Μια αναρχική προσέγγιση στο ΝΙΤΣΕ

Διαβάσαμε με πολύ ενδιαφέρον το δοκίμιο του Χρίστου Ηλιόπουλου «Οι αναρχικές πτυχές στο έργο του Φρειδερίκου Νίτσε» (Εκδόσεις Ελευθεριακή Κουλτούρα , Αθήνα ,2009, σελ.52) για πολλούς και διαφορετικούς λόγους.
Πρώτα – πρώτα γιατί είναι ευχάριστο γεγονός ότι ο στοχασμός του Νίτσε απασχολεί ένα χώρο , που διανοητικά τουλάχιστον στέκεται κατά της εξουσίας. Έτσι επεκτείνονται και πολλαπλασιάζονται οι ερμηνείες ,που υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να παύσει πλέον οριστικά μια κορυφαία διαστρέβλωση για την οποία ευθύνη δεν φέρουν μόνο οι θεωρητικοί του ναζισμού , όπως ο Ρόζεμπεργκ και ο Μπόιμλερ αλλά και μαρξιστές όπως ο Λούκατς, να θεωρείται δηλαδή , ο Νίτσε , ως προάγγελος ή ακόμη χειρότερα θεωρητικός του ναζισμού .
Όπως λέει και ο τίτλος , ο συγγραφέας αναφέρεται στις «αναρχικές πτυχές του έργου του Νίτσε» και όχι στον αναρχικό Νίτσε .Είναι μια ορθή διάκριση , διότι στην αντι-συστημική , αντιφατική και σκεπτικιστική σκέψη του Νίτσε δεν μπορεί να θεμελιωθεί καμία ιδεολογία , ούτε βέβαια και ο αναρχισμός.
Ο Νίτσε στο έργο του «Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα» αναφέρεται στο κράτος ως το πιο παγερό από τα παγερά τέρατα. Στο «Λυκόφως των ειδώλων» αναφερόμενος στους Γερμανούς επισημαίνει ότι η «στοιχίζει πολύ ακριβά η άνοδος στην εξουσία : η εξουσία σε κάνει ηλίθιο».Σε άλλα κείμενα με σαφήνεια καταδικάζει τον εθνικισμό , τον αντισημιτισμό , την κοινωνία του χρήματος , την απρόσωπη μηχανική εργασία ,που υποδουλώνει τον εργάτη.
Όλα αυτά όμως δεν είναι αρκετά για να τον θεωρήσουμε αναρχικό. Στον «Αντίχριστο» , με σαφήνεια γράφει : «Μπορούμε να εξισώσουμε πλήρως τον χριστιανό με τον αναρχικό :ο στόχος τους , το ένστικτό τους , κατευθύνεται μόνο προς την καταστροφή »(Φ.Νίτσε:Ο Αντίχριστος ,Εκδοτική Θεσσαλονίκης ,Μετ.Ζ.Σαρίκας , σελ. 79).Στο ίδιο έργο δεν μας αφήνει πολλά περιθώρια αμφιβολίας για τον σκεπτικισμό του: «Ένα πνεύμα που ζητάει μεγάλα πράγματα , που ζητάει επίσης τα μέσα για να φτάσει σ’αυτά , είναι κατ’ανάγκη ένας σκεπτικιστής .Η ελευθερία απ’ όλα τα είδη πεποιθήσεων , η ικανότητα –να – βλέπεις ελεύθερα , αποτελεί μέρος της δύναμης »(σελ. 71).Ο αναρχικός όπως και ο χριστιανός τελικά κατά τον Νίτσε κατευθύνονται από ένα ισχυρό αρνητικό αίσθημα , την μνησικακία.
Όλα αυτά παρότι δεν αναφέρονται αναλυτικά , ο Ηλιόπουλος φαίνεται να μην τα αγνοεί. Λόγω της περιορισμένης έκτασης της μελέτης μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί είναι τόσο συνοπτικές ορισμένες αναφορές , όπως αυτή στον Στίρνερ (στις σελίδες 34 μέχρι 39) . Παραλείπονται όμως άλλες καίριες αναφορές σε πιο άμεσες και σοβαρές επιρροές του Νίτσε σε αναρχικούς κοινοτιστές όπως ο Γκούσταβ Λαντάουερ και ο Κούρτ Αίσνερ, που διαδραμάτισαν ένα ιδιαίτερα δραστήριο και εξέχοντα ρόλο στην «αναρχική δημοκρατία» του Μονάχου το 1919.
Αντίθετα παρούσες είναι αναφορές στην Έμμα Γκόλντμαν ,με ένα συγκινητικό απόσπασμα έργου της , που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό και σε άλλους σύγχρονους στοχαστές , περισσότερο γνωστούς όπως ο Φουκώ ,ο Αντόρνο , ή ο Ντελέζ ή ο Μπέντζαμιν..
Η σημαντικότερη αδυναμία του έργου είναι , ότι παρότι δεν στερείται καλών προθέσεων, η προσέγγιση στο έργο του Νίτσε είναι τελικά ανεπαρκής .Έτσι δεν υπάρχουν αναφορές , που θα μπορούσαν να θεμελιώσουν καλύτερα τις στοχεύσεις του συγγραφέα ,όπως την κριτική στην μηχανή που αναπτύσσει ο Νίτσε στο «Ανθρώπινο , πολύ ανθρώπινο ».Επίσης παραλείπεται η κριτική του Νίτσε στην μισθωτή εργασία , στο κεφάλαιο , στο κράτος ,στο κόμμα (προφητικά μάλιστα γράφει ότι πρόκειται να υποδουλώσει τους εργάτες ) , που διατυπώνει , με ευφράδεια στο έργο του «Χαραυγή», έργα τα οποία έχει μεταφράσει εδώ και καιρό στην γλώσσα μας ο Ζήσης Σαρίκας. Τέλος ο συγγραφέας , επηρεασμένος από τον Φουκώ ,φαίνεται να συμμερίζεται μια «ανθρωπολογική απαισιοδοξία » , όπου ο άνθρωπος επιθυμεί κατά κανόνα την ισχύ , την κυριαρχία . Η τάση αυτή «άλλοτε ιάσιμη και άλλοτε όχι » , ήταν ιδιαίτερα γνωστή σε στοχαστές όπως ο Θουκιδίδης , ο Χόμπς, ο Π. Κονδύλης αλλά βέβαια αντιφάσκει με τις αισιόδοξες ανθρωπολογικά φιλοσοφικές προυποθέσεις του αναρχισμού.