την ικανότητα να υποτάσσεται στους νόμους ενός πεπρωμένου που δεν είναι παρά δευτερεύον , ανθρώπινα μακρινό ; Διαθέτει μια θέληση που να διακρίνεται από τη λογική και είναι ικανός να την προσδιορίσει ; Νομίζω ότι πρέπει να την ξεχάσουμε την Αθήνα…».
Τι βάζει στην θέση της :την Βίβλο , τον Νόμο. Παρότι σε πολλές περιπτώσεις η θρησκεία - τόσο στον Χριστιανισμό όσο και στον Ιουδαισμό- απορρόφησε το κράτος και την πολιτική , ο BERNARD-HENRY LEVY επιμένει ότι « αν σύμφωνα με τη Βίβλο καλούμε μονοθεισμό τη θέληση να διαχωρίσουμε , να αποσαρκώσουμε το Θεό από τον κόσμο , ο μονοθεισμός τότε μπορεί να είναι το μόνο θεμέλιο μιας πολιτικής , οποία – συνεχώς ατελής –πιστεύει μόνο σ’ ένα καλό που πάντα διαφεύγει και είναι η άλλη ονομασία της αντίστασης .Η πολιτεία του Μωυσή είναι αυτή όπου ο Θεός δεν βασιλεύει , γιατί απλούστατα δεν κυβερνάει. Αν καλούμε θεοκρατική τη θέληση για σύγχυση , την ενσάρκωση του Θεού στον κόσμο, μια επαναστατική πολιτική είναι πάντα θεοκρατική και με διέξοδο πάντα τη βαρβαρότητα…Στη μονοθειστική κληρονομιά από την οποία κατεχόμαστε , είτε το θέλουμε είτε όχι , υπάρχει το στοίχημα για ένα Νόμο , που δεν έγινε για να ενσαρκωθεί σ΄ ένα Νόμο πιο άγιο από το γεγονός από την Ιστορία. Το στοίχημα για μια πιθανή αντίσταση στην Ιστορία που δεν διατυπώθηκε αλλού παρά στη μονοθειστική παράδοση και ιδιαίτερα την Ιουδαική. Το σοβαρότερο στη σύγχρονη ολοκληρωτική σκέψη , και ιδιαίτερα στη μαρξιστική , είναι η θεοποίηση της κυρίαρχης ιστορίας , που υπαγορεύει τις απολαύσεις και τους πόνους , τις αγωνίες και τις χαρές της ανθρωπότητας, κατάσταση στην οποία οι άνθρωποι πρέπει να υποταχθούν και από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν .Η ιστορική πρόληψη που τη βρίσκουμε δεξιά και αριστερά , είναι αυτή που στην Ιστορία προέτρεψε περισσότερο φόνους και θανάτους .Γι’ αυτή την αντίληψη δεν υπάρχει άλλη θεραπεία από την ισχυρογνωμοσύνη που φανέρωσε επί δυο χιλιετηρίδες ο λαός της Βίβλου ,ερμηνεύοντας μια αρχή υπεροχής , οποία όχι μόνο κρίνεται από την Ιστορία , αλλά την κρίνει….Το μόνο σύστημα σκέψης , το μόνο πνευματικό διάβημα που επιτρέπει να σκεφθούμε σε βάθος την απομάκρυνση του κόσμου από την προσωπολατρία - πράγμα που έχουμε μεγάλη ανάγκη σήμερα - θα το βρούμε στη βιβλική μας κληρονομιά , δηλαδή στην αναφορά στον Νόμο. Αντίθετα με αυτό που πιστεύουν , ο μονοθεισμός δεν είναι μια μορφή λατρείας του πνεύματος . Είναι αντίθετα το μίσος για το Ιερό σαν τέτοιο.»
Ο BERNARD-HENRY LEVY μετά τις περιπλανήσεις στον Μάρξ , στον Αλτουσέρ , στον Μάο ανακάλυψε τον Θεό των προγόνων του , την Βίβλο ,τον Νόμο. Επιστρέφει στην θρησκεία , θέτοντας το δίλημμα Αθήνα ή Ιερουσαλήμ , Μάρξ ή Ιερουσαλήμ. Το δίλημμα , όπως και κάθε άλλο δίλημμα είναι σχηματικό και διόλου διαφωτιστικό. Υποκρύπτει , άκομψα , εθνικιστικές στοχεύσεις που είναι υποχρεωμένες , να θεμελιωθούν σε μια αφαίρεση από την πραγματικότητα .Έτσι η σύνθετη , κοχλάζουσα , αντιφατική ιστορική εμπειρία θυσιάζεται σε μια ερμηνεία απλουστευτική , με εκ των προτέρων επιλεγμένα συμπεράσματα. Το οξύμωρο είναι ότι παρότι θρησκειοποιεί την πολιτική , ταυτόχρονα ισχυρίζεται ότι είναι κατά του Ιερού. Μία περισσότερο ψύχραιμη προσέγγιση θα κατέληγε ότι η εσχατολογική αντίληψη της πολιτικής δεν κατήργησε την θρησκεία , αλλά την υποκατέστησε .Οι θρησκείες συνεχίζουν να έχουν πρωτεύουσα σημασία στην διαμόρφωση της ιστορίας.Η αθηναική δημοκρατία αποτελεί ένα σημείο αναφοράς για κάθε προσπάθεια να καταλήξουμε σε πολιτικές ρυθμίσεις , όπου ο λαός να μπορεί αυθεντικά , δίχως μεσολαβήσεις να μετέχει στην εξουσία. Είναι διαφορετικΌ πράγμα να δημιουργείς Ιερές Εξετάσεις στο όνομα του οποιαδήποτε Θεού ,ή να κηρύττεις πολέμους στο όνομα της θρησκείας και άλλο να «διακονείς » την πνευματική καλλιέργεια όπως έκανε ο Μάξιμος ο Ομολογητής ή ο Μαίστερ Εκχαρτ.
2.Το 2004 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις SCRIPTA το βιβλίο του BERNARD-HENRY LEVY «Ο αιώνας του Σάρτρ – φιλοσοφική έρευνα » σε μετάφραση Τιτίκας Δημητρούλιας (σελ .500 ) .Πρόκειται για ένα άξιο σχολιασμού έργο που , παρότι δεν ερευνά με ένα κλασσικό και μεθοδικό τρόπο το έργο και την ζωή του ΣΑΡΤΡ , περιπλανιέται με ενδιαφέροντα και ελκυστικό τρόπο στο σύνολο της σύγχρονης ευρωπαικής σκέψης.
Ένα γεγονός , κατά τον B.H.LEVY ,κόβει στα δύο την εξέλιξη της σκέψης του Σάρτρ .Η κράτηση του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Στάλαγκ κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής .Όπως έγραψε η Σ. ντε Μπωβουάρ « η εμπειρία του ως αιχμαλώτου τον σημάδεψε βαθιά και του δίδαξε την αλληλεγγύη , όχι μόνο δεν ένιωσε ταπεινωμένος , αλλά συμμετείχε στο κέφι της συλλογικής ζωής , οι δυσχέρειες και η ζεστασιά της συντροφικότητας έλυσαν τις αντιφάσεις του αντιανθρωπισμού του » (σελ. 369).
Ο Σάρτρ πριν την εμπειρία του στρατοπέδου υπήρξε ατομικιστής , αναρχικός , δανδής , στανταλικός. Μετά θεωρεί αναγκαίο και επιθυμητό να ζει μέσα από την συλλογικότητα και την συντροφικότητα.: « Το πλήθος δεν ήταν γι’ αυτόν παρά μια άμορφη μάζα , αόριστα αποκρουστική , την οποία προτιμούσε να βλέπει εκ του μακρόθεν , από τα ύψη της Μπουβίλ ή της Χάβρης. Θεωρούσε ότι η συλλογικότητα , η ιδέα έστω της συλλογικότητας , δεν μπορούσε να λειτουργήσει παρά σαν μια ολέθρια μηχανή υποδούλωσης των ανθρώπων ή αποθάρρυνσης τους , ώστε να μην εξεγείρονται. Η καινοτομία είναι ότι αυτός ο νεαρός νιτσεικός , άνθρωπος της κλίσης και της υποψίας , εχθρικός προς τον νόμο του αριθμού και του οίκτου , αυτός ο απόλυτος ατομικιστής που , πίσω από τις ομάδες , και ειδικά όσες παρουσιάζονται ως ευτυχείς , οσμίζονταν το χοντρό , δεσποτικό και θανατηφόρο ζώο , απαρνιέται το νιτσεισμό του και ανακαλύπτει , όπως λέει , το «σοσιαλισμό» και την «αλληλεγγύη» - το γεγονός ( και καταλαβαίνομε γιατί μιλάει για μεταστροφή , για ζωή κομμένη στα δύο , προ και μετά , κλπ .) είναι ότι απ’αυτή την υποβαθμισμένη , ευτελισμένη ζωή , τη ζωή δηλαδή στο στρατόπεδο αιχμαλώτων , απ’ αυτή την καταβύθιση στη συλλογικότητα που είχε να κάνει με το κοπάδι όσο και με την κοινωνία , από αυτές τις μέρες ταπείνωσης και της κακομεταχείρισης , βγαίνει οπαδών των αξιών της κοινότητας , όπως θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε » ( σελ.370).
Στον κοινοτισμό λοιπόν αποδίδεται όλη η μεταπολεμική πορεία του Σάρτρ , από την συμπόρευση του με τον σοβιετικό κομμουνισμό, τους Αλγερινούς εθνικιστές , και στην συνέχεια η υποστήριξη που παρείχε στους Μαοικούς , στον Κάστρο , στα αρχικά μαοικά βήματα της LIBERATION και στα τελευταία του στους Γερμανούς της RAF.Όμως αυτό που δεν εξηγεί είναι τους λόγους για τους οποίους ο νιτσεισμός αναγκαστικά δεν συνάπτεται με την συλλογικότητα , όπως και γιατί ο κοινοτισμός καταλήγει στον ολοκληρωτισμό καθώς και γιατί όλοι οι κοινοτιστές δεν είχαν και δεν έχουν ταυτόσημες με τον Σάρτρ πολιτικές επιλογές.
Ενδιαφέρουσα είναι η επισήμανση ,ότι ο Χάιντεγκερ στην «Ομιλία στους εργάτες» στις 22.1.1934 , υποστηρίζει απόψεις , που ευρύτατα υποστηρίχθηκαν τον Μάη του ‘ 68 και στην Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση , δηλαδή ότι θα πρέπει να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στην διανοητική και στην χειρωνακτική εργασία , ώστε η εργασία ενός επιστήμονα « δεν διαφοροποιείται επ’ ουδενί στην ουσία της από τη γνώση των χωρικών , του ξυλοκόπου , του εργάτη γης και των ορυχείων , του βιοτέχνη »(σελ . 150). Η ερμηνεία του Χαίντεγκερ δεν είναι μονοδιάστατη. Ο ΒΗL προσπαθεί να ξεχωρίσει το σημαντικό από εκείνο που τον έκανε δεκτικό στις διάφορες πολιτικές του περιπλανήσεις , που κατέληξαν στην σύντομη συνεργασία του στην πρυτανεία του Φράιμπουργκ, με τους Ναζί. Αλλά συμπεραίνει ότι στον έργο του Χάιντεγκερ δεν υπάρχει ούτε ψήγμα αντισημιτισμού ή βιολογικού ρατσισμού.
Πέραν τούτων , το βιβλίο διαβάζεται με πολύ ενδιαφέρον , χωρίς αυτό να είναι αποκλειστικά επιστημονική εργασία , ή βιογραφία , ή δημοσιογραφική έρευνα. Ο BERNARD-HENRY LEVY το ζήτημα ΣΑΡΤΡ το είχε ζήσει από κοντά ,το ξέρει καλά .Η εξοικείωση όμως ,τον δυσκολεύει να ισορροπήσει ανάμεσα στις παλιές αγάπες και στις μεταγενέστερες πολιτικές επιλογές του .Έτσι μας πηγαίνει, να συναντήσουμε όλη την γαλλική - ευρωπαική πνευματική ζωή του 20ου αιώνα . Από τον Σταντάλ , στον Ζίντ, στον μπερξονισμό , στον Χάιντεγκερ , στο Βισύ και στους συνεργάτες των Γερμανών τον Σελίν , τον Ντριέ Λα Ροσσέλ .Κατόπιν στον Καμύ ,στον Μαλρώ , στον Φουκώ , στον Μερλώ –Ποντύ , στον Λακάν , και βέβαια στον λιγότερο λαμπερό αλλά τόσο σημαντικό Ρ.Αρόν. Αλλά και άλλα καίρια θέματα ,όπως ο Σάρτρ , ο αντισημιτισμός όσο και το παλαιστινιακό ζήτημα .Ή προσωπικές προτιμήσεις όπως η γοητεία που του ασκούσαν η Ρώμη και η Βενετία καθώς και η μοναχική ζωή στα ξενοδοχεία.
Ο Σαρτρ ήταν το σύμβολο της γενιάς του BHL, ο "νεαρός μας ",όπως έλεγε η Ζυλιέτ Γκρεκό.
Γράφει στην κηδεία του :«Εκείνη την ημέρα στο Μονπαρνάς , όλα αργοκυλούσαν μέσα σε μια γλυκιά κι απειλητική βουή. Απριλιάτικος ουρανός .Εύθραυστο φώς. Ατμόσφαιρα παριζιάνικη , χωρίς αυτοκίνητα. Και σε ολόκληρη τη συνοικία , η αβέβαιη έξαψη του πλήθους που διαλύεται με το ζόρι»(σελ. 11).
Το έργο του B.H.LEVY τελικά , σφραγίζεται από τις τρέχουσες πολιτικές αντιλήψεις του και εμμονές . Έτσι ένας προσεκτικός αναγνώστης θα διαπιστώσει μέσα από τις γραμμές του βιβλίου, να ξεφεύγει το μένος του κατά των Σέρβων. Ισχυρίζεται, επίσης ,πως στο τελευταίο κείμενο του Σάρτρ ,με τον τίτλο «Η ελπίδα τώρα », που δημοσιεύθηκε στον Le Nouvel Observateur τον Μάρτιο του 1980, ότι αναγνωρίζει στην Βίβλο την ίδια τουλάχιστον σημασία και αξία με τον Πλάτωνα , τον Χέγκελ , ή τον Χούσσερλ. Αυτό βέβαια είναι αρκετά περίεργο για ένα άθεο όπως ο Σάρτρ , και προκάλεσε τότε πνευματικό σκάνδαλο στην Γαλλία. Θεωρήθηκε ότι κάτω από την επιρροή του Μπέννυ Λεβύ , πρώην αρχηγού της «Προλεταριακής Αριστεράς» και κατόπιν γραμματέα του , στράφηκε στο Ιουδαιο- χριστινιασμό ή πιο απλά στον Ιουδαισμό. Είναι μια ερμηνεία , που μάλλον ο Β.Η.LEVY την συμμερίζεται ευχάριστα , για να καταλήξει, αποδίδοντας έναν κοσμοιστορικό ρόλο στον εβραικό μεσσιανισμό : « ο εβραικός μεσσιανισμός ενάντια στην προοδευτική μυθολογία : είναι μια πρώτη κατάκτηση – και καθόλου ευκαταφρόνητη(460)… Χάρη στο γεγονός ότι ο εβραικός λαός «έζησε και συνεχίζει να ζει μεταφυσικά » , μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα χαλαρώσουμε την εγελιανή μέγκενη»( σελ. 468).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου