• Mε αφορμή τις αναφορές του σκηνοθέτη Θ. Αγγελόπουλου στον Μάρτιν Χάιντεγκερ θα είναι ενδιαφέρον να ξανασκεφτούμε για τον γερμανό φιλόσοφο – τον σημαντικότερο ίσως του αιώνα που πέρασε.
Το έργο του Μ.Χάιντεγκερ έχει πλέον μεταφραστεί σε ικανοποιητικό βαθμό στην νεοελληνική από στοχαστές όπως ο Χ.Μαλεβίτσης , ο Κ.Παπαγιώργης ,ο Γ.Τζαβάρας , ο Β.Μπιτσώρης ,ο Γ.Ξηροπαίδης , ο Κ.Γεμενετζής , ώστε να έχουμε πλέον μιά επαρκή εικόνα γι’ αυτό. Βεβαίως υπάρχουν και αρκέτες μελέτες όπως η παλαιότερη του Κ.Παπαγιώργη – την οποία έχει αποκηρύξει -, της Πεντζοπούλου , του Γ.Τζαβάρα και άλλων που δημοσιευθεί αυτόνομα ή σε αφιερώματα περιοδικών.
Ο Μ.Χαιντέγκερ επηρέασε πρωταρχικά και κύρια την γαλλική σκέψη. Από τον Κ.Αξελό – που υπήρξε μαθητής του και στην συνέχεια φίλος του - ως τον Σάρτρ, τον Ντερριντά , τον Λεβινάς και πολλούς άλλους , ενώ στίς αγγλοσαξωνικές χώρες οι επιρροές είναι μικρότερες σε έκταση.
Αντιρρήσεις βεβαίως υπάρχουν πολλές.Ξεκινώντας από τον Παναγιώτη Κονδύλη , που σε ένα από τα τελευταία του δοκίμια αμφισβήτησε την αξία της φιλοσοφίας τουΜ.Χαιντέγκερ ώς τα δεκάδες άρθρα που τον κατηγορούν για εμπλοκή με τον ναζισμό.
Είναι γνωστό ότι ο Μ.Χαιντέγκερ υπήρξε για το διάστημα 1932 – 1933 πρύτανης του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ.Παρότι για κάποιο διάστημα ίσως έτρεφε κάποιες αυταπάτες για την προοπτική του εθνικοσοσιαλισμού , η όλη του συνεργασία ήταν σύντομη και καιροσκοπική και δεν υπάρχει καμμία ουσιώδης συνάφεια ανάμεσα στην σκέψή του και στους άξονες της ιδεολογίας του ναζισμού όπως ο αντισημιτισμός και ο ρατσισμός.Είναι γνωστή δε η ερωτική του σχέση με την μαθήτριά του την Γερμανο- Εβραία φιλόσοφο Χάνα Άρεντ.
Στη συνέντευξή του στο περιοδικό Spiegel , που δημοσιεύθηκε μεταθανάτια και εκδόθηκε στην χώρά μας από την «ΕΣΤΙΑ» (Αθήνα 1989, Μετ.Κ.Γεμενετζής ) εξηγεί ότι εξαρχής συγκρούστηκε με τους ναζί γιατί αρνήθηκε να αναρτήσει στους χώρους του Πανεπιστημίου αντισημιτικές αφίσσες .Επίσης ο Χάιντεγκερ ισχυρίζεται ότι αρνήθηκε να γίνουν στους χώρους του Πανεπιστημίου του καύσεις βιβλίων.Ξεπερνώντας λοιπόν , την έτσι και αλλιώς κατά την γνώμη μας ανυπόστατη φιλολογία περί ναζιστικής εμπλοκής , θα πρέπει να φτάσουμε στην ουσία της σκέψης του Μ.Χαιντέγκερ , που έχει πολλά ενδιαφέροντα ακόμα να μας πεί.
Στο δοκίμιό του «Επιστολή για τον ανθρωπισμό» (Εκδ.ΡΟΕΣ 1987 ,Μετ.Γ.Ξηροπαίδης) γράφει : « Η γλώσσα είναι ο οίκος του Είναι. Ο άνθρωπος ζεί κάτω από τη στέγή της. Οι στοχαστές και οι ποιητές είναι οι φύλακες αυτής της στέγης ».(σελ.45). Νομίζω ότι ο Χάιντεγκερ είναι αρκετά σαφής και δεν χρειάζεται παραπάνω ερμηνεία.Όπως και ο Νίτσε θέλει να πάει από την « γραμματική» στην αργέγονη ουσία της γλώσσας: «Στην σκέψη και στην ποίηση έχει ανατεθεί το έργο της απελευθέρωσης της γλώσσας από τη γραμματική πρός όφελος μιάς αρχεγονότερης διάρθρωσης της ουσίας της» (σελ. 47).
Ο Χάιντεγκερ διέβλεπε ορισμένες εφιαλτικές εξελίξεις όπως την «δικτατορία της δημοσιότητας » και το γεγονός ότι « η καταστροφή της γλώσσας που απλώνεται παντού με ταχύ ρυθμό δεν υπονομεύει μόνο την αισθητική και ηθική υπευθυνότητα σε κάθε χρήση της γλώσσας .Προέρχεται από μια διακινδύνευση της ουσίας του ανθρώπου» (σελ. 57).
Η σημασία που αποδίδει ο Χάιντεγκερ στην λέξη πατρίδα , είναι όπως γράφει οντολογικοιστορική και όχι εθνικιστική: « Αναφερόμαστε στην ουσία της πατρίδας επειδή θέλουμε να σκεφτούμε την έλλειψη πατρίδας του νεότερου ανθρώπου με αφετηρία την ουσία της ιστορίας του Είναι.Ο τελευταίος που εβίωσε την έλλειψη αυτή είναι ο Nietzche. Παραμένοντας ωστόσο στα πλαίσια της μεταφυσικής δεν μπόρεσε να βρεί άλλη διέξοδο από την αντιστροφή της ». (σελ.107).
Η ανεστιότητα , η έλλειψη πατρίδας είναι στοιχείο του νεώτερου ανθρώπου.Ο Χάιντεγκερ σχολιάζοντας τον Χαίντερλιν δεν βρίσκει την πατρίδα « στον εγωισμό ενός λαού », ούτε σε συνάφεια με την Εσπερία ή την Ευρώπη , αλλά κοσμοιστορικά καθώς ακόμη « δεν έχουμε αρχίσει να στοχαζόμαστε τους μυστηριακούς δεσμούς με την Ανατολή , που βρήκαν την έκφρασή τους στην ποίηση του Χαίντερλίν (σελ.107).
Ο Χάιντεγκερ σύνδεσε την έλλειψη πατρίδας με την αλλοτρίωση , την αποξένωση , καταλήγοντας με αυτό τον τρόπο αναγκαστικά στον Μαρξ.:
« Η έλλειψη πατρίδας γίνεται παγκόσμιο πεπρωμένο οντολογικοιστορικά. Ότι ο Marx ,αφορμώμενος από τον Hegel, αναγνώρισε με ένα ουσιαστικό και σημαντικό τρόπο ως την αποξένωση του ανθρώπου , έχει τίς ρίζες του στο γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει πατρίδα... .Επειδή ο Marx , βιώνοντας την αποξένωση εισέρχεται σε μια ουσιώδη διάσταση της ιστορίας , γι’ αυτό η μαρξική αντίληψη της ιστορίας είναι ανώτερη από κάθε άλλη φιλοσοφία της ιστορίας». Αυτό είναι ένα σημείο από το οποίο μπορεί να αρχίσει ένας γόνιμος διάλογος ανάμεσα στην υπαρξιακή φιλοσοφία και τον μαρξισμό πράγμα που σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ δεν το πρόσεξαν ούτε ο Χούσερλ ούτε ο Σάρτρ.
Αυτά πρός το παρόν και ως πρός τον Χάιντεγκερ δεν μπορούμε παρά να επανέλθουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου