• Ο Κώστας Αξελός γράφει, πώς το 1955 περνώντας τις διακοπές των Χριστουγέννων στον Μέλανα Δρυμό με τον Μ. Χάιντεγκερ, είδε «έναν άνθρωπο , ένα μεγάλο στοχαστή , να υψώνεται πάνω απ’ την ίδια του τη σκέψη και να δίνει ένα ύψιστο μάθημα βαθιάς ταπεινότητας» (Κ. Αξελός : Προς την πλανητική σκέψη, Εκδ .ΕΣΤΙΑΣ, σελ.291).
Σήμερα μπορούμε πράγματι να αναζητήσουμε στο στοχασμό του Μ. Χαίντεγκερ - παρά και ενάντια σε ορισμένες πολιτικές επιλογές του – στοιχεία που θα γονιμοποιήσουν την σκέψη ;
Απαντώ θετικά. Για παράδειγμα για όσους βιάζονται να ταυτίσουν τον δυτικό με τον ελληνικό πολιτισμό, ώστε να βγάλουν ως αναγκαίο πολιτικό συμπέρασμα την ταύτιση του νεοελληνισμού με τις πολιτικές επιλογές του δυτικού χώρου, ο Χάιντεγκερ έδωσε με σαφήνεια τα όρια τους και τις ανομοιότητες τους σε έργα του όπως «Η προέλευση του έργου Τέχνης »(Δωδώνη, 1986) και «Εισαγωγή στη Μεταφυσική»(Δωδώνη, 1973).
Ο Μ.Χάιντεγκερ υποστηρίζει λοιπόν ότι ο «ρωμαικός στοχασμός παραλαμβάνει τις αρχαιοελληνικές λέξεις χωρίς την αντίστοιχη αρχέγονη εμπειρία του τι λένε. Η ανεδαφικότητα του δυτικού στοχασμού ξεκινά με αυτή τη μετάθεση »(Μ.Χαιντέγκερ: Η προέλευση του έργου τέχνης, Μετ. Γ. Τζαβάρας, σελ. 38), ενώ, «η ελληνική φιλοσοφία επέτυχε να κυριαρχήσει στη Δύση, όχι με την πρωταρκτική αφετηρία της, αλλά με την εναρκτήρια λήξη της, η οποία ολοκληρώθηκε με τον Έγελο ,προσλαμβάνοντας μια μεγαλοπρεπή και οριστική μορφή» (Μ. Χαιντέγκερ : Εισαγωγή στη Μεταφυσική, Μετ. Χ Μαλεβίτση , Δωδώνη 1973, σελ.222).
Πρωταρχικό χρέος για την δυτική σκέψη είναι να αντιμετωπίσει με αυθεντικό τρόπο τον αρχαιοελληνικό στοχασμό, που σημαίνει «να εννοήσει το ελληνικά εννοούμενο ακόμη ελληνικότερα». Βεβαίως μια τέτοια οπτική μπορεί να ενισχύσει το φιλοσοφικό στοχασμό, αλλά δεν μπορεί να καλύψει αναδρομικά το χάσμα ανάμεσα στο δυτικό και ελληνικό λόγο.
Το πρόβλημα ανάμεσα στον ορθολογισμό και στον ανορθολογισμό, τον ρόλο της επιστήμης και της τεχνικής στην κυριάρχηση του κόσμου ανάγονται στην αντιστροφή των θεμελιακών εννοιών, που διατύπωσε ο αρχαιοελληνικός στοχασμός : «Το αργό τέλος αυτής της ιστορίας, όπου από καιρό βρισκόμαστε εντός της, είναι η κυριάρχηση της σκέψης ως ratio επάνω από το Είναι των όντων. Από εδώ ξεκινάει ο αγώνας ανάμεσα στον «ορθολογισμό και στον ανορθολογισμό», ο οποίος ως αυτή την ώρα συνεχίζεται με τα πιο ποικίλα ενδύματα και κάτω από τις πιο αντιφατικές ονομασίες. Ο ανορθολογισμός είναι η γνωστή σε όλους πλέον αδυναμία και η πλήρης αποτυχία του ορθολογισμού, και συνεπώς ο ίδιος είναι ένας ορθολογισμός. Ο ανορθολογισμός είναι μία έξοδος του ορθολογισμού, η οποία δεν οδηγεί στον ελεύθερο αέρα, παρά μόνο μπερδεύεται ακόμη περισσότερο μέσα στον ορθολογισμό, δημιουργεί την άποψη πώς ο ορθολογισμός μπορεί να υποσκελισθή με μια απλή άρνηση, ενώ απλώς γίνεται πιο επικίνδυνος, επειδή παίζει το παιχνίδι του καλυμμένος και ανενόχλητο. …. Ωστόσο είναι απαραίτητο να δείξωμε, πώς ο αρχαίος διαχωρισμός ανάμεσα στο λόγο και στη φύση ωδήγησε σ’ εκείνον τον χωρισμό του λόγου, ο οποίος έγινε αφετηρία για να κυριαρχήση ο λόγος ως λογικότητα» (όπως προηγούμενα σελ.212).
Η ιστορία του πολιτισμού καθορίζεται από την ιστορία των εννοιών, όχι ως ιδεοκρατία ξέχωρα από την πραγματικότητα, αλλά οι έννοιες ως στοιχεία του πραγματικού μετατρέπονται σε υλική δύναμη ,σε ένσαρκες παρουσίες. Κατόπιν τούτων ο Χάιντεγκερ αναζητά τους λόγους για τους οποίους «από την επιστήμη δεν ξεκινάει καμμία αφύπνιση του πνεύματος », αναρωτιέται για «την καταστροφή της γής, το σκοτείνιασμα του κόσμου, την μαζοποίηση του ανθρώπου, το μίσος και την υποψία εναντίον κάθε δημιουργικού και ελεύθερου», απορεί διότι «η έσχατη γωνιά της γής κατακτήθηκε τεχνικώς και έγινε εκμεταλλεύσιμη οικονομικώς», ενώ, «ως χρόνος θεωρείται μόνο η ταχύτης, το στιγμιαίο και η ταυτοχρονικότης, και ο χρόνος ως ιστορία εξαφανίζεται από τη ζωή των λαών » και «θρίαμβος θεωρείται η συγκέντρωση εκατομμυρίων ανθρώπων».
Με αυτά τα ερωτήματα και τις σκέψεις θα οδηγηθούμε αναγκαία στο συμπέρασμα ότι ο αναπτυξιακός μύθος έχει εξαντλήσει προ πολλού τα όρια του και πλέον γίνεται ένας επικίνδυνος παραλογισμός για τον άνθρωπο και τον κόσμο, ότι η επιστήμη και η τεχνική δεν χρησιμοποιούνται για να απελευθερώσουν αλλά να υποδουλώσουν, ότι «η διαλεκτική του διαφωτισμού » είχε ως αποκορύφωμά της το Άουσβιτς όπως υποστήριξαν οι Αντόρνο – Χορκάιμερ και ότι η μαζικοποίηση, η ομοιομορφία , η καταναλωτική μανία χρησιμοποιούνται για τον εντελέστερο πειθαναγκασμό του πνεύματος, ώστε : «ο εξευρωπαϊσμός του ανθρώπου και της γής κατατρώει κάθε τι το ουσιαστικό στις πηγές του. Μοιάζει σαν να πρόκειται αυτές να στερέψουν » (Μ. Χάιντεγκερ: Από μια συνομιλία για την γλώσσα ανάμεσα σ’ έναν Ιάπωνα και έναν Ερωτώντα, Εκδ.Ρόπτρον, 1991, Μετ.Κ.Γεμενετζής , σελ.46)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου